Na hOileáin Bailéaracha

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Is oileánrach iad na hOileáin Bailéaracha (Catalóinis: Illes Balears, Spáinnis: Islas Baleares, Gréigis: Gymnesiae, Laidin: Baleares) a dhéanann suas comhphobal féinrialathach in iarthar an Meanmhuir, in aice cósta thoir na Spáinne. Is í Palma de Mallorca an príomhchathair. Níl ach cúige amhain freisin ainmnithe Illes Balears. Is í an ainm Catalóinis an ainm oifigiúl cé go bhfuil Spáinis agus Catalóinis mar theanga oifigiúil.

[athraigh] Stair na hOileáin

Tá alán finnscéalta san ait, agus níl siad cinnte fiú, cár tháinig ainm an ait. Bhí scilleana troideach ag muintir na háite agus throid siad uaireanta mar saighdiúirí thurastail do na airm difriúla, ar fud an Meanmhuir. D'aineann dó seo bhí siad measartha ciúin agus neamhionsaitheach. Thóg na foenicigh an ait ar dtús agus i ndiaidh titm Cartach na Rómhánaigh. An cúis a thug na Rómhánaigh ná go raibh siad ag tabhairt chabhair do na fólaigh Mhara sa Mheanmhuir agus thóg Q. Caecilius Metellus an ait, (ó shin bhí Balearicus aige mar shloinne) sa bhliain 123 BC. Phlándail sé an oileáin is mó le 3,000 saighdiúirí na Róimhe agus Spáinneach agus bhúnaigh siad na chathair Palma and Pollentia. Bhain na hoileáin leis an gconventus de Carthago Nova (Cartagánach Nua), sa chúige Hispania Tarraconensis, faoi réimse Impireacht na Róimhe.

Bhí poirt iontach ag na dhá oileáin is mó (Na hOileáin Bailéaracha go stáiriúl) cé go raibh ort bheith cúramach ag teach isteach iontu toisc go raibh siad cairreagach ag a mbéal. Bhí na hOileáin iontach saibhir ó thaobh gach saghas earra ach amhain fíon agus ola olóige mar shampla a bheithigh, cóiníní, seilide agus cré dearg (iontach úsáideach ó thaobh na péinteoireacht) nó sinope. Dúirt an Staraí Dioscorides (Materia Medica i. 92) Rómhánach go raibh daonra 30,000 ag na dhá oileáin le chéile.

I ndiadh titim na Róimhe, thóg na Vandalaigh na hoileáin. Buaiteoirí eile ná: Byzantinigh, Araibigh, agus na hAragóinigh. Bhí na hAragóinigh go brúideach nuair a thóg agus phlandáil siad na hoileáin le Catalóinigh, a fuair réidh le chuid mhaith de na daoine rompu. I dtús báire ríalú na hoileáin ó Ríocht Mallorca ach sa bhliain 1344 stop an Ríocht ag oibriú agus tógadh é isteach i Ríocht na hAragóine, a rinne aontú le Castilla (tar eis pósadh Éilis ó Castilla le Ferdinand II ó Aragóin). Bhí Minorca mar braitheach Sasnach do formhor an 18ú aois, i cogaidh diffriúl thóg airm na Sasnaigh, Francaigh agus sa deireadh Spáinnigh an ait.

[athraigh] Tír Eolas, Poilitíocht, agus Cúltúr

Is ait na hOileáin Bailéaracha iad a labhraíonn Catalóinis. Is iad Majorca (Mallorca), Minorca (Menorca), Ibiza (Eivissa), agus Formentera, na príomh oileáin, iad go léir cáilliúil ó thaobh an tuarasóirecht. I measc na hoileáin beaga tá Cabrera, ait a bhfuil Parc Nacional de l'Arxipèlag de Cabrera suite. Tá Majorca agus Minorca na fíor Oileáin Bailéaracha cé go bhfuil na hoileáin eile san áireamh ag an gcomhphobal féinrialathach. Uaireanta chuirtear in grupaí iad le Majorca, Minorca, agus Cabrera sna hoileáin Gymnesiach, le Ibiza agus Formentera mar na hoileáin giúise.