Łan (miara powierzchni)
Z Wikipedii
Łan (łac. laneus, nm. Lahn, w dialekcie szwabskim również hueb, huebm, hufe) - dawna jednostka miary powierzchni używana w rolnictwie. W przybliżeniu odpowiadała wielkości chłopskiego gospodarstwa feudalnego. Była to podstawa uposażenia chłopa osadzonego na wsi na prawie niemieckim.
Spis treści |
[edytuj] Łan mniejszy
Bardziej rozpowszechniony był łan mniejszy, chełmiński, nazywany też włóką:
Morga chełmińska (lub mórg chełmiński), określona w 1233 r. przez Krzyżaków w przywileju chełmińskim, uznana konstytucją (tak nazywano wtedy dzisiejsze ustawy) sejmu konwokacyjnego 1764 r. za miarę generalną (w I Rzeczypospolitej) miała wielkość 0,5985 ha. W roku 1818 (z mocą od 1 stycznia 1819 r.) w Królestwie tzw. Kongresowym zmniejszono wielkość morgi ( w przeliczeniu : do 0,5598 ha ) i wprowadzono jako urzędową pod nazwą "miar nowopolskich". Wtedy też przyjęło się określenie dla wielkości miar obowiązujących w I Rzeczypospolitej - "miary staropolskie". Należy więc pamiętać podając przeliczniki, że morga chełmińska inną wielkość miała w wiekach od XIII do początków XIX, zaś inną w XIX i to tylko w Królestwie Kongresowym, tym bardziej, że powszechnie kojarzy się dzisiaj morgę wyłącznie z powierzchnią ok. 0,56 ha.
Tak więc:
- włóka chełmińska (staropolska ) = 30 morg = 17,955 ha (do 1818 r.)
- włóka "nowopolska" od 1819 roku = 30 morg = 16,7961 ha
Dodatkowo należy wspomnieć, że w XIX w. w zaborze pruskim określano powierzchnię gruntów w morgach pruskich, zaś w zaborze austriackim w morgach austriackich. Obie te miary były różne od morgi chełmińskiej (zarówno jako "staropolskiej" jak "nowopolskiej"). Natomiast na tych terenach zaboru rosyjskiego które nie tworzyły Królestwa Kongresowego, czyli na wschód od Bugu i linii Ciechanowiec-Łapy-Tykocin-Biebrza-Niemen, urzędową miarą powierzchni gruntów była rosyjska "dziesięcina". Było ich dwie : dziesięcina tzw. skarbowa (10925 m² = 1,0925 ha) i dziesiecina tzw. większa (lub "duża") równa 14567 m² = 1,4567 ha. Obie były stosowane równolegle, co stwarza dodatkową trudność w przeliczaniu wielkości gruntów na dzisiejsze ha.
[edytuj] Łan większy
Poza tym był również łan większy, frankoński :
- 1 łan = 48 morg ≈ 24,2 hektara
Zobacz też: piechota łanowa, wieś leśno-łanowa, pozaukładowe jednostki miary, układ SI
[edytuj] System morgi dolnoaustriackiej
| j.m. | Miar | Sążni wiedeńskich2 | Łokci wiedeńskich2 | metrów2 |
|---|---|---|---|---|
| 1 morga (niem.1 Joch) | 3 | 1600 | 6439,02 | 5754,64 |
| 1 miara | 533,33 | 2146,34 | 1918,00 | |
| 1 sążeń² wiedeński | 4,0237 | 3,60 | ||
| 1 łokieć² wiedeński | 0,90 |
[edytuj] Ciekawostki
Ponieważ w miarę upływu miejsca i czasu miary przestrzenne ulegały zmianom zmieniały się również jednostki miernicze. Największym łanem był tzw. :
- łan staropolski albo królewski, który otrzymywał wójt ( zasadźca ) przy zakładaniu osady na prawie magdeburskim, nadział taki wynosił około 261 morg tj. trzy łany frankońskie lub 4 łany chełmińskie, kolejne łany były już coraz to mniejsze :
- łan wójtowski-rewizorski wynosił 90 morg - (gburzy)
- łan królewski sprawdzony wynosił 85 1/3 morgi
- łan królewski hibernowy wynosił 64 4/5 morgi
