Skriburo

From Wikipedia

Skriburo esas la vidanta expreso di pensajo e parolajo. Sen skriburo savo transrecevesas kun helpo di memoro e la konteno di mesajo ne duras akurata. Sen la helpo di skriburi kulturala developo ne esabus posibla. La unesma skriburi naskis nedependente en vali di granda fluvii ye 3ma yar-milo aK (c. 5 500 yari ante nun). Originale skribado esis desegnado di imaji. Skriburi havis kontakto kun nula linguo ma kun kozi qui prizentesis per imaji. Skriburi di Mayi ed Acteki esis imajo-skribajo, ed on ne povis dechifrar omna texti. Nuntempa trafiko-signi esas imajo-skriburi. Sequanta fazo esis vorto-skribajo, en qui omna vorto havas propra signo (ol nomizesas ideografio). Signo-skribajo demandas multega signi. Quankam un signo povis havar multa senci, exemple un signo indikis ‘suno’, ‘lumo’, ‘dio’ e ‘kaloro’. Ca fazo komencis c. 3100 aK kande Sumerani developis olu. Pose Sumerani – ed Egiptiani – adjuntis silabo-signi kande naskis mixita sistemo. Nuntempa Chiniana skribajo esas vorto-skribajo ed ol esas maxim olda sistemo di skribajo ankore uzata. De Chiniana skribajo naskis Japoniana skribajo. Foinikiani developis ye la 2ma yar-milo aK (c. 1200 aK) de imajo- e silabo-signi literi qui signifis soni. Foinikiana esis Semida linguo ed ol ne bezonis literi por vokali, do omna literi esis advere silabo-signi. Entote esis 22 literi. De literi dil Kanaana brancho di anciena-Semida linguo naskis Greka literi. De literi di Arameana brancho di anciena-Semida linguo naskis literi Nabateana, Hebreana, Araba ed Indiana. De Indiana literi naskis pose Koreana, Tibeta e nemulta altra skribaji orientala. Greki transformis signi adjuntante vokali. Tale naskis fonologiala skribajo en qua singla litero valoras un sono. De Greka literi naskis Romana, Kopta e Slava literi di skribajo. En komenco skribajo di Slavi esis glagolico (ye 9ma yar-cento) ma samatempe evolvis anke kirila alfabeto. De Latinala literi naskis Germana (Gota) literi. Germani uzis runo-skribajo quan anke Vikingi uzis depos 9ma yar-cento. Romana (i.e. Latinala) literi naskis ye la 7ma yar-cento aK (c. 660 aK). Greki havis nur mayuskuli (granda literi). Minuskuli (mikra literi) naskis erste ye la Mez-epoko sur bazo di granda literi. Karolinga minuskulo naskis kande Karl la Magna imperis ke difereskinta stili di skriburi esez uniforma. Posa modifikuri di Latinal alfabeto esas nur alterni di diversa stili. La direciono di skriburo esas en maxim anciena skribo-sistemo, por exemplo Chiniana, desupre adinfre komencante de punto dextra e supra. Lo esas maxim apta por la sinistra manuo. Sequante anciena skribo-sistemo, por exemplo Araba e Hebreana e Foinikiana, komencas lua skribo anke de punto dextra e supra, ma la lineo avancas horizontale adsinistre. Anke lo esas maxim apta por la sinistra manuo. Greki turnis skriburo per komencar sinistre e supre, ed igar la lineo avancar horizontale addextre. Samatempe multa literi turnis 180˙, kelka literi nur 90˙. Pro co esas propozita, ke antee, en tre anciena pasinto, esis plu multe sinistra-manua homi kam nuntempe.