Eichhörnchen
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
| Ychhöörnli | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||||||||
| Systematik | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Wǜsseschaftlicha Naame | ||||||||||||
| Sciurus | ||||||||||||
| Linnaeus 1758 |
 |
Dialäkt: Seislertütsch |
D Ychhöörnleni (Sciurus) bǜude a Gattig vo Bùùmhöörnleni (Sciurini). As handlet sich ùm chlyyni Naagetier mit ame'n a bùschige Schwyyf, wo i vǜle Länder vo de Wäut vorchäme. Di bekannteschti Aart z Mittùöyroopa - "ds" Ychhöörnli schlächthin - isch ds Öyropääischa Ychhöörnli.
Ali Ychöörnleni sy Waudbewooner. Di meischte Aarte lääbe ùf ùm amerikaanischa Toppùkontynent. Nùme drüü vo de 28 Aarte lääbe i de Auti Wäut; si sy ùber Öyroopa, Vorder-, Nord- ù Oschtaasie verbriitet.
Frässfeinde vo de Ychhörnleni sy i erschter Lynja Grüüfvogle ù chlynneri Roubtier wy de Marder. Iinzelni Ychhöörnli-Aarte chii bys zù 12 Jaar aut choo.
Iines Naame verdanke d Ychhöörnleni uurschrpǜnglech nid de Iicha oder de Iichle, sondern am authoochtütsche "aig", was so vǜu wy "sich schnäu bewege" hiist. Eersch wo das Wort ùsùm tütsche Wortschatz verschwùnde isch, het d Iicha ùs noochligenda Naamensgäber müesse yyschpringe.
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Chörperbau
|
Dialäkt: Dinkelbergisch |
Eichhörnli sin ca 20-25cm lang, dr Schwanz isch nomol fascht 20cm lang. Dr Schwanz hilft d'Balance z'halte un isch bi dr Paarig un im Winter nützlich. Eichörnli chönne bis zu 12 Johr alt werre. Eichhörnli wyge zwüsche 300-500 g; durch ihr grings Gwicht chönne sii bis ganz uf d'Zwiigspitze go chlettre. S'Fell hät je nooch Region un Johreszit e andri Farb. S'Sommerfell isch heller un rötlicher wie s'Winterfell; i Gegende mit warmem, trockenem Chlima hen Eichhörnli überwiegend rotbrauni Fell, i chelteri Regione bruuni Fell. D'Naggezähn vo Eichhörnli waggse s'ganz Läbe lang nooch; si wetze sich a harter Nahrig ab. Eichhörnli hen e üsserscht guets Hör un Sehvermöge. Eichhörnli sin üsserscht gschickt bim chlettere un verbringe d'meischti Zit uf Bäum. Au ufem Bode bewege si sich mit chlyni Sprüng vorwärts.
[ändere] Verhalte un Ernährig
D'Ernährig vo Eichhörnli bschtoht us Haselnüss, Bucheggere, Fichtezapfe, Obscht, aber au Chleitiir, Jungvögeli, Vogeleier un Pilz; vorallem aber Nüss. Eichhörnli lege bekanntlich Wintervorät aa idem si überschüssigi Nahrig vergrabe oder zuschtwo lagere. Allerdings merke si sich nüt wo d'Vorät vergrabe worre sin un vergesse deswege d'Lager oft. E Nebeeffekt devo isch dass d'Same im Frühjohr z'keime aafange .
Eichhörnli sin meischtens am Tag aktiv, bsunders am Morge un z'Obe. Eichhörnli halte chei Winterschlof stattdesse ruhe si sich im Winter öfters us. Eichhörnli sin üsserscht suuberi Tiir un putze sich oft. Si baue rundlichi Neschter us Escht un Zwiig, d'Neschter vo Eichhörnli hen de Ygang unte, im Gägesatz zu zum Byspiil Vögeli.
Eichhörnli paare sich meischtens im Früejohr un im Früesommer. Deswege bringe si zweimol im Johr Jungi uf d'Wält. D'Tragzit isch circa ei Monet lang un e Wurf bschtoht meischtens us 5 Jungi. D'Jungi verbringe mehreri Monet bi ihrer Muetter un sin denooch Gläschtsryf. Numme 20% vo ihne überläbe s'erschti Johr.
Natüerlich Feind vum Eichhörnli sin Greifvögel un chlyni Räuber wi dr Baummarder.
|
Dialäkt: Seislertütsch |
[ändere] Systematik
Ma ùnterschiidet 28 Aarte, wo ùf 7 Ùndergattige vertǜut chii choo:
- Ùndergattig Tenes
- Kaukasisches Ychhöörnli (S. anomalus), Kaukasus, Anatoolie, Palestyyna
- Ùndergattig Sciurus
- Öyropääischs Ychhöörnli (S. vulgaris), Öyroopa, Nordaasie
- Japanischs Ychhöörnli (S. lis), Japan
- Grauhöörnli (S. carolinensis), öschtlechs Nordamerika
- Rotbuuchhöörnli (S. aureogaster), südl. Mexiko, Guatemala
- Collie-Höörnli (S.colliaei), weschtl. Mexiko
- Yucatan-Höörnli (S. yucatanensis), Yucatán
- Bùnthöörnli (S. variegatoides), Zentrauamerika
- Deppes Höörnli (S. deppei), nördl. Zentrauamerika
- Fùchshöörnli (S. niger), zentrali ù öschtlechi USA, nordöschtl. Mexiko
- Peters' Höörnli (S. oculatus), Zentrau-Mexiko
- Allens Höörnli (S. alleni), nordöschtl. Mexiko
- Mexikanischs Fùchshöörnli (S. nayaritensis), weschtl. Mexiko
- Arizona-Grauhöörnli (S. arizonensis), Arizona, New Mexico
- Ùndergattig Hesperosciurus
- Weschtlechs Grauhöörnli (S. griseus), weschtl. Nordamerika
- Ùndergattig Otosciurus
- Aberthöörnli (S. aberti), südweschtl. USA, nordweschtl. Mexiko
- Ùndergattig Guerlinguetus
- Rotschwanzhöörnli (S. granatensis), Costa Rica, Panama, Kolumbie, Venezuela, Ecuador, Trinidad
- Richmonds Höörnli (S. richmondi), Nicaragua
- Guyana-Höörnli (S. aestuans), Venezuela, Guyana, Suriname, Französisch-Guayana, Brasyylie
- Gäubkeelhöörnli (S. gilvigularis), Venezuela, nördl. Brasyylie
- Bolivianischs Ychhöörnli (S. ignitus), weschtl. Südamerika
- Kolumbianischs Ychhöörnli (S. pucheranii), kolumbianeschi Ande
- Guayaquil-Höörnli (S. stramineus), Peru, Ecuador
- Sanborns Höörlni (S. sanborni), Peru
- Ùndergattig Hadrosciurus
- Venezolanischs Höörnli (S. flammifer), Venezuela
- Junin-Höörnli (S. pyrrhinus), Peru
- Ùndergattig Urosciurus
- Nordamazonischs Rothöörnli (S. igniventris), nördl. Südamerika
- Südamazonischs Rothöörnli (S. spadiceus), zentraus Südamerika
Di drüü ùs letschts gnannte Ùndergattige sy o mengisch inner a iigeti Gattig Guerlinguetus ganz abtrennt choo.
[ändere] Lyteratur
- Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, 1999 ISBN 0801857899
