Chustizia d'Aragón
De Biquipedia
O Chustizia d'Aragón ye un defensor d'os dreitos y libertaz d'os ziudadans d'Aragón fren á os posibles abusos de l'almenistrazión publica.
Chustizia d'Aragón ye o nome istorico con que se clama á lo defensor d'o pueblo en Aragón. Seguntes bels autors, ye o prezedén luengo de toz os defensors d'o pueblo europeyos.
A diferenzia de a suya confegurazión meyebal, en l'autualidá no chuzga ni dita sentenzias sobre os conflitos en os que interbiene, so que que compreba a correuta autibidá de l'almenistrazión, a trabiés de soxerenzias, recomendazions y informes espeziales sobre matieras d'a suya competenzia.
Contenius |
[Editar] Istoria d'a instituzión
A fegura d'o Chustizia d'Aragón naxió á remates d'o sieglo XII y comenzipios d'o XIII como meyador y moderador en as barallas y diferenzias entre o Rei y a Nobleza d'a epoca. Dimpués d'o Rei, yera o Chusticiazgo a instituzión más importán y prestichiosa d'a organizazión pulitica d'o Reino d'Aragón. Con o paso d'o tiempo, o Chustizia se combertirba en chuez encargato d'estraliar os conflitos entre a monarquía y os ziudadans.
Mientres siglos presidió as Corts d'Aragón en ausenzia d'o Rei, prenió a chura de toz os Reis d'Aragón en a Seo de Zaragoza, desempeñó as funzions d'un machistrato y asumió a entrepitazión d'o dreito aragonés. Pero a suya funzión más importán y prestichiosa yera remerar a qui gubernaba que as lais as debían de cumplir toz, empezipiando por o que as promulgaba. Y asinas, ya en a chura d'os Reis d'Aragón diziba: "Te femos Rei si cumples os nuestros Fueros y os fas cumplir, si no, no".
Ista Instituzión sufrió dibersos avatares por defender as lais y soportó importans represalias en barios intes d'a istoria. Os más tristes estioron os feitos conoxidos como as alticamadas de 1591. Istas rebueltas ziudadanas rematoron con a decapitazión de Don Chuan de Lanuza, o Mozet, por enfrentar-se á la boluntá d'o rei d'España, Felipe II, que eba dentrato en Aragón con os suyo exerzitos, contrariando fueros que o mesmo rei eba siñato y s'eba obligato á respetar. Atro rei d'España, Felipe V de Borbón, suprimió a fegura d'o Chusticia en el año 1711.
En 1982 reaparixió a fegura d'o Chustizia d'Aragón, recogida en o establimiento d'autonomía d'Aragón y emparata por a constituzión de 1978. O Chustizia ye a tercera autoridá d'a Comunidá Autonoma, chunto á lo Presidén d'a Deputación Cheneral d'Aragón y á lo presidén d'as Cortes.
A sede autual d'o Chustizia d'Aragón se troba en o zaragozano Palazio de Armijo.
[Editar] Funciones
O Chustizia d'Aragón tien tres funzions alazetals:
- Protexer y defender os dreitos indibiduals y coleutibos d'os ziudadans fren á las autuazions irregulars d'as Almenistrazions Publicas.
- Defender o Establimiento d'Autonomía d'Aragón.
- Tutelar l'Ordenamiento Churidico Aragonés.
[Editar] Chustizias dende a restaurazión d'a democrazia en España
- Emilio Gastón Sanz. (1988-1993).
- Juan Bautista Montserrat Mesanza. (1993-1998).
- Fernando García Vicente. (1998-).
