Unia polsko-szwedzka 1592-1599
Z Wikipedii
Unia polsko-szwedzka 1592-1599 - była unią personalną pomiędzy Rzeczpospolitą i Szwecją.
Po śmierci króla szwedzkiego Jana III Wazy 27 listopada 1592, naturalnym jego następcą był najstarszy syn Zygmunt III Waza ówczesny król Polski. Dla samego Zygmunta dziedziczny tron szwedzki był z pewnością ważniejszy od niepewnego elekcyjnego w Polsce. Dał temu wyraz snując m. in. plany oddania korony polskiej arcyksięciu Ernestowi Habsburgowi. Teraz jednak zagrożona była sama korona szwedzka, którą chciał przejąć jego stryj ks. Karol Sudermański.
Uzyskawszy zgodę sejmu polskiego na wyjazd z Rzeczypospolitej król udał się 3 sierpnia 1593 do Szwecji. Tam jednak musiał stawić czoła 9 stycznia 1594 zbuntowanym stanom niższym pod przywództwem kleru luterańskiego na zjeździe w Uppsali. Zjazd ten przyjął uchwałę o przeciwstawieniu się szerzeniu katolicyzmu w Szwecji. Nie mając innego wyjścia i naglony przez niepewne zachowanie stryja Zygmunt III podpisał 19 lutego 1594 "królewskie zaręczenie", w którym przyrzekał stanom szwedzkim zachować wolność religijną dla wyznania augsburskiego. Na jego mocy katolikom zabroniono publiczne praktykowanie swojej religii. Dochodziło wówczas do wielu gorszących ekscesów, gdy świta króla wdawała się w bójki z luteranami.
Po podpisaniu tego aktu został uroczyście wraz z żoną Anną Habsburżanką koronowany na króla Szwecji w katedrze w Uppsali. W lipcu 1594 opuścił Królestwo i popłynął do Gdańska. Na czas swojej nieobecności regencję powierzył Karolowi Sudermańskiemu i senatorom.
Regent podjął wiele działań sprzecznych z wolą monarchy. 18 maja 1595 zawarł z Rosją traktat w Tiawzinie, odstępując jej część Finlandii (Keksholm), odwołał też z teatru wojny admirała Fleminga - jednego z najwierniejszych stronników Zygmunta.
W obliczu złamania zawartej umowy (król mianował m. in. burmistrzem Sztokholmu katolika, zaczęły powstawać też katolickie szkoły) - ks. Karol samowolnie i bez wiedzy Zygmunta III zwołał w 1595 riksdag w Söderköping, który przeistoczył się w antypolską konfederację stanów niższych. Po stronie króla polskiego opowiedziała się natomiast Finlandia, szlachta szwedzka i Sztokholm. Kraj stanął w przededniu wojny domowej.
Zygmunt wysłał z Polski poselstwo mające na celu przywołanie do porządku niesfornego regenta. Ten zobowiązał się złożyć regencję na riksdagu w Arboga. Był to tylko udany manewr, gdyż regent uzyskał zatwierdzenie swojej władzy i zaczął rewoltować chłopów. Stronnicy polscy padli wówczas ofiarami prześladowań.
W 1598 sejm pozwolił Zygmuntowi III na wyprawę w celu spacyfikowania swojego drugiego królestwa. Na zajętych statkach holenderskich i angielskich przeprawił się korpus interwencyjny. Złożony był głównie z wojsk najemnych niemieckich i węgierskich, wspartych polskimi armatami.
Kampania była jednak źle zaplanowana i wobec utraty kontaktu z korpusem Flemminga, mającym uderzyć z Finlandii - armia interwencyjna została pobita przez Szwedów w bitwie pod Linköping 25 września 1598. Sam Zygmunt został wzięty do niewoli i musiał wydać w ręce stryja swoich stronników m. in. kanclerza Szwecji Eryka Sparre. W maju 1599 padł Kalmar - ostatnia twierdza w rękach polskich. 20 marca1599 Szwedzi ścięli 5 senatorów, zwolenników unii z Polską. 24 lipca 1599 riksdag w Sztokholmie zdetronizował Zygmunta III. Unia przestała istnieć.
