Bitwa pod Somosierrą
Z Wikipedii
| Bitwa pod Somosierrą | |||||||||||
| Konflikt: Wojny napoleońskie | |||||||||||
 Atak polskich szwoleżerów |
|||||||||||
|
|||||||||||
| Walczące strony | |||||||||||
| Armia Napoleońska (Cesarstwo Francuskie) | Armia Rezerwowa (Królestwo Hiszpanii) | ||||||||||
| Dowódcy | |||||||||||
| Napoleon (Jan Kozietulski) |
Benito San Juan | ||||||||||
| Siły | |||||||||||
| 6 000 żołnierzy [1](200 polskich szwoleżerów) |
8 000 żołnierzy [2](120 artylerzystów 2 bataliony piechoty 16 dział) |
||||||||||
| Straty | |||||||||||
| 4 oficerów 20 szwoleżerów 30 cieżko rannych 25 kontuzjowanych |
głównie obsługa baterii 3 tys. do niewoli |
||||||||||
| Wojny napoleońskie |
|---|
| Bitwa pod Albuerą – Bitwa pod Fuengirolą – Bitwa pod Lipskiem – Bitwa pod Maidą – Bitwa pod Pułtuskiem – Bitwa pod Raszynem – Bitwa pod Smoleńskiem (1812) – Bitwa pod Somosierrą |
Bitwa pod Somosierrą – szarża polskich szwoleżerów trwająca około dziesięć minut, która została przeprowadzona 30 listopada 1808 r. nad ranem (ok. godziny 10.30) na hiszpańskiej przełęczy Somosierra na wysokości 1444 m n.p.m.; zakończyła się ona zwycięstwem Armii napoleońskiej oraz zdobyciem czterech baterii Hiszpanów i wzięciem do niewoli 3 tys. żołnierzy; bitwa ta otworzyła Napoleonowi drogę do Madrytu i pozwoliła kontynować hiszpańską kampanię.
Spis treści |
[edytuj] Tło konfliktu
Napoleon, aby doprowadzić do kryzysu w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii zamierzał użyć nowoczesnego jak na tamte czasy oręża – ekonomii. Cesarz chciał dokonać całkowitej blokady kontynentalnej, która w zamierzeniu miała odciąć resztę Europy od wszelkich towarów z Anglii i wywołać kryzys na Wyspach, a Jerzego III Hanowerskiego zmusić do negocjacji. Blokada, aby zadziałać, musiała być szczelna od Półwyspu Iberyjskiego po Rosję, a dzięki pokojowi w Tylży Napoleon w 1807 r. miał pod swoją kontrolą ziemie od Pirenejów po Niemen, wystarczyło zatem zdobyć Hiszpanię i Portugalię, aby całkowicie uszczelnić blokadę.
Francuzi w listopadzie 1807 r. wkroczyli do Portugalii obalając niechętną im dynastię Braganza, której bronił korpus brytyjski lorda Wellingtona. Hiszpania w tym czasie znajdowała się w stanie kryzysu na skutek sporów dynastycznych umiejętnie podsycanych przez Napoleona. Przemarsz Wielkiej Armii Napoleona w drodze do Portugalii dodatkowo powiększył chaos. Karol IV Burbon aby uniknąć obalenia przez Napoleona wszedł z nim w formalny sojusz. W marcu 1808 r. został jednak zmuszony przez lud Madrytu do abdykacji. Jego miejsce zajął niechętny Napoleonowi i sprzyjający Anglikom Ferdynand VII. Obie strony konfliktu dynastycznego w Hiszpanii zostały przez Napoleona zaproszone na rokowania do Bayonne. Napoleon jednak, zamiast rokować, po prostu uwięził obu władców, zaś królem Hiszpanii został Józef Bonaparte.
Przed przybyciem nowego władcy do Hiszpanii 2 maja 1808 r. wybuchło powstanie "Dos de Mayo". Józef Bonaparte przezywany przez niechętnych mu Hiszpanów "Don Jose" dotarł do Madrytu dopiero w lipcu. 20 lipca wojska francuskie pod dowództwem gen. DuPonta odniosły porażkę pod Baílen, co wywołało spontaniczny wybuch powstania w całej Hiszpanii, który zmusił Józefa Bonaparte do ucieczki z Madrytu. Napoleon w listopadzie 1808 r. osobiście poprowadził kampanię wojskową mającą odzyskać francuską kontrolę nad Hiszpanią.
[edytuj] Przed bitwą
Podczas kampanii hiszpańskiej Napoleon zamierzał zdobyć Madryt, który pozostawał w tym czasie w rękach hiszpańskich powstańców. Aby przedostać się do stolicy od strony północno-wschodniej musiał pokonać przełęcz Somosierra. Była ona ostatnim punktem obrony Hiszpanów pod dowództwem generała Benito San Juana. Generał ten uznał, że przy tak dogodnym terenie wystarczy odpowiednio ustawić artylerię, aby zatrzymać Armię napoleońską. Długa i kręta trasa na szczyt przełęczy uniemożliwiała pokrycie jej ogniem artyleryjskim z jednego stanowiska. Szesnaście dostępnych dział podzielono na cztery baterie na odcinku 2 kilometrów, co pokryło większość trasy na szczyt.
Pierwsza bateria składała się z 6 lub 8 dział, z czego 2-3 ustawione były na drodze, zaś reszta obok. Druga bateria stała na zakręcie od 800 metrów do 1 kilometra za pierwszą. Połozenie takie dawało możliwość strzelania wzdłuż traktu. Ok. 600 metrów dalej była trzecia bateria, która miała za zadanie prowadzenie ewentualnego ostrzału po najdłuższej prostej. Po obu stronach drogi ustawiona była para dział, prawdopodobnie za koszami wypełnionymi ziemią. Ostatnia, czwarta bateria znajdowała się 800 metrów wyżej i liczyła od 4 do 6 dział. Zaledwie 400 metrów dalej znajdowały się już pierwsze zabudowania Somosierry. San Juan miał pod swoim dowództwem 12 tys. Armii Rezerwowej, jedanak w wyniku wcześniejszych działań francuskich musiał przesunąć w kierunku Sepulvédy 4 tys. swoich ludzi pod dowództwem gen. Juana José Sadena. Zaś na samej przełęczy było rozmieszczone ok. 120 artylerzystów i dwa bataliony piechoty, które miały prowadzić ostrzał na zboczach doliny. Możliwe, że żołnierze byli okopani, choć bardziej prawdopodobne, że chowali się za odłamkami skalnymi.
[edytuj] Bitwa
Dzień wcześniej – 29 listopada armia napoleońska pod dowództwem samego cesarza wyruszyła z Arandy, przekroczyła rzekę Duoro i zatrzymała się w mieście Boceguillas. Cesarz miał okazję zapoznać się w tym mieście z raportami francuskiego zwiadu opisującego pozycje i działania wojsk San Juana.
Rano, 30 listopada, trzy francuskie pułki piechoty i sześć dział dotarły do wejścia do doliny. Na rekonesans wysłano francuskich strzelców konnych pod dowództwem oficera, mjr. Pilippe'a de Ségura, których miały wspierać 2 działa. Jednak szaserzy po chwili zostali zasypani gradem kul z pierwszej baterii i zostali zmuszeni do ucieczki. Podczas ataku został ranny Ségur i ostrzelano eskortę Napoleona. Zdenerwowany Napoleon nakazał wymarsz swojej piechoty w kierunki pozycji buntowników, jednak poniosła ona duże straty i nie zdołała zdobyć baterii artyleryjskich przeciwnika. Piechurzy ginęli głównie z powodu trudnych warunków terenowych, w których atak kolumną był od razu skazany na porażkę, a także małej widoczności spowodowaniej gęstą mgłą.
Około 10.30 ppor. Andrzej Niegolewski przywiózł jeńca z wiadomością, że w rękach Hiszpanów znalazł się żołnierz napoleoński. Zirytowany Cesarz nie mogł pozwolić, aby Hiszpanie poznali jego słabe punkty i polecił uderzyć na baterie polskiemu szwadronowi służbowemu, którym dowodził kpt. Jan Leon Kozietulski. Z uwagi na braki w szeregach do ataku ruszyło raptem ok. 200 szwoleżerów.
W gęstej mgle na trakcie ustawiły się 3. kompania kpt. Jana Dziewanowskiego, a za nią 7. kompania kpt. Piotra Krasińskiego, oprócz nich plutony prowadzili por. Stefan Krzyżanowski, ppor. Gracjan Rowicki, Ignacy Rudowski i Benedykt Zielonka. Kolumnę zamykał por. Wincenty Szeptycki. Dla większości z nich była to pierwsza w życiu prawdziwa bitwa.
Na komendę Kozietulskiego szwoleżerowie z obnażonymi szablami przejechali obok Cesarza, przebyli kłusem pół kilometra, a potem w czwórkowym szyku przebyli trzy zakręty i wyjechali wprost na pierwszą baterię. Kiedy byli ok. 200 metrów przed nią padła pierwsza mordercza salwa, która jednak nie załamała ataku i po krótkiej walce bateria została zdobyta.
Po kolejnych czterech zakrętach wjechali na prostą, długą na 100 metrów. Dzięki szybkiemu tempu biegu koni i elementowi zaskoczenia, artylerzyści z drugiej baterii nie zdążyli zadać wielkich strat Polakom i szybko padli pod szablami. Dalej, po kolejnym zakręcie, wpadli na morderczą pięciusetmetrową prostą. Szarża na tym odcinku okazała się straszliwa w skutkach, obsługa armat miała dużo czasu, aby wycelować i odpalić. Jednak mimo poniesionych strat impet ataku był tak duży, że zmiótł obronę i działa się już nie odezwały.
Przed szwoleżarami został najtrudniejszy fragment drogi, kilkusetmetrowa wznosząca się prosta. Kpt. Krasiński przed ostatecznym atakiem poczekał na resztę plutonu, uporządkował szyki i ruszył ku przeznaczeniu. W trakcie tej szarży zginęło bardzo wielu szwoleżerów i do samego ataku na hiszpańskie szańce pozostało zaledwie kilkunastu jeźdzców. Zdołali oni zdobyć czwartą baterię, ale musieli się cofnąć pod naporem kontratakujących Hiszpanów do trzeciej baterii.
Po chwili do niedobitków oddziału szturmowego dołączyły te, które likwidowały punkty oporu lub zostały w tyle. Hiszpanie bronili się dzielnie, ale musieli ugiąć się pod naporem całego 1. szwadronu kpt. Tomasza Łubieńskiego. Obrońcy wpadli w panikę i zaczęli uciekać w popłochu, a szwoleżerowie rozpoczęli pościg za wojskiem San Juana.
Polacy prowadzili pościg przez ok. 5 kilometrów biorąc z marszu miasto Buytrago i zdobywając wiele cennego ekwipunku. Szwoleżerowie rozproszyli odziały buntowników, część zabili, a część wzięli do niewoli. W tym samym czasie francuscy piechurzy wspinali się na przełęcz opatrując pod drodze licznych rannych i ratując szwoleżerów przygniecionych końmi.
[edytuj] Po bitwie
Podczas bitwy zginęło czterech oficerów (m.in. Rudowski, Rowicki) i dwudziestu szwoleżerów. Ciężko rannych zostało trzydziestu, a kontuzjowanych dwudziestu pięciu. Straty Hiszpanów nie są dokładnie znane. Zapewne zginęła większość obsługi armat, a do niewoli zostało wzięte 3 tys. żołnierzy.
Podczas ataku szwoleżerów na czwartą baterię ciężko ranny został generał San Juan, jednak mimo obrażeń zdołał uciec do Talavery, gdzie podejmował próby odbudowania swojej armii.
Szarża polskich szwoleżerów pozwoliła Napoleonowi kontynuować marsz w stronę Madrytu i dokonać ostatecznego podboju Hiszpanii. Okupacja Hiszpanii była jednak dla Napoleona bardzo kosztowna. Musiał w tym kraju stale utrzymać kontygent 370 tys. żołnierzy (1810 r.) co znacznie uszczupliło jego siły w innych miejscach Europy, nie przynosząc Francji większych korzyści.
[edytuj] Legenda Somosierry
Szarża szwoleżerów była często wykorzystywanym motywem zarówno w literaturze jak i malarstwie. Opisywali ją uczestnicy w pamiętnikach, powstały obrazy: Wojciecha Kossaka, Januarego Suchodolskiego, Piotra Michałowskiego. Wspomina o niej Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu [3], opisuje ją Wacław Gąsiorowski w powieści Huragan, a Jacek Kaczmarski poświęcił jej wiersz[4]
[edytuj] Bibliografia
- Dodatek do Rzeczpospolitej; 27 maja 2006; 13/20 pt. Szarża pod Somosierrą; Redakcja Rzeczpospolitej
- Historia – Dzieje Nowożytne; WSiP; Warszawa 1991; Tadeusz Cegielski, Katarzyna Zielińska ISBN 83-02-04757-0
[edytuj] Przypisy
- ↑ siły biorące udział podczas szarży
- ↑ siły broniące przełęczy Somosierra podczas ataku Polaków
- ↑ On potem w Hiszpaniji, gdy nasze ułany
Zdobyły Samosiery grzbiet oszańcowany,
Obok Kozietulskiego był ranny dwa razy!
- Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, księga XI
- ↑ Jacek Kaczmarski, Somosierra [w:] Ale źródło wciąż bije, s. 79
