Nil-Sahra dilleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Nil-Sahra dillerinin dağılımını gösteren harita.

Nil-Sahra dilleri, Nubiya da dahil olmak üzere, Chari ve Nil nehirlerinin üst kısımlarında konuşulan bir Afrika dilleri grubudur. Merritt Ruhlen'in 1987 yılındaki hesaplarına göre, Nil-Sahra dilleri kabaca 11 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Bu dil ailesi kendi içinde aşırı derecede farklılıklar gösterir ve Hint-Avrupa ve hatta Nijer-Kongo dillerine göre bile çok daha fazla olan bu farklılıklar nedeniyle de tartışmalı durumdadır. Az sayıda tarihsel dil bilimci bu aileyi bir bütün olarak çalışmaya çaba göstermiş ve bunların bazıları da geçerliliğini reddetmiştir. Özellikle tartışmaya yol açan konu, Songhay dillerinin eklenmesidir.

Nil-Sahra dilleri, Joseph Greenberg'in Lionel Bender tarafından üzerinde değişiklik yapılmış ve Ethnologue tarafından benimsenmiş görüşlerine göre (Afrika Dilleri, The Languages of Africa), aşağıdaki dallara sınıflandırılmıştır:

Komuz dilleri
Sahra dilleri (Kanuri dili dahil)
Songhay dilleri
Fur dilleri (Fur dili dahil)
Maba dilleri
(Chari-Nil dilleri - daha sonra reddedilmiştir ve aşağıdaki 4 dal, yukarıdaki dallarla eş konuma getirilmiştir)
1. Orta Sudan dilleri
2. Kunama dilleri
3. Berta dilleri
4. Doğu Sudan dilleri (Nubiya dilleri ve Nil dilleri dahil)

Anbessa Tefera ve Peter Unseth'in fikirlerini izleyen Ethnologue, henüz kesin bir sınıflandırılması olmayan Şabo dilini Nil-Sahra ailesi içine dahil etmektedir. Bazen bu dil, Christopher Ehret'in fikrini takiben, izole bir dil olarak tanımlanır.

Roger Blench'in de aralarında bulunduğu bazı dil bilimcilerin Nil-Sahra ailesinde saydıkları Kadu dillerini ("Kadugli dilleri" veya "Tumtum" olarak da bilinir), Greenberg'i izleyenler Kordofan dilleri içine dahil ederken, Ehret'i izleyenler ise küçük bir izole aile olarak kabul ederler. Songhay dilleri ile dikkate değer benzerlikleri olduğu için, genellikle Nijer-Kongo dilleri içinde sınıflandırılan Mande dillerinin de Nil-Sahra ailesine eklenmesi önerileri kimi zaman yapılmıştır.

Antik Kuş'un nesli tükenmiş Meroitik dili bazen Nil-Sahra ailesinin muhtemel bir üyesi olarak sayılır. Ancak, bu dili kuşkuya yer bırakmadan sınıflandırabilmek için hakkında çok az bilgi vardır. Aynısı, görece daha yakın bir zamanda nesli tükenmiş ve Kuliak ve Nil dilleri ile ilişkisi olduğu öne sürülmüş olan Uganda'nın Oropom dili (şayet varolmuşsa) için de söylenebilir.

Nil-Sahra ailesinin dış akrabalıkları üzerine yapılan önermeler genellikle Nijer-Kongo dilleri merkezlidir:

Edgar Gregersen (1972) ikisini Kongo-Sahra dilleri olarak birleştirmiştir.
Blench (1995) ise aslında Nijer-Kongo dillerinin basitçe Nil-Sahra ailesinin (Orta Sudan dilleri ile düzenlenerek) bir üyesi olabileceği fikrini önermiştir.

Ancak, çoğu tarihsel dil bilimci böyle teorilere çekince ile yaklaşmaktadır.

Konu başlıkları

1 Alt sınıflandırma
- 1.1 Bender 1997
- 1.2 Ehret 2001
2 Kaynaklar
- 2.1 Başka dil aileleri ile akrabalıklar
3 Dış bağlantılar

[değiştir] Alt sınıflandırma

[değiştir] Bender 1997

Lionel Bender, kendisine ait 1989 sınıflandırmasında ufak değişiklikler yaparak, aşağıdaki şekilde sınıflandırmıştır:

Songhay dilleri
Sahra dilleri
Kuliak dilleri
Satellite-Core:
1. Maba dilleri
2. Fur dilleri
3. Berta dilleri
4. Kunama dilleri
5. Core Nil-Sahra dilleri
  1. Doğu Sudan dilleri
  2. Orta Sudan dilleri
  3. Komuz dilleri
  4. Kadu dilleri

[değiştir] Ehret 2001

Christopher Ehret, Nil-Sahra dillerinin sınıflandırılmasını tekrar düzenleyerek, aşağıdaki şekilde detaylı olarak açıklamıştır:

Koman dilleri
Sudan dilleri
- Orta Sudan dilleri
- Kuzey Sudan dilleri
  - Kunama dili
  - Sahra-Sahil dilleri
    - Sahra dilleri
    - Sahil dilleri
      - Fur dilleri
      - Sahil boyu dilleri
        
        Batı Sahili dilleri
        
        Songhay dilleri
        
        Maba dilleri
        
        Doğu Sahili dilleri
        
        Astaboran dilleri
        
        Nara dili (= Barea)
        
        Batı Astaboran dilleri
        
        Nubiya dilleri
        
        Taman dilleri
        
        Kir-Abbaian dilleri
        
        Jebel dilleri
        
        Doğu Jebel dilleri (= Tabi)
        
        Berta dili
        
        Kir dilleri
        
        Nuba Tepeleri (= Temein) (Nyimang dahil)
        
        Daju dilleri
        
        Surma-Nil dilleri
        
        Surma dilleri
        
        Nil dilleri
        
        Rub dilleri (= Kuliak, Teuso) (Ik ve diğerleri)

[değiştir] Kaynaklar

İngilizce Wikipedia'daki 7 Mayıs 2006 tarihli Nilo-Saharan languages maddesi
- Lionel Bender, 1997. The Nilo-Saharan Languages: A Comparative Essay. München.
- Christopher Ehret, 2001. A Historical-Comparative Reconstruction of Nilo-Saharan. Köln.
- Joseph Greenberg, 1963. The Languages of Africa (International Journal of American Linguistics 29.1). Bloomington, IN: Indiana University Press.

[değiştir] Başka dil aileleri ile akrabalıklar

Roger Blench. "Is Niger-Congo simply a branch of Nilo-Saharan?", in ed. Nicolai & Rottland, Fifth Nilo-Saharan Linguistics Colloquium. Nice, 24-29 August 1992. Proceedings. (Nilo-Saharan 10). Koeln: Koeppe Verlag. 1995. pp.36-49.
Edgar Gregersen. "Kongo-Saharan". Journal of African Languages, 11, 1:69-89. 1972.