Fulmino

From Wikipedia

Fulmino esas naturala fenomeno pri elektrostatika ruptiva descharjo.

[redaktar] La charjo

La sturmo-nubi (cumulonimbus) kreas la meteorologikala condicioni favorebla pro akumulo di elektra charji e konseque pro kreuro di giganta kondensatoro ;:

• importanta temperaturo-difero inter la baso e la somito di nubo, induktinta di violenta aer-movi,
• prezenteso di diversa partikuli kom glacio e kelka polvi qua per triboelektrika facilitigas l'elektroni-arache.
• l'aero esinta ionita, ul kreas su en la nubo du zoni elektra charjita. Il konsequas elektrostatika agro tre importanta.

L'elektrala di sturmo-nubo esas basati sur du teori : gravito e convekto.

[redaktar] Gravito

Pluvo-guti, greli e glacio-peceti falias segun gravito vers la baso di nubo, sub aquo-guti e glacio-kristali di infra staturo qua restas suspendita. Kande la grosa peceti kolidas la glacio-kristali dum temperaturo infra di kritika limito (cirkum 15 °C), la glacio-peceti charjas su negativa, e pozitiva se ta temperaturo esas supere ta limito. Kom la grani falias plu rapideso ke la kristali, il transportas de la supere zoni di nubo, ube la temperaturi esas infra 15 °C, di negativa charji vers la bazo. La solio di 15°C transirita, to divenas pozitiva. On obtenas lore la tripolara strukturo di nubo kun mediana negativa charjita cirkondita di du pozitiva stati. Tamen la kolizioni di particuli ne esas nur de origine di nubo-elektreso.

[redaktar] Convekto

La convekto-teorio volas ke la libera ioni en atmosfero esas kaptita da la guteti en la nubo e esas pose transportita da la convektiva flui en la nubo, produktinta tale la charjita regioni.
Nam, en parto la kosmika rayoni frapas l'aero-molekuli situita infra di nubo e ionas li : ta negativa ioni fixas su ad kristali e guteti di nubo e formas strato nominita « strato skreno » en somito di nubo. En altra parto, la intensa elektrala agro cirkum di pinta objekti en la tera-surfaco produktas « descharjo Corona » di pozitiva ioni : kande la potenso di pinta objekto esas suficanta, intensa elektrala agro produktas l'eciteso di proxima elektroni. Ta lasta kolizionas lore kun neutra atomi, qua liberas lore nova elektroni qua iras dum lia foyo krear di altra elektroni e tale plus, provolinta kato-reakto. To esas « elektronika avalancho » od ioneso per shoko. La pozitiva ioni kreita esas seque efektigita da varma aero altiginta da convekto e participas tale pri elektreso di nubo.

[redaktar] La descharjo

Descharjo

Kande ta elektrostatika agro transiras la dielektrika limiti di aero (variebla segun la kondicioni di humida e preso), ul sequas la descharjo di fulmino pro elektrostatika ri-equilibro ;

• la traciero o prekursoro, transportinta febla elektra charjo, movas vers zono di opozita charjo segun vitesse proxim 200 km/s, kreinta tale ionita kanalo. En la kazo di negativa descharjo, ta prekursoro movas da salti di proporcinale longeso kun l'amplitudo dil descharjo. To esas ta fenomeno qua permizas l'efekto di parafulmini.
• l'arki retro komencas lore sequante ; ulo uzas la prekursoro-kanalo pro liberar l'elektra charji akumulita ye rapideso povinta lore transira 100 000 km/s.

[redaktar] Koloro

• Alonge di ionala kanalo la gazi esas supervarmigita ed ionita (la temperaturo povas atingar hike 30 000°C) e formas tale konduktiva plasma, to qua explikas l'emeso di lumo qua on obervas. Seque, la koloro di fulmino dependas de multa faktori : la specifika pezo di fluo, la disto ye fulmino, e la diferenta prizenta partikuli en l'atmosfero. Tamen generale, la koloro di fulmino esas blanka en sika aero, flava koram granda quanteso di pulvo, reda en kazo di pluvo e blua koram di grelo.

[redaktar] Frequeso

• La konoci pri fulmino esas di statistika ordeno nam havas multa diferi di karakterizi (ampleso, duro, nombro di arki retro) seque la fulmino-stroko (intra nubo, nubo-sulo, pozitiva, negativa).
• 50% di fulmino-stroko havas intenso infra 50 000 A e 99% infra 200 000 A. Tri fulmino-stroko de quar facas su inter nubi, ma on estimas 32 000 000 la nombro di fulmini frapinta la sulo omna yaro en mondo.
• La frequeso di fulmino-stroki esas definita de keronika levelo qua korespondas pri nombro di foye ube fulmino esas audita en la yaro.

Mondala carto kun la frequeso di fulmino. On remarkas qua la equatorala zoni esas to ube la descharji esas maxim frequeso.

[redaktar] Tondro

La fulmino venas kun akustikala ondo, la tondro.
Ta ondo esas kreata per la brutala dilato di supervarmigita aero da elektra arko. Ulo povas konsistar en sika bruiso o surda grondo