Józef Kreutzinger

Z Wikipedii

płk Józef Kreutzinger (2 marca 1877 w Poniecu, zm. ?), od maja 1926 do 1 czerwca 1932 szef Wojskowego Instytutu Geograficznego

Historia polskiej kartografii wojskowej obfituje w wiele wybitnych postaci, które decydowały o kierunkach rozwoju tej dyscypliny nauki, wniosły największy wkład w dzieło wnoszenia po latach niewoli Polski na mapę Europy i Świata. Do takich postaci należy płk Józef Kreutzinger który po przewrocie majowym 1926 r. został szefem Wojskowego Instytutu Geograficznego w Warszawie. Józef Kreutzinger urodził się 2 marca 1877 r. w Poniecu (województwo poznańskie) w wielodzietnej rodzinie – posiadał trzech braci. Rodzice jego byli Polakami (są pochowani na cmentarzu w Poniecu), prawdopodobnie kilka pokoleń wcześniej Niemiec o nazwisku Kreutzinger poślubił Szwajcarkę i osiedlili się na stałe w Poniecu.

Józef Kreutzinger po ukończeniu 7 klasowej szkoły realnej, odbył jednoroczną służbę wojskową w 20 pułku artylerii polowej armii pruskiej. W latach 1896–1898 odbył przeszkolenie w Szkole Artylerii w Berlinie, a w roku 1901 ukończył kurs oficerski i otrzymał kwalifikacje na oficera topografa. W latach 1902–1914 służył w Niemieckim Urzędzie Pomiarowym występującym przy Sztabie Generalnym w Berlinie – tzw. Landeaufnahme. W tym czasie wykonywał różnorodne prace geodezyjne i topograficzne na terenie całych Niemiec.

Bezpośrednio przed wybuchem pierwszej wojny światowej został wyznaczony na kierownika grupy w oddziale topograficznym Landesaufnahme. Kierowana przez por. Kreutzingera grupa wykonywała głównie zdjęcia topograficzne w skali 1 : 25 000 oraz prace związane z aktualizacją map. Od wybuchu pierwszej wojny światowej do jesieni 1915 r. przebywał na froncie francuskim (rejon Nancy – Lun’eville i Verdum) gdzie w stopniu kapitana dowodził oddziałem topograficznym. Od września 1915 r., jako dowódca oddziału topograficznego został skierowany na front wschodni (pod Kownem, a później na linii Krewo–Smorgoń–Dzisna). W tym czasie każdy oddział posiadał grupę trygonometryczną, topograficzną i fotogrametryczną oraz drukarnię i składnicę map. Geodeci przeprowadzili triangulację lokalną i niwelację – głównie dla potrzeb artylerii. Topografowie opracowywali i unacześniali mapy, fotogrametrzy prowadzili interpretację topograficzną i taktyczną zdjęć lotniczych, a następnie opracowywali mapy specjalne. Oddział posiadał również bogatą bazę poligraficzną.

W styczniu 1918 r. okupacyjne władze niemieckie założyły w Warszawie szkołę mierniczą pod nazwą Vermmessungschule in Warschau. Major J. Kreutzinger prosto z frontu skierowany został do Warszawy na wykładowcę w tej szkole, a po kilku miesiącach zostaje jej kierownikiem. Zadaniem szkoły było przygotowanie oficerów narodowości polskiej dla potrzeb wykonywania pomiarów na ziemiach polskich. Po przełomie listopadowym 1918 r. J. Kreutzinger zgłosił się do służby w Armii Polskiej i już 17 grudnia 1918 r. został wyznaczony na stanowisko Dyrektora Nauk Wojskowej Szkoły Mierniczej. W maju 1919 r. szkołę przemianowano na Oficerskie Kursy Miernicze, mjr J. Kreutzinger został wyznaczony na Komendanta Kursów, na tym stanowisku pozostał do 23 lipca 1919 r. Następnie przez kilka miesięcy pełnił obowiązki szefa Wydziału Topograficznego Instytutu Wojskowo Geograficznego.

Podczas wojny polsko–bolszewickiej był komendantem grup pomiarowych, początkowo na froncie północnym, a następnie od lipca do października na froncie środkowym. Dowodzone przez niego grupy pomiarowe zajmowały się głównie dostarczaniem map do walczących wojsk, rzadziej z uwagi na manewrowy charakter działań, aktualizacją map i pracami geodezyjnymi. Po powrocie z wojny polsko–bolszewickiej płk J. Kreutzinger został przeniesiony z Instytutu Wojskowo Geograficznego do Wyższej Szkoły Wojennej na stanowisko wykładowcy terenoznawstwa i topografii wojskowej, opracował i wydał w tym okresie szereg skryptów i artykułów, prowadził również dodatkowo wiele wykładów w Szkole Inżynieryjnej w Warszawie.

Po przewrocie majowym 1926 r. przez trzy miesiące był pełniącym obowiązki (p.o.) szefa, a od 4 listopada 1926 r. szefem Wojskowego Instytutu Geograficznego. Na tym stanowisku pozostawał do czerwca 1932 r., następnie przez sześć miesięcy był w dyspozycji szefa Sztabu Głównego WP a 31 grudnia 1932 r. przeszedł w stan spoczynku. W 1933 r. Powrócił do rodzinnego Ponieca gdzie objął urząd wice burmistrza. Syn pułkownika Eryk był oficerem broni pancernej, w 1939 r. Przedostał się do Francji, a po zakończeniu wojny zamieszkał na stałe w Ameryce Południowej.

Nie w pełni są potwierdzone losy płk Kreutzingera we wrześniu 1939 r.(nie jest prawdą jakoby został rozstrzelany w zbiorowej egzekucji przez Niemców w Poniecu), prawdopodobnie bojąc się terroru ze strony Niemców (był przed 1918 r. Oficerem niemieckim), w pierwszych dniach września 1939 r. Razem z rodziną Klemczaków ewakuował się z żoną w kierunku Warszawy. Niedaleko Warszawy przyłączył się do transportu rządowego. Najprawdopodobnie, kolumna w której znajdowało się małżeństwo Kreutzingerów została zbombardowana i oboje zginęli. O losach płk Kreutzingera i jego żony nie wie nic także ich syn Eryk. Po wojnie byli poszukiwani przez Czerwony Krzyż, ale bezskutecznie.

Mianowanie płk J. Kreutzingera szefem WIG zapoczątkowało nowy rozdział w historii polskiej kartografii wojskowej. Dotychczas wszystkie prace w WIG były prowadzone bez ogólnego planu, wydawane mapy były tylko prostymi przeróbkami map zaborczych. Wciąż brakowało koncepcji, jakie mają być opracowywane mapy i jaka ma być struktura instytutu.

Płk J. Kreutzinger był wybitnym fachowcem, otrzymał gruntowne przygotowanie teoretyczne, natomiast podczas kilkunastu lat pracy terenowej wykonywał, a następnie kierował różnorodnymi pracami topograficznymi, geodezyjnymi, kartograficznymi, fotogrametrycznymi i geologicznymi. Posiadał więc najlepsze przygotowanie do kierowania wojskową służbą geograficzną. Swoją działalność w WIG płk J. Kreutzinger rozpoczął od zmian personalnych, zwolnił dotychczasowych szefów wydziału i kierowników referatów – oficerów byłych armii zaborczych – zastępując ich młodymi oficerami, wychowankami polskiej Wojskowej Szkoły Mierniczej.

Zasługi płk J. Kreutzingera dla polskiej kartografii wojskowej są przeogromne, podczas kierowania przez niego Wojskowym Instytutem Geograficznym m.in.:

• w roku 1927 sprowadzono pierwszą rotacyjną dwukolorową maszynę offsetową do druku map; wydajność której wynosiła 800 map/godzinę. W latach 1930–1931 zakupiono w Niemczech kolejne dwie dwukolorowe maszyny offsetowe typu PLANETA;
• w roku 1927 sprowadzono nowoczesny sprzęt do prac fotogrametrycznych (przetworniki, fototeodolity, autografy, aerokartografy);
• w roku 1928 przystąpiono do prac nad założeniem w kraju jednolitej sieci triangulacyjnej i niwelacyjnej;
• od roku 1929 prace kartograficzne oparto na jednolitym odwzorowaniu quasi–stereograficznym WIG (opinię na temat odwzorowania zasięgnięto u najwybitniejszych naukowców cywilnych). Wydano pierwszą instrukcję. Przepisy podstawowe o sporządzaniu map wojskowych i opisów wojskowo–geograficznych;
• w roku 1930 wydano pierwszą polską mapę taktyczną w nowej szacie graficznej;
• ujednolicono wielkość arkuszy map w całym szeregu skalowym;
• opracowano w latach 1927–1930 recepturę papieru mapowego odpornego na odkształcenia pod wpływem różnych warunków atmosferycznych;
• od roku 1929 zaczęto nadrukowywać na mapy w skali 1 : 25 000, 1 : 100 000, 1 : 300 000 siatkę kilometrową;
• w roku 1931 zaniechano wydawania mapy taktycznej w skali 1 : 100 000 dwukolorowej, wydawano mapy głównie czterobarwne (dla terenów górskich wprowadzono piątą i szóstą barwę);
• rozpoczęto wydawanie kwartalnika Wiadomości Służby Geograficznej, pierwszego specjalistycznego czasopisma. Zastępował on brakujące instrukcje i podręczniki. Rozpoczęto również wydawanie książek w serii Biblioteka Służby Geograficznej; wyposażono oddziały pomiarowe w samochody.

Starania płk J. Kreutzingera szły również w kierunku pozyskania dla Instytutu oddzielnego, specjalnego budynku ich efektem było rozpoczęcie w 1932 r. budowy gmachu przy Al. Jerozolimskich.

Są to tylko niektóre, ważniejsze przedsięwzięcia, które były realizowane w czasie kiedy szefem WIG był płk J. Kreutzinger. Bardzo charakterystyczna jest opinia szefa Sztabu Głównego WP gen. J. Gąsiorowskiego przy wniosku o przyznanie J. Kreutzingerowi Orderu Odrodzenia IV Klasy w 1932 r.: Mianowany szefem WIG w 1926 r. Zreorganizował tę instytucję i swą sześcioletnią niezmordowaną pracą doprowadził WIG do pełni rozkwitu. Dzięki płk J. Kreutzingerowi WIG stoi w chwili obecnej na poziomie najlepszych instytucji zagranicznych, a nawet niejednokrotnie przewyższa je, o czem świadczą pochwały i cenne wyróżnienia WIG na zjazdach międzynarodowych w Belgradzie 1930 r. i Paryżu 1931 r. Ta krótka opinia w pełni oddaje zasługi płk J. Kreutzingera w dziedzinie polskiej kartografii wojskowej.

Obecnie w wielu opracowaniach naukowych dotyczących geografii i kartografii spotykamy określenie, że był on twórcą całej współczesnej kartografii polskiej. Jeżeli uzmysłowimy sobie, że WIG był jedyną instytucją w kraju opracowującą i drukującą mapy topograficzne, które były podstawą wszystkich map – to określenie wydaje się w pełni zasadne.

Płk J. Kreutzinger jest m.in. autorem podręczników:

• Topografia, wyd. Warszawa 1919 r.;
• Topografia. Pomiar i zdjęcia kraju, kartografia i wojskowe znaczenie terenu, wyd. Warszawa 1928 r.;

oraz artykułów:

• Prace i zamiary Wojskowego Instytutu Geograficznego (w:) „Przegląd Geograficzny”1927, nr 7, s. 82–86;
• O typie polskiej mapy taktycznej (w:) „Wiadomości Służby Geograficznej” 1927, nr 1, s. 32–36;
• Prace Wojskowego Instytutu Geograficznego,(w:) „Wiadomości Służby Geograficznej” 1927, nr 11, s. 161–162.

[edytuj] Odznaczenia

Podczas służby w WP był odznaczony m.in.:

• Orderem Odrodzenia Polski (1932 r.),
• Złotym Krzyżem Zasługi (1926 r.),
• Medalem Pamiątkowym za wojnę 1918 – 1921 (1928 r.),
• Medalem 10–lecia Odzyskania Niepodległości (1928 r.).

[edytuj] Materiały źródłowe

• Encyklopedia Wojskowa, t. 4, Warszawa 1934, s. 606 - 607.
• Teczka akt personalnych płk J. Kreutzingera CAW, sygn. – ap 2851, ap 23707, ap 15827, KZ 25 – 81.
• B. Krassowski, Polska Kartografia wojskowa w latach 1918 – 1945, Warszawa 1974.
• Polski Słownik Biograficzny T XXI, zeszyt 4, s. 291
• Relacje mieszkańca Ponieca p. Zdzisława Musielaka i obecnego burmistrza Ponieca p. Kazimierza Dużałka