Robert Emmet
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Ba cheannaire réabhlóideach Éireannach é Robert Emmet (4 Márta 1778 - 20 Meán Fómhair 1803). Theip ar a Éirí Amach sa bhliain 1803, gabhadh, agus maríodh é ina dhiaidh.
[athraigh] Saol
Rugadh é i gCrois Sam, in aice le Cloich na Coillte in iarthar Corcaigh sa bhliain 1778. Ba dhochtúir, i gcomahir tiarna leifteanant na hÉireann, é a athair agus muintir an chlann ríoga nuair a tháinig siad go h-Éireann. D'ainneann don áit pribhéideach a bhí aige i sochaí na hÉireann, mheall poilitíocht na poblachtánaigh réabhlóidithe é.
Stop a oideachas i gColáiste na Tríonóide, nuair a chláraigh sé leis na hÉireannaigh Aontaithe a bhí ag iarraidh leasú pharlaiminteacha agus deireadh a chuir le idirdhealú in aigheadh Caitlicigh (cé go raibh Emmet agus baill eile mar Phrotastúnaigh). I ndiaidh forógraigh na Sasanaigh cogadh ar An Fhrainc chuireadh cosc ar na hÉireannaigh Aontaithe sa bhliain 1793, ó shin ar aghaidh bhí ar an eagraíocht dul faoi thalamh, agus bhí neampshleáchas na hÉireann mar a aidhm ag fáil réidh le Éirí Amach le chabhair ó na bhFrancaigh. Bhí ar dheartháir Robert Emmet, Thomas Addis Emmet dul go dtí an Fhrainc le h-ealú ó smachtú an rialtas. Theip ar Éirí Amach 1798 ach d'ealaigh Emmet agus daoine eile go dtí an Fhrainc.
Nuair a thosaigh an chogadh in aghaidh Napolean san Eoraip arís i mBealtaine 1803, d'fhill Emmet ar Éireann le réabhlóidithe ar nós Thomas Russell agus James Hope, le h-éirí amach nua a thosú. Rinne sé airm agus pléascán timpeall Baile Átha Cliath. Murab ionann agus Éirí amach 1798, choiméad siad pleananna an Éirí amach faoi rún, go dtí gur phléasc ceann de stóras na n-airm a mharaigh fear. Bhrú Emmet dáta an t-Éirí amach chun tosaigh dá bharr.
Ar ndóigh theip an t-Éirí amach, de dheascca easpa airm, agus neamh-oird na fir i mBaíle Átha Cliath. Níor chabhraigh Michael Dwyer agus a fir ó Chill Mhantáin agus Chill Dara. Theip siad Caisleáin Baile Átha Cliath agus maraíodh an Príomh Breitheamh Lord Kilwarden. Chuir Emmet stop leis an t-Éirí Amach le stop a chuir leis an méid basanna.
Chuaigh Emmet i bhfolach i ndiaidh an tÉirí Amach ach ghabhadh é ar an 25 Lúnasa, in aice le Crois Araild. Chuir sé féin a shaoil i ndainséir nuair a bhog sé ó Ráth Fearnáin go dtí Crois Araild le bheith ina aice a muirnín, Sarah Curran. Thrialú é de réir an dlí ag baint le treas ar an 19 Meán Fómhair; cheannaigh an corón cabhair ó dlíodóir Emmet, Leonard Macnally, don praghas £200 agus pinsean. Ar an 20 Meán Fómhair chuireadh chun báis Emmet trí chrochadh agus cheann a bhaint. Chuireadh i bhfolach a choirp.
Tar eis an chinne a thabhairt dó rinne Emmet an óráid cáiliúil ón dunga, go háirithe na línte dheireaneach a bhfuil cáiliúl do Poblachtánáigh Éireannach mairtíreach.
Cé gur theip an t-Éirí Amach go hiomláin, tá Emmet mar Laoch i stair na hÉireann. Rinne crógacht agus foirtile bean an tí Emmet, Anne Devlin, in aghaidh céasadh, laoch di, i stair na hÉireann freisin.
Scríobh Emmet litir ó bPríosún Cill Mhaighneann, Baile Átha Cliath ar 8 Meán Fómhair, 1803. An seoladh a bhí ann ná "Miss Sarah Curran, the Priory, Rathfarnham" agus a thug sé é don maor priosúnach, George Dunn. Ach sceith Dunn é nuair a thug sé an litir do h-údarais an rialtas, rud a chuir saol Sarah Curran go mór i ndainséir. Rinne an eachtra seo, ar barr a n-iarrachtaí bheith an aice léi (a chríochnaigh lena bás) é mar duine Rómánsúil freisin.
