Motî etimolodjike da Grandgagnage
Èn årtike di Wikipedia.
Li Motî etimolodjike da Grandgagnage, c' est l' prumî motî ki tuze a l' etimolodjeye des mots do lingaedje walon, et shuvanmint, mostrer k' il ont des stoks ki n' provnèt do latén, des lingaedjes tîxhons, do vî vî tins et d' asteure, et eto do gålwès.
Tot mostrant çoula, Grandgagnage dinéve ene prouve ås sincieus et ås djins kel walon n' esteut nén do bastårdé francès, come on esteut adû a l' croere, divant lu.
Li prumî boket (A-H) do diccionaire serè-st eplaidî e 1845, a Lidje, pa l' imprimeu Félix Oudart. Ene rawete et des coridjaedjes et notes so l' ortografeye est radjoutêye e 1851. Li deujhinme boket (H-Z, avou ene rawete fonolodjeye eyet vî walon) est eplaidêye e 1880 a Brussele, après l' moirt di l' oteur, pa onk di ses soçons (on Flamind).
Li Motî etimolodjike da Grandgagnage a stî metou so les fyis e 2004, a pårti d' on live del Bibliyoteke di France.
[candjî] Ortografeye do motî
Li motî eploye ene ortografeye ki s' vout shure li fonetike do francès, mins avou des candjmints pol walon. Cisse manire di scrire esteut assez tipike di l' epoke, eyet on pout rtrover sacwantès idêyes ki sront rprinjhes pus tård dins l' rifondaedje.
- les dobès cossounes èn sont scrîtes k' on côp
- "en" pol son in
- nén scrijhaedje di halcrossès cossounes al fén et ki n' si rtrovèt nén dins l' parintêye (eg: "temp" purade ki "temps", la ki l' "p" aparexhe dins timprou)
- pont d' halcrosse "h" (eg: "ome" purade ki "home")
- li son "gn" si scrît pa côps "ni" (eg: "banii", banyî; "conië", cogne).
- a-bole est scrît "â", mins Grandgagnage el definixh come si polant prononcî come èn "o", et ki l' son candje d' ene plaece a l' ôte.
- li moyeye si scrît "i" al fén (eg: "-èie", -eye) et å dvins des mots (eg: "foiant", foyant) mins nén inte on bodje finixhat pa voyale eyet ene cawete "-i" di viebe (eg: "afiï", afiyî; "ahâï", ahåyî; "acoï", acoyi)
- "oi" po wè (eg: "coir"), mins dins l' deujhinme boket i mete ene note po dire ki dins l' pårler namurwès li "oi" si prononce "å pus sovint" wa
- "qu" po cw (eg: "quate", cwate)
- "ch" et "g"/"j" po tch et dj
- a noter ossu ki "k" eyet "q" sont metous avou les "c" dins l' relijhaedje alfabetike, eg: "cawire, keût, croupè, quanse, cûrèie", cawire, coet, croupet, cwanse, curêye), dj' ô bén, qu est rélî come estant cu, dismetant ki ch (son /tch/) est meto come ene lete a pårt, inte c et d. Di minme sont relîs e deus bokets diferints li lete g prononcêye /g/ eyet les letes g eyet j (son /dj/), ki sont relîtes come ene seule lete, après g (/g/) et dvant h. Les letes x eyet y èn sont nén eployeyes, såf dins l' rawete sol "vî walon", wice ki les xh sont relîs avou les h. Ça fwait ki l' alfabet eployî est: a, b, c (k, q), ch, d, e, f, g, j (g), h (xh), i, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, w, z
- nén scrijhaedje des assimilåcion (eg: "-cion" et nén "-chon", "dièrain", dierin et nén "gèrain", djerin)
- eployaedje di "w"
- tos les "h lidjwès" sont scrîts "h", mins l' oteur note k' i gn a des grandès diferinces sorlon l' oridjinne di cisse lete, ça fwait k' il aveut bén consyince del diferince inte h/jh/xh/sch, diferince bén oyåve dins des plaeces do payis d' Lidje k' i gn a. Dins les notes sol prononçaedje do deujhinme boket do motî sont esplikêyes les diferinces etimolodjikes di çou k' on screye e rfondou sch (vinant di sk,sc), xh (vinant di ss), eyet jh (vinant di s doûs)
- "ai" pol cawete -ea
- "-z" pol måke do plurial (halcrosse cossoune) (eg: "dèz soriz", des soris)
[candjî] Hårdêye difoûtrinne
- li motî da Grandgagnage, sol waibe del Biblioteke di France (aberwetåve eto e cogne PDF, soeye-t i pa bokets ou en etir)
