O državi božijoj (Augustin)
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
 |
|
 |
|
SV. AVGUSTIN DRŽAVA
Država i grad Vavilon nisu identični. Paganska država ne ovaploćuje istinsku pravdu. Crkva je nadređena državi. 1. Kao što sam već primetio, Avgustin je video u istoriji isto ono što i u pojedincu — borbu između dva načela vladanja, dve ljubavi; na jednoj strani ljubav prema Bogu, podložnost njegovom zakonu, na drugoj strani ljubav prema sebi, zadovoljstvu, svetu. Zato je prirodno što je on otelovljenje nebeskog grada, Jerusalima, video u Katoličkoj crkvi, a u državi, posebno onoj paganskoj, otelovljenje grada Vavilona; posledica takvog Avgustinovog stanovišta bila je ta da se pretpostavi kako za njega Božiji grad može da se izjednači sa crkvom kao vidljivom društvenom institucijom a grad Vavilon sa državom kao takvom. Zar se nije pitao: »Šta su kraljevstva bez pravde nego velike razbojničke bande? Šta su razbojničke bande nego mala kraljevstva?« I zar nije odobravao odgovor koji je neki gusar dao Aleksandru Velikom: »zato što plovim na malom brodu mene nazivaju razbojnikom, a tebe, jer ploviš sa velikom flotom, nazivaju carem«?1 Asi-rija i paganski Rim su osnovani, ojačali i održavali se u nepravdi, nasilju, pljački, porobljavanju: zar to ne potvrđuje da su država i grad Vavilon jedno te isto? Neosporno da je Avgustin mislio da su najpotpunija isto-rijska otelovljenja grada Vavilona upravo paganska carstva Asirije i Rima, kao što je isto tako sigurno da je mislio da se grad Jerusalim — Božiji grad, manifestuje u crkvi. 1 De civit. Dei, 4, 4. [Upor., O državi Božjoj, Sv. 1. (knjiga od I—X), Kršćanska sadašnjost, Zagreb 1982. — Prim. red.]
Ipak, ideje božanskog i zemaljskog grada su moralne i duhovne ideje, i njihov sadržaj se ne poklapa u potpunosti sa nekom stvarnom institucijom. Na primer, čovek može biti hrišćanin i pripadati crkvi, ali ako je načelo njegovog ponašanja samoljublje a ne ljubav prema Bogu, on duhovno i moralno pripada gradu Vavilonu. Naprotiv, ako se neki državni službenik upravlja u svom ponašanju vođen ljubavlju prema Bogu, ako sledi pravdu i milosrđe, on duhovno i moralno pripada gradu Jerusalimu. »Mi možemo videti građanina Jerusalima, građanina nebeskog kraljevstva, kako obavlja službu na zemlji, kako, na primer, nosi odeždu služeći kao sudac, kao edil, kao prokonzul ili car koji upravlja zemaljskom državom, ali čije srce je iznad toga ako je hrišćanin, ako je jedan od vernih . . . Ne gubimo, dakle, nadu za građanina kraljevstva nebeskog kada ga vidimo da se bavi poslovima vavilonskim, zemaljskim stvarima zemaljske države. Isto tako, ne treba čestitati svakom koga vidimo da je zauzet nebeskim stvarima, jer čak i sinovi kuge sede u Mojsijevoj stolici. . . Ali doći će vreme razlučivanja kada će oni biti razdvojeni jedan od drugog, sa najvećom pažnjom. . .«2 Iako, dakle, grad Vavilon pokazuje tendenciju da se idenri-fikuje sa državom, posebno sa paganskom državom, a grad Jerusalim ima tendenciju da se izjednači sa crkvom kao vidljivom organizacijom, izjednačenje nije potpuno: ne može se opravdano zaključiti za nekoga ko je, na primer, službenik crkve da je samim tim građanin duhovnog grada Jerusalima, jer što se njegovog duhovnog i moralnog stanja tiče, on može pripadati i gradu Vavilonu. Osim toga, kada bi se država nužno poklapala sa gradom Vavilonom, nijedan hrišćanin ne bi opravdano mogao biti službenik države, pa čak ni građanin, ukoliko bi to mogao izbeći; pa ipak, sasvim je sigurno da sv. Avgustin nije zastupao takvo mišljenje. 2. Međutim, iako država i grad Vavilon ne mogu jednostavno da se izjednače, ipak je pouzdano da sv. Avgustin nije smatrao da je država zasnovana na pravdi niti da je istinska pravda ostvarena u bilo kojoj stvarnoj državi, a pogotovo ne u onoj paganskoj. Da izvesna pravda postoji čak i u paganskoj državi dovoljno je očigledno, ali istinska pravda zahteva da bude ispovedana ona vera koju Bog traži, a paganski Rim nije ispovedao tu veru, nego je i hrišćanskim vremenima zapravo činio sve da spreči njeno ispovedanje. Kako, onda, izbeći zaključak da istinska pravda ne može biti uključena u definiciju države? Jer, ako bi bila, bili bismo dovedeni dotle da poričemo da je paganski Rim uopšte bio država. Avgustin otuda definiše društvo kao »mnoštvo racionalnih stvorenja udruženih zajedničkim dogovorom o stvarima koje uživaju«3. Ako su te stvari dobre, onda će to biti dobro društvo, ali ako su stvari o kojima je reč loše, i društvo će biti loše. Međutim, u određenju naroda ništa se ne kaže o tome da li su predmeti njegove naklonosti dobri ili loši, pa je otuda definicija primenjiva i na pagansku državu. To, naravno, ne znači da u Avgustinovim očima država postoji u nekoj izvanmoralnoj sferi: naprotiv, isti moralni zakon vredi i za države i za pojedince. Ono što on želi da naglasi jeste to da država neće oteloviti istinsku pravdu, neće biti stvarna moralna država ukoliko nije hrišćanska: ono što ljude čini dobrim građanima jeste hrišćanstvo. Sama država, kao instrument sile, ima svoje temelje u posledicama prvobitnog greha, i podrazumevajući činjenicu prvobitnog greha i njegove posledice, država je neophodna institucija. Ali pravedna država nije moguća ukoliko nije hrišćanska. »Nijedna država ne može potpunije da se utvrdi i sačuva od one koja je zasnovana na sponama vere i odlučne sloge, kada su svi odani najvišem i najistinskijem dobru, naime Bogu, i kada ljudi vole jedni druge u Njemu bez pritvor-nosti jer se vole zbog Njega.«4 Drugim rečima, kada je država prepuštena samoj sebi, ona je nadahnuta ljubavlju ovoga sveta; ali ona može da bude nadahnuta i višim načelima, načelima koji moraju da se izvedu iz hrišćanstva. 3. Iz svega ovoga proističu dve značajne posledice. (1) Hrišćanska crkva će pokušati da uputi građansko društvo u njena vlastita nebeska načela ponašanja; njena misija je da deluje na zemlji kao nebo. Avgustinova koncepcija hrišćanske crkve i njene misije bila je u suštini dinamička i društvena koncepcija: crkva mora da prožme državu svojim načelima. (2) Crkva je, prema tome, jedino stvarno savršeno društvo i ona je nedvosmisleno nadređena državi; jer, ako država mora svoja načela da uzme od crkve, ona ne može da bude iznad nje niti na istom nivou sa njom. Zastupajući to gledište, sv. Avgustin stoji na čelu srednjovekovnog uzdizanja crkve vis-a-vis države. Otuda je on bio sasvim dosledan kada je
pozivao državu u borbu protiv donatista, budući da je, prema njegovom mišljenju, crkva po svojoj prirodi superiorna organizacija kojoj je Hrist potčinio zemaljska kraljevstva, i leoja ima pravo da iskoristi i zemaljske moći.3 Ali ako je Avgustinovo stanovište o odnosu crkve i države bilo jedno od onih koja su postala karakteristična za zapadno hrišćanstvo (ali ne i za Vizantiju), to ne znači da je ono nužno težilo da potkopa ili umanji značenje građanskog i društvenog života. Kao što je primetio Kristofer Doson (Christopher Dawson)6, iako je Avgustin lišio državu njene božanske aure, on je, istovremeno, insistirao na vrednosti slobodne ljudske ličnosti i njene moralne odgovornosti (čak i protiv države), tako da je time »učinio mogućim ideal društvenog reda koji bi počivao na slobodnoj ličnosti i na zajedničkim naporima ka moralnim ciljevima.
