Czermna (województwo małopolskie)

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).


Czermna
Województwo	małopolskie
Powiat	tarnowski
Gmina	Szerzyny
Strefa numeracyjna (do 2005)	14
Tablice rejestracyjne	KTA

Czermna – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Szerzyny.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

[edytuj] Historia

Miejscowość powstała początkiem XIV wieku i początkowo rządziła się prawem polskim. Na prawo niemieckie przeniesiona została w 1360 r. Siedem lat wcześniej osada stała się własnością rycerską. Dnia 15 czerwca 1353 r. król Kazimierz Wielki dokumentem wydanym w Krakowie nadał tytułem darowizny w ręce szlacheckie kilka wsi trzem braciom bojarom ruskim: Piotrowi, Chodkowi i Ostaszkowi. Czermna stała się własnością Piotra - wówczas starosty żydanowskiego. Pierwsza nazwa wsi w oryginalnym zapisie "Villam Czyrmna" pochodzi z 1353 r. Inne nazwy brzmiały: Czirmna, Cyrno, Czermno, Czermina. Nazwa topograficzna wykazuje związek z rdzeniem Czerw - Czerzm-, co oznaczało kiedyś "robak" lub "czerwony". Najprawdopodobniej jednak od Jana Czermieńskiego lub według innych źródeł Czermnieńskiego ustaliła się nazwa wsi brzmiąca obecnie Czermna. Parafia w Czermnej powstała w 2. poł. XIV w., jednak pierwsza wzmianka o niej pochodzi dopiero z 1513 r.

W głównym grzbiecie Pogórza Ciężkowickiego wznosi się Liwocz ( 562 m n.p.m.) zwany też Lewoczem. U zachodniego podnóża tego wzniesienia rozciąga się Czermna (257- 357 m n.p.m.). Wieś leży w dolinie potoku Czermianka w odległości 12 km na północny zachód od Jasła.

Czermna liczy obecnie niespełna 2000 mieszkańców. Wioska graniczy z innymi miejscowościami Podkarpacia: Jabłonicą i Brzyskami (od wschodu), Święcanami (od południa), z Szerzynami i Swoszowa (od zachodu), z Jodłową, Dębową i Błażkową (od północy). Wieś jest oddalona od głównych ośrodków przemysłowychi komunikacyjnych: od Jasła i Gorlic - 25 km , od Tarnowa - 45 km , od Tuchowa - 30 km , ale istnieją w niej doskonałe, chociaż do dzisiaj nie dostrzeżone, warunki rozwoju turystyki. Okolice wioski stanowią atrakcyjne tereny wypoczynku i pieszych wędrówek (pasmem górskim Liwocza prowadzą główne szlaki żółte i zielone) po urozmaiconych krajobrazowe i zalesionych, często owianych legendami miejscach. Wieś należy do typowo rolniczych, chociaż gleby nie są zbyt urodzajne, a górzyste położenie utrudnia pracę na roli. Dodatkowym źródłem utrzymania wielu gospodarstw jest zatrudnienie mieszkańców w pobliskich zakładach przemysłowych.
Miejscowość powstała początkiem XVI wieku i początkowo rządziła się prawem polskim. Na prawo niemieckie przeniesiona została w 1360 r. Siedem lat wcześniej osada stała się własnością rycerską. Dnia 15 czerwca 1353 r. król Kazimierz Wielki dokumentem wydanym w Krakowie nadał tytułem darowizny w ręce szlacheckie kilka wsi trzem braciom bojarom ruskim: Piotrowi, Chodkowi i Ostaszkowi. Czermna stała się własnością Piotra - wówczas starosty żydanowskiego. Zachowały się z tego okresu nazwiska Gotfryd i Faber.
Pierwsza nazwa wsi w oryginalnym zapisie "Villam Czyrmna" pochodzi z 1353 r. Inne nazwy brzmiały: Czirmna, Cyrno, Czermno, Czermina. Nazwa topograficzna wykazuje związek z rdzeniem Czerw - Czerzm-, co oznaczało kiedyś "robak" lub "czerwony". Najprawdopodobniej jednak od Jana Czermieńskiego lub według innych źródeł Czermnieńskiego ustaliła się nazwa wsi brzmiąca obecnie Czermna
Następnym właścicielem Czernej był syn Piotra, podskarbi Dymitr. Zwano go panem z "Goraja" - po nadaniu mu przez króla Ludwika Węgierskiego miejscowości Goraj i Kraśnik. W drugiej połowie XIV wieku, jak zapisy historyczne głoszą, została ufundowana przez Gorajskich pierwsza parafia w Czermnej.
W 1552 r. Czermna była własnością braci Czermieńskich: Zygmunta, Stanisława, Marcina, Andrzeja i Jana. Podobnie jak w innych wsiach, tak i tu powstały folwarki. Powstało nawet przysłowie "W Czermnej co pagórek to dworek". Wprowadzona została pańszczyzna i poddaństwo chłopów. W 1580 r. największą posiadłość miał Jan Czermieński. We wsi obok gospodarstw kmiecych gospodarowali zagrodnicy i komornicy. Mieszkali tu również rzemieślnicy. Wieś znana była z wyrobów ceramicznych.
W połowie XVI wieku wydobywano w Czermnej rudy żelaza.
Na przełomie XVI i XVII w. część Czermnej tzw. Sarysz posiadał Jan Ramułt, a następnie jego krewni. Po bezdzietnej śmierci W. Ramułta.Sarysz wraz z przyległościami przypadł Zajkowskim.
W 1855 r. panowała cholera, która w Czermnej pochłonęła blisko 130. osób.
Inżynier Karol Zajkowski budował linię kolejową biegnącą z Jasła do Stróż i za te zarobione pieniądze założył przy folwarku Sarysz park o powierzchni 7 ha .
W drugiej połowie XIX w. nastąpiły dalsze podziały licznych majątków Czermnej. W 1882 r. właścicielami Czermnej byli: F. Niedzielska, H. Zajkowska, A. Miazga, W. Kłosiński, S.H.M. Kłosińskie, T. Górski. R. Lipczyńska, J.T.Z. Łobarzewscy. Później dochodziło do licznych parcelacji gruntów między włościan, sprzedaży i darowizn.
W 1883 r. Łaborzewscy sprzedali swoją część ks. J. Godkowi, od którego ten dział w 1897 r. nabyli Żydzi. W1894 r. ks. Jan Godek kupił i rozparcelował między chłopów grunty, których właścicielem był A. Miazga.
Mieszkaniec Czermnej Jan Data w roku 1895, jako przedstawiciel ludowców, został wybrany na posła do Sejmu Krajowego we Lwowie. Dnia 13 czerwca 1898 r. w Czermnej miały miejsce rozruchy przeciw Żydom. W 1901 r. majątek Sarysz Srokowiec i las na Liwoczu, las Piekło i Wierzgóry objął S.E. Zajkowski, ożeniony z Leonią Brzezowską. Był on inżynierem hutnikiem. Prowadził w Czermnej blichy płócien, potażarnię, mydlarnię, browary i dwie gorzelnie, a później rozwijał przemysł garncarski. Na Srokowcu uruchomił cegielnię produkującą dachówki oraz rurki drenarskie. Organizował sprzedaż bydła do Wiednia, konkurując w tym z Żydami. S.E. Zajkowski zmarł w 1913 r. Majątek objęła jego żona Leonia, która w 1915 r. wyszła za mąż za doktora prawa Michała Wacława Łobaczewskiego. Mieli trójkę dzieci: Romana, Olgę i Andrzeja.
Wacław Łobaczewski uprzemysłowił majątek, wybudował tartak i młyn, a także zastępował we wsi lekarza.
Wskutek wielu sprzedaży i parcelacji zniknęły majątki ziemskie i w 1929 r. istniał w Czermnej tylko jeden dwór na Sarysie, w którym rezydowali Łobaczewscy. Byli oni również kolatorami kościoła parafialnego.
W dniu 18 listopada 1914 roku do Czermnej wkroczyły wojska rosyjskie. Kilku młodych mężczyzn wstąpiło do legionów polskich i wzięło udział w walkach wyzwoleńczych. Dnia 5 maja 1915 r. po krótkich potyczkach z Moskalami Czermna była wolna. Ważnym dla wioski wydarzeniem było odzyskanie przez Polskę niepodległości w dniu 11 listopada 1918 roku.
Okres międzywojenny był czasem znacznego rozwoju Czermnej. Zaliczano ją do wsi postępowych pod względem przemysłowym, gospodarczym i kulturalnym. Ożywioną działalność prowadziło założone w 1888 roku kółko rolnicze, które w 1928 r. zbudowało magazyn na nawozy sztuczne, zakupiło wagę i młynek do zboża, założyło mleczarnię, będącą filią Centrali Ołpińskiej.
W Domu Ludowym zbudowanym w 1925 r. mieściła się kancelaria gminna oraz biblioteka z czytelnią, której założycielem był w 1927 roku ówczesny proboszcz ks. Stefan Pawłowski. Dom ten, będący własnością Towarzystwa "Zgoda" i przeznaczony na zebranie niedzielne kulturalno-oświatowe, posiadał także dużą salę ze stałą sceną przeznaczoną na przedstawienia.
W Czermnej istniało Stowarzyszenie Młodzieży "Jutrzenka", a także "Kasa Stefczyka" założona przez ks. J. Jamroza w roku 1909. Ponadto w 1928 utworzono Spółdzielnię Gospodarzy w Czermnej, która sprawdzała nawozy sztuczne i założyła w Nagórzu sklep: "Swój do Swego". Od 1930 roku wioska posiadała własne radio. Wielu mieszkańców wyróżniało się pracowitością dla wioski. Wśród nich liczne grono stanowili rzemieślnicy: kowale, cieśle, tkacze i garncarze. W tym czasie myślano również o cegielni spółdzielczej i drenarskiej oraz o nowej szkole siedmioklasowej. Te plany przerwała jednak II wojna światowa.
Niemcy wkroczyli do Czermnej 8 września 1939 r. wieczorem. Ludności zostały narzucone kontyngenty - obowiązkowe dostawy zboża, mleka, mięsa, za które władze okupacyjne wypłacały alkoholem. Rozpoczęto łapanki mężczyzn na przymusowe roboty do Rzeszy. Do getta w Bieczu wywieziono Żydów z 7 rodzin mieszkających w Czermnej,
Z dzwonnicy Niemcy zrabowali zabytkowy dzwon z 1610 roku. Już na początku wojny w Czermnej powstała grupa konspiracyjna. Wiele osób z Czermnej, walczących w partyzanckich oddziałach Armii Krajowej i Armii Ludowej ochroniło się w lasach Liwocza. Partyzanci AK brali udział w wielu akcjach przeciwko Niemcom. Do najsłynniejszych walk w okolicy należała bitwa na Gilowej Górze w dniu 18 sierpnia 1944 roku, gdzie zniszczono 9 samochodów wroga. W odwecie za tę walkę 8 września 1944 r. hitlerowcy otoczyli wioskę i zorganizowali w niej masową łapankę. Zabranych mężczyzn przewieziono do obozu przejściowego w Tarnowie, a stamtąd na roboty przymusowe do Rzeszy. Wielu z nich zginęło wskutek chorób, wycieńczenia i bombardowań. W ostatnie miesiące wojny mieszkańcy nieustannie byli nękani łapankami, ciągle musieli\ się ukrywać, złapanych bowiem wywożono do kopania okopów. W Wigilię Bożego Narodzenia 1944 r. do wioski przybyła ekspedycja karna i podpaliwszy zabudowania Janigów i Kaczków j wymordowała ich rodziny. Akcja hitlerowców była odwetem za współpracę z ruchem oporu. Zatrzymano też wielu mieszkańców, jednak pod koniec dnia ludność wypuszczono do domów. W latach 1939 - 45 mieszkańcom Czermnej rabowano konie, bydło, trzodę chlewną. Terror i strach potęgowała działalność konfidentów niemieckich oraz Policji Granatowej. Niemcy często urządzali obławy, zachowała się nawet informacja o grożącej pacyfikacji wsi. Jednak ofensywa wojsk radzieckich w połowie stycznia 1945 r. przeszkodziła w wykonaniu tych planów. 17 stycznia 1945 r. Czermna była wolna.
Ludność Czermnej wdzięczna za ocalenie w czasie wojny ufundowała sztandar z wizerunkiem Matki Bożej Pocieszenia oraz dzwon o wadze 300 kg z napisem: "Votum za ocalenie w czasie wojny 1939-1945". Został on zawieszony w 1949 r. obok mniejszego ważącego 150 kg - nazwanego "Józef".
W trudnej powojennej rzeczywistości rozpoczęto prace nad rozwojem wioski. Dzięki zaangażowaniu ludności w czyny społeczne powstało w Czermnej wiele obiektów: wybudowano szkoły - w 1954 r. we wsi, a 1962 r. na Przydolu.
W latach sześćdziesiątych powstały zabudowania Kółka Rolniczego i przeprowadzono elektryfikację wsi. Najwcześniej światło zabłysło na Święta Bożego Narodzenia na przysiółkach: Wieś, Nagórze, Nadole i Srokowiec. Budowę Domu Nauczyciela rozpoczęto jesienią 1957 r. a oddany został do użytku w 1965 r. Od 1967 r. trwała budowa Ośrodka Zdrowia, którą ukończono jesienią 1970 r. Po wybudowaniu dróg uruchomiono stałą komunikację autobusową na trasach Czermna - Tarnów (17 października 1976 r.) i Czermna - Jasło (22 maja 1977 r.) W latach siedemdziesiątych na przysiółkach: Nadole, Przydole i Wola wybudowano sklepy. W grudniu 1983 r. oddano do użytku Wiejski Dom Kultury, w którym mieszczą się obecnie: Urząd Pocztowy, klub, remiza OSP, centrala telefoniczna oraz biblioteka.
Od 1984 r. prowadzono prace związane z gazyfikacją wsi, których inicjatorem był ówczesny ks. proboszcz Władysław Krężel, zaś wykonanie tych robót nadzorował mgr inż. Tadeusz Zawiliński. Otwarcie gazociągu nastąpiło 21 października 1991 r. Od czerwca 1993 r. działa centrala telefoniczna, dzięki której znaczna część wioski uzyskała łączność. Jesienią 1982 r. rozpoczęto budowę nowej plebanii, którą oddano do użytku w październiku 1987 r. (starą plebanię z 1861 zburzono w 1991).
W 1986 r. Kuria Diecezjalna w Tarnowie zatwierdziła projekt nowego kościoła w Czermnej i w październiku 1986 r. przystąpiono do wstępnych prac przy jego budowie. Trwają one po dzień dzisiejszy. W roku 1996 zdołano także wyremontować częściowo starą świątynię i ogrodzić cmentarz.
Po wojnie w Czermnej istniało wiele warsztatów rzemieślniczych: kuźnie, tartaki, stolarnie, garncarnie, cegielnie. Od roku 1953 działa Ochotnicza Straż Pożarna, której członkowie nie tylko uczestniczą w niesieniu pomocy przy pożarach, ale chętnie angażują się w prace społeczne na rzecz wioski i parafii. W 1963 r. założono w Czermnej Koło Gospodyń Wiejskich, które obecnie przyczynia się do rozwoju życia kulturalnego i podtrzymywania tradycji ludowych wsi.