Уфа
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Уфа (па-башкiрску Өфө) — горад у Расеі, сталiца Башкартастана.
Насельніцтва (2005) — 1,043 млн. чалавек у межах муніцыпальнага фарміравання (11-е месца ў РФ), 1,130 млн. чалавек у агламерацыі (14-е).
Плошча 753,7 км², горад выцягнуты з паўднёвага захаду на паўночны ўсход на 50 км.
Горад размешчаны на беразе ракі Белай , пры ўпадзенні ў яе рэк Уфа i Дзёма , у межах Прыбельскай узгоркавата-хвалістай раўніны, у 100 км да захаду ад перадавых храбтоў Башкірскага (Паўднёвага) Урала.
Зьмест |
Ва Ўфе 7 адміністрацыйных раёнаў:
- Дзёмскі
- Калінінскі
- Кіраўскі
- Ленінскі
- Кастрычніцкі
- Арджанікідзаўскi
- Савецкі
Найбуйнейшыя «нефармальныя» раёны і мікрараёны:
- Чарнікоўка
- Сіпайлава
- Ніжагародка
- Зялёны Гай
- Шакша
- Iнорс
- Затон
Уфа знаходзіцца ў паўночна-лесастэпавай падзоне ўмеранага поясу. Клімат кантынентальны, досыць вільготны, лета цёплае, зіма ўмерана халодная і працяглая. Сярэдняя тэмпература студзеня —14,6 °C, мінімальная —40 °C; ліпеня +19,3 °C, максімальная +40 °C. Сярэдняя колькасць ападкаў 419 мм.
Пераважнымі рэлігіямі ў горадзе з'яўляюцца іслам і хрысціянства ў выглядзе Рускай праваслаўнай царквы. Ва Ўфе знаходзіцца Цэнтральнае Духоўнае Кіраванне мусульман Еўрапейскай часткі Расіі, Сібіры і Казахстана.
[рэдагаваць] Гісторыя
Горад заснаваны ў 1574 годзе, калі паўстала неабходнасць умацавання паўднёваўсходніх межаў рускай дзяржавы пасля далучэння башкірскіх зямель. З гістарычных дакументаў вядома, што пасля заваявання Казанскага ханства, рускія амбасадары, маючы пры сабе граматы Івана Грознага, ездзілі ў Башкірыю, заклікаючы башкірскія плямёны прыняць рускае падданства. Праз 17 гадоў, пасля добраахвотнага ўступу Башкірыі ў склад Расіі, каля зліцця рэк Уфы і Белай каля Старой Казанскай дарогі быў закладзены невялікі ўмацаваны пункт — Уфімская крэпасць. Да гэтага часу не было яшчэ ніводнага гораду на ўсход ад яе, аж да самога Ціхага акіяну.
У XVII—XVIII стагоддзях Уфа паступова ператвараецца з горада-крэпасці ў палітычны і эканамічны цэнтар краю. З 1708 года знаходзіцца ў складзе Казанскай губерні; з 1728 цэнтар Уфімскай правінцыі, ваявода якой падпарадкоўваўся непасрэдна Сенату; з 1744 прылічана да Арэнбургскай губерні; з снежня 1781 — цэнтар Уфімскага намесніцтва, губернатарам прызначаны Іван Варфаламеевіч Ламб. З 1796 Уфа ізноў у складзе Арэнбургскай губерні, з 1802 года — губернскі горад з рэзідэнцыяй губернатара і губернскіх устаноў; з 1865 — цэнтар Уфімскай губерні. З чэрвеня 1922 Уфа — сталіца БАССР.
Прамысловае развіццё Уфы пачалося ў XIX стагоддзі. Да сярэдзіны XIX стагоддзя ў горадзе мелася больш дзесятка гарбарняў і некалькі прыстаняў. На лёс горада вялікі ўплыў аказала адкрыццё ў 1870 годзе рэгулярнага суднаходства па рацэ Белай і будаўніцтва Самара-Залатавустаўскай (цяпер Куйбышаўскай) чыгункі (1888—1892 гг.). У горадзе з'явіліся паравыя млыны, лесапільныя заводы, чыгуначныя і суднарамонтныя майстэрні. У канцы XIX стагоддзя ва Ўфе дзейнічала каля 30 фабрык і заводаў: па перапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны, дрэваапрацовачныя, сілікатныя, таксама чыгуначныя і суднарамонтныя майстэрні, гарбарныя. Значнае месца займаў гандаль хлебам і мясам.
У 1922 годзе Уфа была абвешчана сталіцай Башкірскай АССР. У гады першай пяцігодкі будуецца маторабудаўнічы завод і ЦЭЦ, а з адкрыццём у 1939 годзе башкірскай нафты вырас Уфімскі нафтаперапрацоўчы завод. Канец 20—30-х гг. XX стагоддзя характарызуецца хуткім развіццём горада. Валавая прадукцыя прамысловасці павялічылася тады ў 16 разоў. Уступілі ў лад Уфімскі прамысловы камбінат (Уфімская запалкавая фабрыка і фанерная фабрыка, лесапільны, дубільна-экстрактны завод), прадпрыемствы лёгкай і харчовай прамысловасці. У гады Вялікай Айчыннай вайны ва Ўфу былі эвакуяваныя дзесяткі прамысловых прадпрыемстваў, шматлікія ўстановы, шэраг навукова-даследчых інстытутаў (напрыклад, у 1942 году ва Ўфу з Рыбiнска быў эвакуяваны Уфімскі дзяржаўны авіяцыйны тэхнічны універсітэт). Уфа пасляваенных гадоў — гэта цэнтар засваення нафтавых багаццяў Башкірыі. З'явіўся яшчэ адзін нафтаперапрацоўчы завод — Нова-Уфімскі. Следам, з розніцай ў некалькі гадоў, уступіў у лад трэці нафтаперапрацоўчы завод. Гэтыя тры заводы ператварылі Уфу ў найбуйны цэнтар нафтаперапрацоўкі. Нараўне з гэтым у горадзе развіваецца хімічная прамысловасць, машынабудаванне.
[рэдагаваць] Насельніцтва
| Года | Колькасць насельнiцтва (чалавек) | у тым лику | ||
|---|---|---|---|---|
| Башкiры | Рускiя | Татары | ||
| Сярэдзiна XVII стагоддзя | 700 - 800 | |||
| 1718 | 5,600 | |||
| 1811 | 9,200 | |||
| 1840 | 16,500 | |||
| 1865 | 20,100 | |||
| 1879 | 23,200 | |||
| 1886 | 27,000 | |||
| 1897 | 49,300 | |||
| 1913 | 100,700 | |||
| 1916 | 112,700 | |||
| 1920 | 92,800 | |||
| 1923 | 85,300 | |||
| 1926 | 98,500 | |||
| 1939 | 250,000 | |||
| 1959 | 546,900 | |||
| 1970 | 770,900 | |||
| 1979 | 976,858 | 92,678 | 568,504 | 240,881 |
| 1989 | 1,079,765 | 122,026 | 585,337 | 291,190 |
| 2002 | 1,049,479 | 154,928 | 530,136 | 294,399 |
[рэдагаваць] Адукацыя
Першай навучальнай установай, якія навучаюць па праграме вышэйшай адукацыі, быў Уфімскі настаўніцкі інстытут, арганізаваны ў 1918 годзе. У 1920 годзе ён быў ператвораны ў Інстытут народнай адукацыі, затым — у Педагагічны інстытут, у 1957 годзе — у БДУ. У цяперашні час г. Уфа і Рэспубліка Башкартастан падрыхтоўвае спецыялістаў з вышэйшай адукацыяй у 11 самастойных дзяржаўных ВНУ па 169 кірункам і спецыяльнасцям. Агульны кантынгент студэнтаў вышэйшых навучальных устаноў складае больш за 50 тысяч чалавек. Падрыхтоўка спецыялістаў сярэдняга звяну здзяйсняецца ў 76 сярэдніх спецыяльных навучальных установах па 109 кірункам. Падрыхтоўку навукова-педагагічных кадраў здзяйсняюць 11 аспірантур вышэйшых навучальных устаноў.
[рэдагаваць] Вышэйшыя навучальныя ўстановы
Дзяржаўныя ВНУ:
- Башкірскі дзяржаўны універсітэт (БДУ)
- Уфімскі дзяржаўны нафтавы тэхнічны універсітэт (УДНТУ)
- Уфімскі дзяржаўны авіяцыйны тэхнічны універсітэт (УДАТУ)
- Башкірскі дзяржаўны медыцынскі універсітэт (БДМУ)
- Башкірскі дзяржаўны аграрны універсітэт (БДАУ)
- Башкірскі дзяржаўны педагагічны універсітэт (БДПУ)
- Уфімскі юрыдычны інстытут Міністэрства ўнутраных спраў Расійскай Федэрацыі (УЮІ МУС РФ)
- Уфімскае вышэйшае ваеннае авіяцыйнае вучылішча лётчыкаў (УВВАВЛ)
- Башкірская акадэмія дзяржаўнай службы і кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Башкартастан (БАДСК)
- Уфімская дзяржаўная акадэмія эканомікі і сэрвісу
- Уфімская дзяржаўная акадэмія мастацтваў
Філіялы дзяржаўных ВНУ:
- Філіял Усерасійскага Завочнага Фінансава-Эканамічнага Інстытута ў г.Уфе
- Уфімскі філіял Расійскага дзяржаўнага сацыяльнага універсітэта
- Філіял Маскоўскага дзяржаўнага універсітэта эканомікі, статыстыкі і інфарматыкі
- Башкірскі Філіял Акадэміі працы і сацыяльных адносін
- Уфімскі (інстытут) філіял Расійскага дзяржаўнага гандлёва-эканамічнага універсітэта
- Башкірскі кааператыўны інстытут (філіял) Маскоўскага універсітэта спажывецкай кааперацыі
- Уфімскі філіял Арэнбургскага дзяржаўнага універсітэта
- Уфімскі філіял Чалябінскай дзяржаўнай акадэміі культуры і мастацтваў
- Уфімскі філіял Уральскай дзяржаўнай акадэміі фізічнай культуры
- Філіял Маскоўскага дзяржаўнага адкрытага педагагічнага універсітэта ім. М. А. Шолахава ў г.Уфе
- Уфімскі філіял Уральскай дзяржаўнай юрыдычнай акадэміі
- Філіял Самарскай дзяржаўнай акадэміі шляхоў зносiн ў г.Уфе
- Філіял Маскоўскага дзяржаўнага універсітэта камерцыі
Недзяржаўныя ВНУ:
- Усходні Інстытут Эканомікі, Гуманітарных Навук, Кіравання і Права (Арганізацыйна-прававая форма: недзяржаўная ВНУ)
- Уфімскі Інстытут Камерцыі і Права (Арганізацыйна-прававая форма: недзяржаўная ВНУ)
Філіялы недзяржаўных Вну:
- Уфімскі філіял Сталічнага гуманітарнага інстытута
- Уфімскі філіял інстытута эканамічных пераўтварэнняў і кіравання рынкам г. Масквы
- Уфімскі філіял Сучаснай гуманітарнай акадэміі
[рэдагаваць] Транспарт
Уфа — буйны транспартны вузел: чыгуначныя, трубаправодныя, аўтамабільныя магістралі, паветраныя і рачныя шляхі злучаюць сталіцу Башкартастана з іншымі рэгіёнамі Расіі.
Суднаходная рака Белая са сваім прытокам Уфой перасякаецца тут з Транссібірскай магістраллю. Аўтамабільныя дарогі злучаюць горад з Масквой, Чалябінскам, Казанню, Самарай і Арэнбургам. Па паўднёвай ускраіне горада праходзіць федэральная аўтадарога М5 «Урал».
Сувязь з раёнамі Рэспублікі Башкартастан і найбліжэйшымі суседзямі падтрымліваецца аўтобуснымі зносінамі з Паўднёвага і Паўночнага аўтавакзалаў. З 1938 г. у горадзе Уфе дзейнічаюць рэгулярныя авіялініі. Чыгуначныя магістралі, якія праходзяць праз горад Уфа, забяспечваюць сувязь заходніх і цэнтральных раёнаў Расіі з Уралам і Сібірру.
Трубаправодны транспарт здзяйсняе перапампоўку іх транзітных струменяў па тэрыторыі Рэспублікі, тым самым, захоўваючы адзінства транспартнай сістэмы Рэспублікі Башкартастан і Расійскай Федэрацыі.
У якасці гарадскога транспарту працуюць аўтобусы, тралейбусы і трамваі. Будаўніцтва метро замарожана.
[рэдагаваць] Прамысловасць
- ААТ «Уфімскае маторабудаўнічае вытворчае аб'яднанне»
- Уфімскі завод эластамерных матэрыялаў, вырабаў і канструкцый
- ФДУП Уфімскае прыборабудаўнічае вытворчае аб'яднанне
- «Гідраўліка«
- Уфімскі Вітамінавы Завод
- Уфімскі цеплавозарамонтны завод
- Канцэрн "БЭТО" - Башкірскае электратэхнічнае аб'яднанне
- ФДУП Уфімскае агрэгатна-вытворчае аб'яднанне
- Завод чарцёжных прыбораў
- Уфімскі завод апаратнай сувязі
- Прамсувязь
- Завод "Электрон"
- Уфімскі завод "Сiнтэзспiрт" - УЗСС
- Лікёра-гарэлкавы завод
- Кандытарская фабрыка "Харрыс-Кондi"
- Папяровы камбінат
- Швейная фабрыка "8 марта"
- Трыкатажная фабрыка
- Электралямпавы завод
[рэдагаваць] Культура
Першая друкарня ў Уфе адкрылася ў 1801-м годзе для канцалярскіх патрэб (Вiталiй Паўлаў, часопіс «Урал», №2, 2003 г. [1]).
У Уфе працуюць не менш шасці тэатраў: Дзяржаўны тэатр оперы і балета, Башкірскі акадэмічны тэатр драмы, моладзевы і лялечны тэатры, татарскі тэатр "Нур" і Рускі акадэмічны тэатр драмы Башкартастана.
У горадзе маецца каля 15 музеяў, сярод іх нацыянальны музей, музей баявой славы, музей археалогіі і этнаграфіі, музей геалогіі і карысных выкапняў, музей лесу. Адчынены для наведвальнікаў мемарыяльныя хаты-музеі: З.Т. Аксакава, У.І. Ленiна, М. Гафуры, А.Э. Тюлькiна, Ш. Худайбердзiна.
У 1918 г. у Уфе працаваў вядомы чэшскі пісьменнік Яраслаў Гашак. Тут ён выдаваў газеты "Наш шлях", "Чырвоная Еўропа", напісаў серыю апавяданняў і фельетонаў ("З дзённіка уфімскага буржуа", "Уфімскі Iван Iванавiч", "Аб уфімскім разбойніку, крамніку Булакулiне", "Правялебны ўладар Андрей", "Два стрэлу").
[рэдагаваць] Выдатныя уфімцы
- Аксакаў Сяргей Цімафеявіч (1791—1859) — вядомы пісьменнік-класік, мемуарыст, тэатральны і літаратурны крытык, журналіст.
- Гурвiч Мікалай Аляксандравіч (1828—1914) — лекар, эканаміст, гісторык, этнограф, географ, адзін з першых прафесійных статыстыкаў |Башкірыі.
- Ключароў Аляксандр Сцяпанавіч — уфімскі губернатар (1905—1911), рэдактар «Уфімскага краю».
- Мустай Карым (1919—2005) — башкірскі паэт і пісьменнік.
- Несцераў Міхаіл Васільевіч (1862—1942) — вядомы жывапісец, член перасоўнiкаў.
- Нурэеў (Нурыеў) Рудольф Хаметавіч (1938—1993) — сусветна вядомы танцоўшчык, харэограф, пастаноўшчык балетаў.
- Пётр Талстой — галосны павятовага земскага сходу, рэдактар «Уфімскага весніка» і «Весніка Уфы». [2], [3].
- Рамазанава Земфіра Талгатаўна (р. 1976) — папулярная спявачка, паэтка, лідар музычнай групы "Zемфира".
- Шаўчук Юрый Юліанавіч (р. 1957) — папулярны спявак, паэт і прадюсар, лідэр музычнай групы ДДТ.
[рэдагаваць] Спасылкі
