Fütüvvet
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde Nisan 2006 tarihinden beri etiketli olarak durmaktadır.Düzenleme yapıldıktan sonra bu not silinmelidir.
Fütüvvet, Tasavvufta bir tarz, Tasavvufta bir zihniyet, bir akım, Tasavvuf içinde bir cereyan... Fütüvvet fetâ kelimesinden geliyor. Fetâ yiğit demek, fütüvvet yiğitlik demek. Fütüvvet, yiğitlik demek ama meslekî bir organizasyon yâni meslek teşkilatı gibi. Fakat Tasavvufî yönü olan bir meslek teşkilatı... Bu, şuradan kaynaklanıyor: Sûfileri, tarikat erbâbını, dervişleri, tekkeye devam eden müridleri umûmiyetle beleşçilikle, onun bunun sırtından geçinmekle itham ederler ya, aslında kendi elinin emeğini yemek fikrindedir sûfiler. Kimseye yük olmamak, kendisi çalışıp kazanmak, kazancıyla kendi ihtiyacını giderdikten gayrı buna ilave olarak başkasına da iyilik yapmak, sadaka vermek...
Meselâ İbrahim-i İbn-i Edhem Hazretlerini biliyoruz, bir zamanın padişahı. Ama kendisi çalışırmış akşama kadar, kazancıyla yiyecek alırmış. Derviş arkadaşlarıyla kaldığı yere onları getirirmiş, onlara ikram edermiş. Yâni hem çalışıyor, hem de başkalarına yediriyor yâni mükrim. Yâni beleşçi değil, bilakis başkalarına hizmet veren kimseler.
Onun için Tasavvufun bir tarifini de büyüklerimiz şöyle yapıyorlar: “Tasavvuf yâr olup bâr olmamaktır.” Tasavvuf dost olmaktır ama dost olduğu kimseye yük olmamaktır. Onun sırtından, kesesinden, mevkiinden, makamından, zenginliğinden istifade etmeyi düşünmemektir, ona yük olmamaktır. Bilakis ben buna bir yardım yapabilir miyim, ben buna bir hizmet verebilir miyim, ben buna bir yönden faydalı olabilir miyim?.. Çünkü Peygamber Efendimiz SAS buyurmuş ki: “İnsanların en hayırlısı insanlara faydası en çok olandır.” diye öyle düşünür onlar. O bakımdan büyük sûfîlerin hepsi bir mesleğe sahip olmuşlardır. Bir meslek edinmiş, elinin emeğiyle geçinmişlerdir, kazancının fazlasını da hayra hasenâta sarf etmişlerdir. Böylece onların kimisinin demirci, kimisinin attâr, kimisinin derici, kimisinin şu veya bu meslekte olduğunu, saraç filan olduğunu görüyoruz. Bunu niçin yapıyorlar? Kimseye yük olmayalım, kendimiz kazanalım, elimizin emeğini yiyelim, helal lokma yiyelim de feyzimiz çok olsun diye yapıyorlar. Yâni feyizlerinin mânevî telakkîlerinin kesintisiz olması için, gölge düşmemesi için helal lokma yemeğe dikkat etme arzularından kaynaklanıyor.
Onun için fütüvvet teşkilatı mesleki teşkilattır. Yâni meslekler organize olmuş ama hepsi derviş adamların. Dervişâne ahlâkı getirmişler, çıraklığın bir adabı var, kalfalığın bir adabı var, ustalığın bir adabı var, ürettiği mal mutlaka kaliteli olacak, kaliteli olmazsa meslekten atılabilir, ustasına hürmet etmezse çıraklıktan atılabilir, kimse kimsenin çırağını ayartıp kendisine çekemez, çıraklıktan kalfalığa geçiş bir merasimle olur, kalfalıktan ustalığa çıkış bir merasimle olur... Yâni böyle bir intizama almışlar. Böylece bu organizasyon fütüvvet teşkilatı, fütüvvet organizasyonu yayılmış.
Anadolu’ya da gelmiş... Horasan’dan Orta Doğu’ya, Bağdad’a, oralardan Selçukîlerle Anadolu’ya gelmiş ve Anadolu’da fütüvvet teşkilatı çok canlı olarak yaşamış. Hatta fütuvvetin pîri Ahî Evren diye biliniyor, Kırşehir’de. Onun için şimdi senede bir merasimler yapılıyor belli zamanda Kırşehir’de, Ahî Evren merasimleri yapılıyor.
Ve Ankara’yı da bir ara bu ahîler idare etmişler. Ankara’nın yönetiminde bir devre ahîlerin yönetim devresi. İşte yeşil ahî veyahut Ahî Mesud, şimdi Etimesgut dediğimiz yer, Ahî Mesud demek yâni. Ahî Evren, Ahî Envan, Ahî Şerafeddin... Birçok kimse var böyle. Yâni ahî dediğimiz zaman aklımıza ne gelecek? Bir tarikat erbâbı şahıs gelecek aklımıza. Yâni tarikatla, tasavvufla ilgili olan bir şahıs. Amma aynı zamanda bir meslekle igili, o meslekte çalışan bir kimse. Ve sıradan bir insan değil, o mesleğin en yüksek kademesinde yâni yüksek tabakası, başkanı durumunda olan kimse. Yâni bir insan ahîyse o devirde veya zengin, varlıklı, itibarlı, etrafında adamı olan kimse filan demektir. Ahî unvanı önemli.
Osmanlıların ilk başında, ilk devrelerinde de Bursa’da da ahîler vardı. Ve hatta bazı vezirler ahîydi. Yâni ahîlik teşkilatıyla ilgisi olan kimselerdi. Hatta bazı padişahlar ahîlik teşkilatına bağlıydı.
Fütüvvet teşkilatı bu işte, ahîlik, fütüvvet teşkilatı. Tabii ahînin kelime mânâsı ne? Ahî Arapça’daki ah kelimesinden çıkmışa benziyor ama değil. Ah kelimesi Arapça’da kardeş demek, ahî kelimesinde y harfi var fazladan. Ahî kelimesi başka bir kelime. Bu ahî kelimesi bir rivayete göre aka, ağa kelimesinden geliyor. Yâni büyük ağabey, itibarlı kimse filan mânâsına. Bu aka kelimesi halen beyefendi mânâsına İran dilinde, Farsça’da kullanılır. Meselâ birisi birisine hitap ederken “Bu âkâ-ı filan...” diye böyle şey yapılır, yâni beyefendi demek. Hani biz Ahmed Bey, Mehmed Bey filanca... diyoruz ya, bu bey mânâsına aka kelimesi kullanılır. Bu aka, Türkçe’de ağa olmuş. Ahmed Ağa, Mehmed Ağa... Kaf hali ğayına dönmüş, ağa olmuş. Sonra ahî haline gelmiş.
Bir rivayete göre sahavet sahibi demek. Yâni cömert mânâsına geliyor. Çünkü bunlar zengin olduklarından, ağa olduklarından, tabii sofraları açık, misafirleri ağırlıyorlar, fakirlere bakıyorlar filan... Zengin, cömert kimse mânâsına geliyor diyenler var.
Hatta biraz zorlayarak bu eti kelimesiyle ilgili olduğunu ortaya atanlar olmuş. Etiler var ya, Hititliler, Etiler filan diye Anadolu’da. Oradan geliyor diyenler olmuş ama Horasan bunun menşei.
Kaynak: Dervişân Dergisi
