Мадраса
From Википедиа
МАДРАСА (ар.madrasah чои даре хондан, дарехона), таълимгоҳе, ки толибон таҳсили илм мекунанд, дониши худро такмил медиҳанд. Ба шаҳодати муаррих Наршахӣ Мадраса нахуст дар Бухоро пайдо шуда, соли 937—938 аз сухтор нобуд шудааст. Дар ҳудуди асрҳои 11—12 дар кишварҳои ғарбии олами ислом ҳам таъсис ёфтани Мадраса ба фаъолияти ҳукуматдорони салҷуқӣ, ки ба интишори маданияти эронӣ мусоидат мекарданд, алоқаманд аст. Мадраса ҳамчун таълимгоҳи олии динӣ дар замони таҷаддуди маданияти тоҷикон (асрҳои 9—10) ба миён омада, асосан ба анъанахои таълимии махаллй (дабиристонхо) такья дошт. Ба таркиб, тартиботи дохилй ва хаёти илмии Мадрса. дорулфунунхои атикаи ибтидои аерхои миёнаи Эдесса, ака-демияи Ннсибия, дорулфунунхои Хирону Чанди Шопур таъсири зиё-де расонидаанд. Дар ахди Сомониён дар Самарқанд 17 М. амал мекард. Дар М.-и шахри Кият — маркази Хоразм олими маъруф, устоди Берунй Абунаср Мансур ибни Алии Ирокй даре медод. Дар М.-хои Самарканд хам олимони номдори аср — Абулкосим Хакими Самаркандй, Абумансур Мухаммади Мотридй, Абулайси Самарканди ва диг. даре мегуфтанд. Дар ибт. а. 11 М.-хои Нишопур, Балх, Разна, Марв дорой китобхонахои пурсарвате буданд. Ба шаходати Байхакй дар нохияи Хатлон хам бештар аз 20 М. мавчуд будааст. Дар М.-и «Чомеи аруси фалак»-и Разна, толибон илмхои «мазхабию» «мадрасагй» касб ме-кардаанд. Аввалин М.-и китобхона-дори Марв дар а. 10 пайдо шуда¬аст. Мукаддасй, ки М.-и Марвро ди-да будааст, менависад: «Хар мударрис ротиба (маош)-е дорад». Ёкути Х,а-мавй аз байни М.-хои Марв «Ша-рафулмулк», «Низомия», «Амдия», «Хотуния» ва «Дутория»-ро ташхис дода, махсус к,айд кардааст. Дар Марв дар нимаи авв. а. 11 бо ун-вони «Бану Тамим», дар а. 12 бо унвони «Ахмадия» ва «Щихобй» М.- хо мавчуд будаанд. Муаллифи «Ки-тоб-ул-ансоб» «Самъонй (1113—60) аз чумлаи мударрйсони «Ахмадия» буд. Адибону мутафаккирони маш-хури форс-точик Рашиди Ватвот, Чалолуддини Румй аз чумлаи тах-силдидагони мадрасаи «Низомия»-и Балх буданд. Хадди охири интишо-ри М. дар Осиёи Марказй ш. Хутан буд. Яке аз муассисони асосии М. вазири маърифатпанохи Салчукиён Низомулмулк буд. Дар ахди фаъ¬олияти у дар Багдод, Нишопур, Хи-рот, Балх, Марв, Исфахон, Мавсил, Табариетон М.-хо кушода шуданд. М.-хое, ки бо ташаббуси у кушода шуда буданд, ба шарафи у «Низо¬мия» ном гирифтанд. Дар аерхои миёна М. хакикатан маркази асосии таълим буда, олимон он чо ба тад-кики илм низ машгул мешуданд. Дар М. омузиши фанхои табииёт мавкеи калон дошт. Олим Майсорй, мусаннифи достони «Донишнома» менависад, ки чахор илми асоей ву-чуд дорад: нучум, хандаса, тиб, илохиёт. Насриддини Туей дар ра-садхонаи Марога М. таъсис кард. Машрулият дар он ихтиёрй буд. Риёзиёт ва диг. фанхои дакик дар Мадраса бо усули Осиёи Миёна таъ¬лим дода мешуд. Асархои Мухам¬мади Хоразмй «Хисоб-ул-чабр ва-л-мукобала», Махмуд ибни Вусудй «Лубоб-ул-хисоб» ва диг. бехтарин васоити таълим буданд. М.-и давра чандон равняй динй надошт, балки дорулфунуни том буд, ки дар таъ-лими он илохиёт мавкеи калон на¬дошт. С. Айнй кайд мекунад, ки М.-и Алишер Навой дар давраи худ ба ун-т монанд буд. Дар а. 15 М.-и Улугбек маркази афкори илмии Са¬марканд хисоб мешуд. Аз мударрй¬сони он олимони барчастаи Шарк; Козизодаи Румй, Риёсуддини Чам-шед, Муинуддини Кошй ва диг-ро ном бурдан мумкин аст. А. Ю. Яку¬бовский ва Т. Кори Ниёзй кайд кардаанд, ки дар Мадрасаи Улуғбек на-факат илохиёт, балки илмхои да¬кик, аз чумла нучум низ таълим до¬да мешуд. Дар а. 15 якчанд М.-хо илми тибро таълим медоданд. М.-и Рубъи Рашидй (наздикии Табрез) аз хамин кабил буд. Дар ин чо таби-бони машхури Хиндустон, Хитой, Миср, Сурия даре медоданд. Хар табиб 10 шогирд дошт. Хирот дар а. 15 2 то чунин М. дошт: Дорушшифои Султонй (бо амри Шохрух сохта шудааст) ва Шифоия (Навой таъсис додааст). С. Айнй менависад: «Дар он Мадраса аз табибхои хозики хамон замон, ки илми тибро бо амалиёташ медонис-танд, Мавлоно Риёсуддин Мухаммад ва Мавлоно Чамолуддин барин до-нишмандон даре медоданд». Дар охири асри 17 дар Регистони Бухоро Мадрасаи дигари Дорушшифо сохта шуд, ки дар он табибони ботачриба дарc медоданд ва беморонро муолича мекарданд.
