Sintaxia
Wikipedia(e)tik
Badakigu Gramatika-k sintaxiaz okupatzen dela, zer da SINTAXIA? Perpausa motak (adierazpen ala ezeztapen perpausak...), esaldi motak (esaldi bakunak ala konposatuak), aditz motak (intransitiboak ala transitiboak), denborazko, moduzko...perpausak,...
Hala ere, definizio zehatzago bat emango dugu:
Latin-eraz syntaxis eta grekoz sýntaxis; syntássein hitzatik, koordinatu. Hizkuntza baten estruktura gramatikalaren partea. Bere barnean ditu hitzen konbinaketa unitate handietan (esaldiak, perpausak) eta honi buruz aurkitzen ditugun arauak; eta perpaus horien barnean dauden hitz harremanak.
Sintaxia da, perpausa osatzean, hitzen artean dauden harremanen zientzia. Apolonio Díscolo-k (II. mendea) eman zion izena, baina bere jatorria koka dezakegu sujetu eta predikatuaren arteko desberdintasunean (Aristóteles); edo morfologia greko-an, zeren hitzak perpausaren ataletan sailkatzeak eramaten gaitu funtzio sintaktikoak mugatzera.
Horrela agertzen da bere jaiotzetik banatzeko logikako sintaxia eta analisi morfologikoko zailtasuna. Nahiz eta haien arteko mugak ezetatu, haien arteko lotura izendatzeko morfosintaxia terminoa erabiltzen da.
Logikari dagokionez, esan behar da Erdi Aroa-n zehar, analisi sintaktikoari lotuta egon dela, XVII. mendeko Racionalismoarekin eta Grammaire générale et raisonée-rekin amaitzen duen tendentzia bat, Port- Royal-ekoa deituta (1660), konfiguratuz.
Tendentzia hau konparatismoaren hasieran krisian hasten da, eta, nola gure egunetan oraindik mantentzen da eskolako gramatiketan, linguisten kezka desagertzen da, datuak batzearekin batera kezkatuta.
Aurkikuntza fonologikoaren zabalkuntza ez doa jarrera honen aurka eta hizkuntza familiarren ikasketak erreforzatzen du. Ordea, kriterio metodikoak hartzen dira, enpirismo orokorra dela eta, zeren deskripzio sintaktikoa gutxitzen uzten du.
Hortik, fonologiak arnastuta, osagai inmediatoen difusioa sortzen da. Testu eta esaldien analisia egin behar da, mailaka, eta unitateei izena jarri behar zaie, esaldi edo perpausaren barruan betetzen duten paperaren arabera, honela, deskripzio fonematiko batera iritsi arte.
Metodo hau hartu dute "gramática generativa" bezala, hau da, hizkuntzaren ekoizpena arauen bidez.
