Rajtaria

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Rajtar

Rajtaria, rajtarzy (od niem. reiter – jeździec) – polskie określenie jazdy używającej w walce przede wszystkim pistoletów.

Rajtaria powstała wraz z arkebuzerami w połowie XVI w., w związku z rozwojem broni palnej i związaną z tym utratą znaczenia ciężkiej jazdy (która została zachowana w postaci nielicznych oddziałów kirasjerów). Oddziały kawaleryjskie stały się jednostkami pomocniczymi w stosunku do piechoty i artylerii. Znacznie zmniejszyła się liczebność jazdy w armiach.

Rajtarzy uzbrojeni byli w 2 pistolety typu puffer oraz rapier. Niekiedy uzbrojenia dopełniała broń długa, najczęściej w postaci bandoletu, choć niekiedy zdarzały się karabiny. Ubrani zwykle byli w rajtrok (kolet, skórzany kaftan), spodnie i długie buty sięgające za kolana. Nosili kapelusze z szerokim rondem. W niektórych państwach (np. Rosja, Austria) rajtarzy używali zbroi i hełmów, w innych (np. Szwecja) walczyli bez uzbrojenia ochronnego. Typowa zbroja rajtarska chroniła cały korpus, przy czym ochrona w żadnym miejscu nie była dostateczna, a sama zbroja dość ciężka, znacznie cięższa np. od husarskiej.

Rajtaria dysponująca uzbrojeniem ochronnym zwykle dosiadała cięższych koni, stąd w XVII w. zaczęto odróżniać rajtarię lekką i ciężką. Ta ostatnia częściowo wyparła w poszczególnych państwach jednostki arkebuzerów i tzw. półkirasjerów, stanowiące wcześniej jazdę średniozbrojną.

W walce rajtaria stosowała taktykę zwaną karakolem (korakolem). Król szwedzki Gustaw Adolf jako pierwszy użył rajtarii na dużą skalę w roli typowej dla kawalerii, stosując gwałtowne uderzenie zwartej masy rajtarów walczących rapierami i pistoletami w bezpośrednim zwarciu z przeciwnikiem (szarża). Od tego czasu rajtaria szwedzka, a następnie także innych państw, stosowała oba rodzaje taktyki (karakol i szarżę).

Lekka rajtaria była używana zarówno w walce, jak i do zadań łupieżczo-pacyfikacyjnych w większości armii zachodnioeuropejskich. Stąd po okresie wojen polsko-szwedzkich w połowie XVII w. słowo rajtar stało się w Polsce synonimem rabusia, grabieżcy.

W Rzeczypospolitej oddziały rajtarii pojawiły się w czasach Stefana Batorego i istniały przez cały wiek XVII i początek XVIII jako wojska cudzoziemskiego autoramentu. W Koronie rajtaria była zwykle dość nieliczna, natomiast zorganizowana była w jednostki o wysokich stanach osobowych - regimenty i skwadrony. Na Litwie występowały liczne jednostki rajtarii, najczęściej w postaci samodzielnych kompanii. Istniały one w ramach komputu, wojsk prywatnych, a także formowano kompanie i chorągwie rajtarii ze szlachty powoływanej na pospolite ruszenie. W drugiej połowie XVII w. każdy litewski powiat obowiązany był wystawić na pospolite ruszenie jedną chorągiew husarską, jedną kozacką i jedną rajtarską.

Rajtaria nigdy nie uchodziła za typowo polski rodzaj jazdy, jednak polscy rajtarzy wielokrotnie odznaczyli się w toczonych przez Rzeczpospolitą wojnach. Np. w bitwie pod Gniewem piękną kartę zapisał regiment rajtarów litewskich, dowodzony przez wojewodzica smoleńskiego Mikołaja Abrahamowicza. Był on zresztą dość nietypowy, został bowiem zaciągnięty systemem towarzyskim, a ponieważ jego żołnierze nosili zbroje husarskie, regiment ten niekiedy był brany za jednostkę husarii.

W I poł. XVIII w. przestano rozróżniać rajtarię jako odrębny od kirasjerów typ jazdy.