Цар на Кина

Од Википедија, слободна енциклопедија

Цар на Кина (кинески: 皇帝; пинјин: Huángdì) била титулата на владетелите на Кина од основањето на династијата Чин во 221 п.н.е., па сè до падот на динстијата Чинг во 1912.

Содржина

1 Потекло на титулата
2 Функција и моќ
3 Наследување
4 Стилови на обраќање и имиња
5 Семејство
6 Видете исто така

[уреди] Потекло на титулата

Пред династијата Чинг, монарсите биле нарекувани Ванг (王, отприлика со значење Крал). Во 221 п.н.е., кралот на Чин ги освоил разните завојувани држави и решил да земе титула поголема од онаа на дотогашните кралеви. Затоа тој ја создал титулата Хуангди или „Император“ (Цар), и се нарекол Ши Хуангди, Прв Цар. Пред тоа, зборовите Хуанг („крал-бог“) и Ди („крал-мудрец“) се користеле посебно и никогаш заедно (Видете Тројцата Возвишени и Петте Цара). По династијата Хан, Хуангди почнало да се крати само како Хуанг или само како Ди бидејќи зборовите го имале изгубено своето првобитно значење и сега значеле само цар.

[уреди] Функција и моќ

Од Династијата Чин, киенскиот цар формално се нарекувал Набесен Син (天子), потомок на Небесата и нејзин претставник на земјата. Тој по закон имал апсолутна власт врз сè. Зборовите на царот се сметале за свети укази (聖旨). Во теорија, наредбите на царот се извршувале веднаш и без поговор. Тој бил над сите обични луѓе, благородништвото и членовите на царското семејство. Секој (па дури и членовите на неговото потесно семејство) морал да му се обраќа формално и понизно.

Меѓутоа во пракса, моќта на царот варирала зависно од конкретниот цар и конкретната династија. Многу цареви владееле како апсолутни владетели држејќи ја државата цврсто во сопствени раце. Добар пример за ваков цар е Чин Ши Хуанг, Првиот цар. Кај некои други цареви пак, царицата-мајка, дворските функционери, евнусите или благородништвото ја имале вистинската власт (пр. царот Ванли од династијата Минг и царот Гвангхсу од династијата Чинг).

[уреди] Наследување

Титулата цар се пренесувала од татко на син. Ова бил најстариот син роден од царицата (嫡長子). Во случај царицата да неможе да раѓа, таа посвојувала син (сите деца на царот биле и деца на царицата, без разлика на тоа која била мајка). Кај некои династии, насјариот син на царицата бил оспоруван и бидејќи многу цареви имале голем број деца, ова често завршувало со војна за превласт помеѓу нив. За да се решат овие спорови по смртта на царот, уште од рано доба царот назначувал принц-престолонаследник (太子). Но и покрај тоа постоела завист и недоверба во облик на заговор на престолонаследникот против царот, или браќа против браќаи затоа ова воопшто не осигурало мирно наследување. Некои цареви како царот Кангџи, по отфрлање на титулата принц-престолонаследник, ги ставале документите за наследување во запечатена кутија, која се отворала само по неговата смрт.

За разлика од јапонскиот цар, кинеската политичка теорија (видете Небесен мандат) дозволувала промена на динстија, и царот можел да биде заменет со востанички водач. Важни примери се првиот Минг-цар Жу Јуанжанг (Хонгву доба) и Хонг Хсиучуан, водач на Тајпинското востание, кој владеел со титуалта Небесен Крал. Бидејќи царевите имале многу синови, било прачтично невозможно за жена да го наследи тронот, со единствен исклучок на царицата Ву Цетијан од династијата Танг. Меѓутоа многу жени станувале де факто лидери, обично во облик на царица-мајка. Важни примери се царицата Циси, мајка на царот Тонгжи и помајка на царот Гвангхсу, која владеела со кина 47 години (1861-1908), како и Ли Жи од династијата Хан.

[уреди] Стилови на обраќање и имиња

За обраќањата во детали, видете Кинески владетел

Бидејќи царот по закон имал позиција над сите други, поданиците морале да искажуваат највисока почит кон него, било во разговор со него или во друг случај. Во разговор, се сметало за злодело човек да се споредува со царот на било кој начин. Исто така било табу да се зборува за царот по неговото родено име. Дури и сопствената мајка зборувала за него како за Хуангди, или Ер („син“). на царот се смеело да му се обраѓаат со ти. Самиот за себе, царот кажувал Жен (朕), царското „Ние“, пред неговите поданици, нешто што било дозволено само на царот. Секој требал да му се обраќа нему со Бихсија (陛下) („Ваше Царско Височство“); Хуанг Шанг (皇上, Царско Височество), Ван Суи (萬歲, букв. Десет илјади години, кое му се кажувало од страна на неговите поданици на почетокот на секој ден), или Шенг Шанг (聖上, Свето Височество). Слугите му се обраѓале на царот со Ван Суи Је (萬歲爺, букв. Господаре на Десет Илјади Години).

За разлика од западниот обичај да се зборува за кралот по неговото име, за кинескиот цар се збоувало само како Хаунгди Бихсија (皇帝陛下, Неговото Височество, Царот) или Дангџин Хуангшанг (當今皇上, Сегашното Царско Височество) како се зборувало за него во трето лице. Звањето му било Неговото Царско Височество, Царот на Великата Династија [X], Небесниот Син, Господарот на Десет Илјади Години. Звањата значлително варирале од династијата Јуан до династијата Чинг.

Царот исто така имал периодно име (年號). Сè до династијата Минг, валдетелот постојано го менувал периодното име на полуредовна база. За време на династиите Минг и Чинг, царевите едноставно избирале едно име за целиот период на владеење, и луѓето ги ословувале поранешните цареви по таквото име. Кај раните династии, царевите имале храмовно име (廟號) доделено посмртно. Сите цареви имале и потхумно име (謚號), кое понекогаш се комбинирало со храмовното име (пр., Цар Шенгцурен 聖祖仁皇帝 за Кангхси) или Дахсинг Хуангди (大行皇帝) за цар кој штотуку починал. Смртта на царот се нарекувала џијабенг (駕崩), буквално „колапс“.

[уреди] Семејство

Царското семејство се состоело од царот, како челник и царицата (皇后) како главна придружничка и Мајка на Нацијата (國母). Покрај ова, царот имал разни придружнички и конкубини (妃嬪) поделени во ранг-систем кој го сочинувал неговиот харем, чиј водач била царицата. Иако царот имал највисок статус по закон, по обичај мајката на царот, т.е., Царицата-мајка (皇太后), уживала најголема почит во дворецот и таа ги решавала повеќето семејни прашања, и понекогаш, особено кога царот бил ремлад, таа била де факто владетел. Децата на царот, принцевите (王子) и принцезите (公主), се ословувале по редот на нивното раѓање, пр., Најстар Принц, Трета Принцеза итн. По полнолетството, принцевите добивале перски (благороднички) титули. Браќата и чичковците/вујковците на царот по закон морале да служат на дворот, со статус на дворски функционери (臣子), а царот секогаш бил над нив независно од нивната хронолошка или генерациска супериорност.