Bitwa w zatoce Hampton Roads
Z Wikipedii
Bitwa w zatoce Hampton Roads - bitwa morska pomiędzy okrętami Unii a Konfederacji podczas wojny secesyjnej w USA, rozegrana 8-9 marca 1862. Było to pierwsze starcie okrętów pancernych w historii.
Spis treści |
[edytuj] Podłoże
Zaraz po rozpoczęciu wojny domowej, siły morskie Unii rozpoczęły blokadę morską wybrzeży skonfederowanych stanów południowych. Ponieważ Południe praktycznie nie miało marynarki wojennej, Unia prawie całkowicie panowała na morzu. Zatoka Hampton Roads była szczególnie istotnym dla działań wojennych akwenem, gdyż uchodziły do niej drogi wodne prowadzące z miast Waszyngton (stolica Unii), Baltimore i Richmond (stolica Konfederacji), poprzez Zatokę Chesapeake na Atlantyk.
Już na początku wojny, w kwietniu 1861, po przystąpieniu do Konfederacji stanu Virginia, w ręce rebeliantów dostały się główne doki i zbrojownia amerykańskiej marynarki wojennej w mieście Norfolk, położonym tuż przy Hampton Roads. W Norfolku przechodziła wtedy remont parowa fregata USS "Merrimack", o napędzie śrubowym, lecz przed opanowaniem przez konfederatów została ona spalona i zatopiona.
Dążąc do zniesienia blokady, konfederaci zdecydowali wyremontować "Merrimacka", przebudowujac go na okręt pancerny. Zamiast wypalonej części nadwodnej, okręt otrzymał potężną kazamatę z bali dębowych, pokrytych pancerzem z płyt żelaznych grubości 50 mm, nachylonych pod kątem. Uzbrojenie składało się z 10 dział kalibru od 162 do 229 mm, umieszczonych w strzelnicach z przodu i po bokach kazamaty. Okręt posiadał ponadto taran. Przebudowywany okręt otrzymał nową nazwę CSS "Virginia" (w licznych publikacjach, w ślad za propagandą Unii, nazywany jest jednak niepoprawnie "Merrimack"). Wadą "Virginii" były kiepskie własności morskie i duże zanurzenie - około 7 m.
Dowiedziawszy się o budowie "Virginii", kierownictwo marynarki Północy, nie mając okrętów pancernych, pośpiesznie zamówiło budowę okrętu, który mógłby stawić jej czoła. Wybrano śmiały i nowatorski projekt szwedzkiego konstruktora Johna Ericssona. Jego okręt, nazwany USS Monitor, charakteryzował się bardzo niskimi opancerzonymi burtami. Mała powierzchnia burt wystawała nad powierzchnię wody, wobec czego okręt stanowił niewielki cel. Jedynym wystającym elementem była duża obrotowa wieża artyleryjska z dwoma działami kaliber 279 mm.
Podczas następnych miesięcy trwał "wyścig" obu stron w celu jak najszybszego osiągnięcia stanu gotowości okrętów. Pierwszy został ukończony "Monitor" i od razu, bez wcześniejszych prób, 6 marca 1862 wyszedł w morze. Jednakże, ponieważ był on budowany w Nowym Jorku, do miejsca spodziewanego starcia musiał przejść morzem.
[edytuj] Pierwsza faza bitwy
Dwa dni później, 8 marca 1862 konfederaci ukończyli budowę "Virginii". Także bez żadnych prób, ani ćwiczeń załogi, jeszcze tego samego dnia okręt opuścił zakłady w Norfolk i w asyście dwóch uzbrojonych holowników ("Beaufort" i "Raleigh") skierowany został na wody zatoki Hampton Roads.
Tego dnia na Hampton Roads służbę pełniły dwie duże śrubowe fregaty USS "Minnesota" i USS "Roanoke" (okręty bliźniacze oryginalnego "Merrimacka") oraz żaglowe fregaty USS "Congress", USS "Cumberland" i USS "St. Lawrence". Około godziny 13, "Virginia" wypłynęła na wody zatoki i podążyła na zachód w kierunku ujścia rzeki James, otwierając przy tym ogień do fregaty "Congress". Pociski z dział fregaty z kolei odbijały się od pochyłego pancerza "Virginii". "Virginia" najpierw skierowała się na fregatę "Cumberland", taranując ją i powodując jej zatonięcie. Po zatopieniu "Cumberlanda", okręt konfederatów powrócił do "rozstrzeliwania" fregaty "Congress", nie mającej większych szans na ucieczkę ani obronę, wywołując w krótkim czasie jej pożar. Płonący "Congress" następnie w nocy wyleciał w powietrze.
Trzy pozostałe fregaty usiłowały podpłynąć na pomoc, lecz z powodu płytkich wód i odpływu weszły na mieliznę, na której ostatecznie utknęła "Minnesota". Ku niej teraz skierowała się "Virginia" z dwoma kanonierkami bocznokołowymi CSS "Patric Henry" i CSS "Jamestown", które wpłynęły z odblokowanej rzeki James. Jednakże, z uwagi na duże zanurzenie "Virginii", podejście do "Minnesoty" wiązało się także dla niej z ryzykiem utknięcia, więc otwarła jedynie ogień z dużej odległości 1800 m, który nie okazał się skuteczny. W końcu, dowódca "Virginii" kapitan Catesby Jones wycofał się z walki ku brzegowi zatoki zajętemu przez konfederatów, postanawiając zniszczyć resztę eskadry Unii następnego dnia podczas przypływu, co wydawało się łatwym zadaniem.
[edytuj] Druga faza bitwy
9 marca rano, "Virginia" podniosła kotwicę i ponownie ruszyła w stronę "Minnesoty". Jednakże, w jej stronę ruszył niespodziewany przeciwnik - USS "Monitor", który zdołał dopłynąć w nocy na Hampton Roads i zajął pozycję obok "Minnesoty". Dowodził nim kapitan John Worden.
Pierwsza otworzyła ogień "Virginia", następnie "Monitor". Przez następne kilka godzin oba okręty pancerne toczyły pojedynek z bliskich odległości. Oba zostały trafione około 20 razy, jednakże żaden z pocisków nie przebił pancerza przeciwnika. W toku walki "Virginia" usiłowała taranować przeciwnika, lecz mniejszy "Monitor" dzięki większej zwrotności unikał jej ciosów.
Widząc trudność w pokonaniu "Monitora", dowódca "Virginii" postanowił zniszczyć unieruchomioną "Minnesotę". Ostrzeliwując "Minnesotę" i wywołując na niej pożar, "Virginia" weszła jednak na mieliznę i sama została unieruchomiona. W tym czasie, "Monitor", o znacznie mniejszym zanurzeniu, ostrzeliwał ją z bliskiej odległości. Na szczęście dla konfederatów, udało im się wybuchem granatu przy pancernej wieżyczce dowodzenia "Monitora", wyposażonej w szczeliny obserwacyjne, spowodować czasowe oślepienie jego dowódcy. W związku z tym, "Monitor" pozbawiony dowodzenia, odszedł tymczasowo od przeciwnika w kierunku na wschód. Po kilku próbach, "Virginia" zdołała zejść z mielizny, lecz z uwagi na uszkodzenia powróciła do portu, odstępując od okrętów Unii.
[edytuj] Po bitwie
Bitwa, aczkolwiek przyniosła taktyczne zwycięstwo konfederatów, lecz nie zakończyła się ich sukcesem strategicznym, który polegałby na trwałym odblokowaniu zatoki Hampton Roads i jej zablokowaniu z kolei przez konfederatów. Przewaga "Virginii" nad jakimikolwiek nieopancerzonymi okrętami została po zaledwie jednym dniu zniwelowana pojawieniem się na wodach zatoki "Monitora".
Przez następne dwa miesiące nie doszło już do walki obu okrętów pancernych, lecz obecność "Virginii" w Norfolku i na rzece James wciąż stwarzała potencjalne zagrożenie. 11 kwietnia okręty południowców wyszły na zatokę, lecz nie doszło do starcia. CSS "Jamestown" zdobył natomiast wówczas trzy handlowe szkunery Unii. Z kolei 8 maja flota Unii ostrzeliwała baterie nadbrzeżne południowców, lecz tym razem "Virginia" nie dała się sprowokować do wyjścia. 10 maja oddziały Unii zdobyły Norfolk i "Virginia", nie mogąc być wyewakuowana w górę rzeki James z powodu zbyt dużego zanurzenia, została wysadzona w powietrze. Z kolei jej oponent, "Monitor", zatonął w sztormie 31 grudnia 1862.
Bitwa ta była pierwszym starciem okrętów pancernych (jeszcze nie pancerników) i udowodniła bezsprzeczną ich przewagę nad jednostkami nieopancerzonymi. Zarazem, pokazała, że ówczesne działa nie są jeszcze w stanie skutecznie zwalczać okrętów pancernych. Żaden z pocisków nie przebił pancerza "Monitora". Pociski cięższych dział "Monitora" uszkodziły wprawdzie nieco pancerz "Virginii", lecz nie przeniknęły do wnętrza jej drewnianej kazamaty. Bitwa ta była impulsem dla większości flot świata, ukazujacym nowy kierunek rozwoju. Oprócz pancerza, wprowadzono w budownictwie okrętowym wzorem "Monitora" obrotowe wieże artyleryjskie. Posiadanie wieży pozwoliło znacznie mniejszemu "Monitorowi", posiadającemu jedynie dwa działa, walczyć na równi z 10-działową "Virginią", której tylko kilka dział mogło strzelać w jednym kierunku. Ponadto, floty świata, a w pierwszym rzędzie flota amerykańska, zaczęły budować dalsze jednostki pancerne o niskich burtach wzorowane na projekcie Ericssona, zwane odtąd monitorami.
Zobacz też: słynne bitwy, bitwy morskie
