Bozlak

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Türk Halk edebiyatında bir ezgi türüdür. Konusunu aşiret kavgalarından, kan davalarından, aşk maceralarından alır. Çoklukla Güney ve Orta Anadolu bölgelerinde söylenir. Afşar bozlağı, Urum bozlağı gibi türleri vardır.

Usulsüz bir sözel türdür. bu türü belirleyen ögelerden ilki, kürdi dizisi icerisinde seslendirme yapılmış olmasıdır. Bunun yanın da muhayyer dizisinde bozlaklar görülmesine karşın, bu diziyle yapılan seslendirmelerde durak ve tiz durakta kalınacağı zaman, üst yeden olacak şekilde Si sesleri ters glisandoyla pestleştirilir. Dolayısıyle yine kürdi makamlarının etkisi oluşur.

Ses genliginde en geniş türdür. Küme ve motif sekilemeleri sıkca yapılmıştır. Seslendirme, genel olarak durak sesinin bir küçük üçlü üzerindeki sesten, veya bu sesin bir oktav tizinden, yani tiz duraktan başlar. Sözel bölmeye başlamadan önce, tek çalgı tarafından yol gösterme adı verilen bir usulsüz acış yapılır. Sözel bölümün seslendirilmesi sırasın da ise calgılardan biri dem tutabilir.

Orta Anadolu'da; Keskin, Kırıkkale, Emirdağ, Kırşehir, Nevşehir, Yozgat, Niğde, Konya, Kayseri ve ayrıca Kastamonu ve Çorum'un güney kesimlerinde görülen bozlaklar ya da "Bozlak" adlandırmasına davalı ezgiler, Türk Halk Müziğinin en yaygın uzun hava türlerinden birisi olarak önem taşır. Halk ağzında "bozlak", bozalamak, feryâd etmek anlamındadır. Türkmen boylarının ve bu Türkmen boylarına bağlı aşiretlerin, özellikle de Abdal, Avşar (Afşar), Aydos gibi aşiret ve kollarına mensup halk sanatkarları arasında yoğun bir şekilde tesadüf edilen bozlaklar, yukarıda saydığımız alanlar dışında, bu toplulukların çeşidi iskan hareketlerine bağlı olarak birbirinden bağımsız yörelerde de sözgelimi Maraş'da da karşımıza çıkmaktadır.

Farklı bölgelerin müzik karakterlerine göre kısmen şekillenen bozlak melodileri, genellikle l oktavlık bir ses sahasına sahip halk ağzı eserlerdir. Ancak bunlar, tiz seslerde bol hançere oyunlarıyla seslendirilirler. Yine çoğunlukla inici olarak seyreden bozlakların farklı yörelerde farklı dizi ve seyirde örneklere tesadüf edilir. Buna karşılık en çok rastladığımız seyirlerden biri, karar ekseninin 2. ve 6. derecelerinin bemolleştirilerek inici bir seyirle karara götürüldüğü seyirlerdir. Bazı bölgelerde farklı dizi ve seyirdeki bozlaklara, farklı adlar verildiği de görülür. Söz gelimi Çukurova'ya inildikçe bu çeşitliliğe daha çok rastlanır. Bu bölgede rastladığımız "Türkmeni/Türkmani", "Çukurova", "Karacaoğlan" adı verilen ezgiler de, bozlakların çeşitliliğine örnektirler. Orta Anadolu'da rastladığımız "Aydos" denilen bozlak çeşidi de böyledir. Bunlar çoğunlukla karar ekseninin 10. derecesinden itibaren "Aydos" nidasıyla başlayan ezgilerini tiz seslerden okurlar ve çeşitli modülasyonlarla karar eksenine inerler.

Yukarıda bozlakların farklı dizi ve seyirlerde oldukları belirtilmişti. Gerçektende Klasik Türk Müziği makam anlayışına göre değerlendirirsek Rast, Eviç, Acem kürdi, Karciğar, Kürdi gibi farklı makamların belirgin seyirlerini ve karar tonlar gösteren ve adına "bozlak" denilen örneklere de tesadüf edilmektedir