Tomás Ághas
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Rugadh Tomás Phadraig Ághas (12 Eanáir 1885 – 25 Meán Fómhair 1917) Lispole, Contae Chiarraí, ba múinteoir, baill de Conradh na Gaeilge, Bráithreachas Poblachta na hÉireann agus duine desna baill a bhúnaigh Óglaigh na hÉireann. Ba eisean duine desna ba baill den BPnahÉ (IRB) a rinne Dubhghlas de hÍde iarracht díbhir de Conradh na Gaeilge, rith an tsamradh de 1913.
Clár ábhair |
[athraigh] An Éirí amach
Ba é an ceannfort é ar Fionn Gháil Cathlán ghlac sé páirt in Éirí Amach na Cásca 1916. Bhí idir 60-70 fír aige ag troid le forsaí na Sasnaigh timpeall tuaisceart Baile Átha Cliath rith an Éirí amach. Bhí bua tábhachtach ag an cathlán i Cill Dhéagláin Chontae na Mí, áit a chauigh siad imbún ionsaí forsa i bhfád níos mó agus ag tógaint alán airm, beagnach 20 feithicilí. Ach nuair a theip an Éirí amach go foleathan, ghéil Cathlán Aghas (tar eis ordaithe Pádraig Mac Piarais a d'fháil)
[athraigh] Priosúnach
Ar an t-8ú lá de Bealtaine 1917, fuair Ághas agus Eamon de Valera pianbhréith bháis ón airmchúirt. Áithríodh na pían bhreithe seo go dtí priosúntacht saoil. Choimead na Sasnaigh Ághas i prísiún Lewes i Sasana.
Nuair a tháinig Stáit Aontaithe Mheiriceá isteach sa Chéad Chogadh Domhanda i mí Aibreáin 1917, tháinig níos mó brú ar na Sasnaigh "fadhb na hÉireannaigh" a réiteach. Thósaigh de Valera, Ághas agus Tomás Hunter stailc ocras ar an 28 Bealtaine 1917 chun an brú sin a méadú. Le cuntasaí droch iompar sna phríosúin agus agóid ag méadú in Éire ligeadh saor na priosúinigh Éireannach a bhí fágtha ar an 18 Méitheamh 1917 le chead Lloyd George.
I mí Lumhnasa 1917, ghabhadh Ághas arís agus chúisíodh é le ceannairc de dheasca óráíd a rinne sé in Baile na luí, Contae an Longfoirt, áit a raibh Mícheál Ó Coileáin ag labhairt freisin. Cuireadh é ar dtús báire sa Currach, ach ansin bhogadh é go priosúin Mountjoy i mBaile Átha Cliath.
[athraigh] Deireadh a shaoil
Chíontaíodh agus pianbhreitheach é i gcómhair dhá bhliain obair crua. Éiligh é féin agus na priosúnaigh eile, Austin Stack ina measc, stadús 'priosúnach cogaidh'. Chuaigh sé ar stailc ocras arís mar ágóid ar an 20 Méan Fomhar. Fuair sé bás ar an 25 Méan Fomhar 1917, san oispidéal Mhater, de bhar ithe trí tréise láimhe húdaráís an phriosúin.
Bhí bás Ághas tábhachtach don gluaisecht poblachtánach agus méadaigh earraigh na hÓgláigh. Ar dtús bhí a choirp i Hálla Cathrach Báile Átha Cliath, agus ansin cuireadh é i reilg Glas Naíon.
[athraigh] Eile
Freisin tá sé gaolta go Catherine Uí Ághas, sean mháithir (tríd a athair) de aisteoir méirceánach Gregory Peck, a bhí mar imircigh go dtí na Stáit Aontaithe sa 19ú haois.
