Άγιος Νικήτας Λευκάδας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ « ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΗΤΑΣ» ΛΕΥΚΑΔΑΣ

Φαίνεται ότι η περιοχή είχε κατοικηθεί κατά την αρχαιότητα . Ανασκαφές έχουν φέρει στην επιφάνεια ευρήματα που κατατάσσονται στην παλαιολιθική περίοδο, αλλά και νεότερα που προέρχονται από εγκαταστάσεις ανθρώπων της περιόδου από τον 6ο αιώνα π.Χ. μέχρι τη Ρωμαϊκή κατάκτηση. Οι ψαράδες του χωριού έχουν επανειλημμένα ανασύρει από το βυθό της θάλασσας αντικείμενα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος (π.χ. αγγεία, αμφορείς κ.α.). Επίσης στη θέση «Ελληνικά» υπάρχουν ενδείξεις ύπαρξης παλαιών ανθρωπίνων δραστηριοτήτων . Η ίδια, εξ’ άλλου, ονομασία της τοποθεσίας αυτής, παραπέμπει στην εποχή πριν την επικράτηση του Χριστιανισμού. Εντύπωση ακόμη προκαλεί και η ύπαρξη ορισμένων πολύ παλαιών ελαιοδέντρων στη γύρω περιοχή που ασφαλώς συνδέεται με ανθρώπινη παρουσία

Έρευνα στο Αρχειοφυλακείο Λευκάδος έδειξε ότι οι πρώτες αναφορές στο χωριό χρονολογούνται από το 1816 , οπότε αναφέρεται σαν « μαχαλάς του χωρίου Κάτω Εξανθείας » ( πρόκειται για το σημερινό χωριό « Δρυμώνας » ). Ευρήματα σε παλιάσπίτια του χωριού καθώς και η μικρή καμπάνα του Ναού παραπέμπουν στην δεκαετία του 1830 . Η σημερινή εικόνα του Αγίου Νικήτα στο τέμπλο του Ναού φέρει την χρονολογία 1848, ενώ στις εικόνες του Χριστού και της Παναγίας αναγράφεται 1814. Σε εκκλησιαστικό έγγραφο αναφέρεται ότι το 1841 έγινε χειροτονία του ιερέως Ευ-σταθίου Κατωπόδη « εις το χωρίο Άγιος Νικήτας της περιοχής του χωρίου Εξανθεί-ας »

Οι ιστορικές πηγές επομένως δείχνουν ότι ο οικισμός είναι σχετικά πρόσφατος (ε-ξάλλου είναι γνωστό ότι υπήρξε μεγάλη δραστηριότητα των πειρατών στις παραλια-κές περιοχές της Νήσου, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας –1477-1684- και κυ-ρίως προς το τέλος αυτής) . Φαίνεται , όμως, ότι το τοπωνύμιο , άρα και η εκκλησία υπήρξε από παλιότερα με κάποια ίσως διαφορετική μορφή και ανοικοδομήθηκε με την εγκατάσταση των κατοίκων  : Υπάρχει π.χ. σε γκραβούρα Ενετικός χάρτης του 1687 , από το «Isolario» του Ιταλού γεωγράφου Vincenzo Coronelli (1650-1718) , ο οποίος ονομάζει τη περιοχή «Porto Angius » ενώ σε νεώτερο Ενετικό χάρτη του 1757 που σχεδιάστηκε από τον Girolamo Delanges αναφέρεται η σημερινή ονομα-σία του χωριού χωρίς όμως να σημειώνεται η ύπαρξη κάποιου οικισμού στη περιο-χή. Σήμερα θεωρείται βέβαιο ότι οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής εγκαταστάθηκαν στα-διακά από το κοντινό χωριό « Δρυμώνας »4, στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα . Αντί-θετα είναι άγνωστο πότε και πώς ονομάστηκε η περιοχή Άγιος Νικήτας. Προφανώς σχετίζεται με τη λατρεία του Αγίου στον ομώνυμο ναό, αλλά η ίδρυσή του φαίνεται ότι πάει πολύ πίσω στο χρόνο πιθανότατα πριν την Ενετική κατάκτηση της Λευκάδας (1684 ), οπότε τοποθετείται και η ίδρυση του Δρυμώνα .10, Εδώ πρέπει να αναφερ-θεί ότι ο Άγιος είναι άγνωστος στην Ελλαδική Εκκλησία και δεν αναφέρεται πουθενά αλλού στη χώρα μας η ύπαρξη ναού η εικόνας του. Σύμφωνα με την παράδοση οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού βρήκαν την εικόνα του Αγίου σε ερημική τοποθεσία χω-ρίς να γνωρίζουν ποιον ακριβώς απεικονίζει και μετά από επαφές με τις θρησκευτι-κές αρχές έκτισαν τον ομώνυμο ναό . Εάν αυτή η παράδοση αναφέρεται στους πρώ-τους μονίμους κατοίκους των αρχών του 19ου αιώνα , πρέπει να βρήκαν κάτι παραπά-νω από εικόνα , αν αναφέρεται όμως σε παλαιότερες εποχές ίσως να ήταν κάπως έτσι . Πάντως σώζεται μέχρι σήμερα στο ναό εικόνα του Αγίου, πιθανά του 18ου αιώνα , που πρέπει να εξυπηρετούσε τις λατρευτικές ανάγκες των πιστών πριν την ανοικοδό-μησή του . Σίγουρα όμως υπάρχει ένα κενό μεταξύ των ανθρώπων που έδωσαν το ό-νομα στην περιοχή και των νέων του κατοίκων και αυτό ουσιαστικά μας πληροφορεί η παράδοση. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που συναντάται συχνά στην ιστορία του νη-σιού , διότι οι καταστροφικοί σεισμοί κυρίως αλλά και οι επιδημίες καθώς και η συ-χνή συχνή εναλλαγή κατακτητών ερήμωναν μεγάλες περιοχές ακόμη και ολόκληρο το νησί για να εποικιστεί στη συνέχεια από κατοίκους άλλων περιοχών ( π.χ. Θεσπρωτοί , Κρήτες, Χιώτες Πρεβεζάνοι, Ακαρνάνες κ.ά. ) ,14. Τη χρονική αυτή περίοδο, συγκεκριμένα ,εκτός από τη μετάβαση από την κυριαρχία των Τούρκων στην κυριαρχία των Ενετών την οποία επακολούθησε αναδιανομή της γεωργικής γης καθώς οι τελευταίοι αφού έδιωξαν τους μουσουλμάνους παραχώρησαν μεγάλες περιοχές στους δικούς τους συμμάχους5, υπήρξε και επιδημία πανώλης (1644)που σκότωσε 2000 άτομα , φονικοί σεισμοί (1612,1613,1625,1630,1704), καθώς και άλλες καταστροφές αργότερα , με αποτέλεσμα το 1716 το νησί να είναι σχεδόν έρημο14 . Καταστροφικοί σεισμοί αναφέρονται επίσης και την 5/6/1722,την 22/2/1723, την 30/9/1769 και ο καταστροφικότερος ίσως όλων την23/3/1783, που έγινε αισθητός στη Βενετία και κατέρρευσαν, εξ αιτίας του, στο νησί 855 σπίτια και 7 εκκλησίες15

Όλοι οι παραπάνω παράγοντες πιθανότατα συνέβαλλαν να εγκαταλειφθεί για κά-ποιο χρονικό διάστημα η περιοχή και να παραμείνει μόνο ένα μικρό ξωκλήσι, η εκ-κλησία του Αγίου Νικήτα στην οποία οφείλεται η ονομασία της Η ύπαρξη αυτού του κενού στην ιστορία του Χωριού αποδεικνύεται εξ’ άλλου από το γεγονός ό,τι οι κάτοικοί του στα μέσα του 18ου αιώνα φαίνεται πώς δεν γνώριζαν πώς να τιμούν τη μνήμη του Αγίου που τον είχαν ορίσει ως πολιούχο τους και ζήτησαν πληροφορίες από το Άγιο Όρος. Έτσι κατόπιν αιτήματος των κατοίκων ο Αγιορείτης μοναχός Ιά-κωβος Μελενδύτης συνέγραψε το έτος 1861 μία ακολουθία του Αγίου στο πρόλογο της οποίας αναφέρεται : « Χρή τους εγχωρίους Χριστιανούς ψάλλειν ετησίως… ».12

Η χρονική περίοδος πού ξεκινά αμέσως μετά, δηλαδή, από τη τελευταία 30ετία του 19ου αιώνα και φτάνει σχεδόν μέχρι το τέλος της πρώτης 30ετίας του 20ου αιώνα, είναι η περίοδος ακμής για το χωριό. Κάτω από τον διαρκή μόχθο των κατοίκων οι γύρω λόφοι μετατρέπονται σταδιακά σε χωράφια και κυρίως αμπελοκαλλιέργειες που παράγουν την εκλεκτή Λευκαδίτικη ποικιλία « Βαρτζαμί» με το βαθύ κόκκινο χρώμα που το κάνει περιζήτητο στην Ευρώπη και ειδικότερα στη Γαλλία όπου το χρησιμο-ποιούσαν για να επιτύχουν τον ιδανικό χρωματισμό στα δικά τους προϊόντα. Η μη ύπαρξη οδικού δικτύου αυτή την εποχή και η φυσική θέση του χωριού ανάγκαζε τους παραγωγούς και των γύρω χωριών να προωθούν τα προϊόντα τους μέσω του Αγίου Νικήτα και έτσι εξελίχθηκε σε εμπορικό κέντρο και λιμάνι με τελωνείο. Ο Άγιος Νι-κήτας αποτέλεσε τότε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα διακίνησης κρασιών της Λευκάδας προς Κέρκυρα Πρέβεζα και Ιταλία, κρασιά που μετέφεραν οι παραγωγοί με καραβάνια ζώων από δύσβατα μονοπάτια και παραλαμβάνονταν από μεγάλα πλοία στην παραλία του Χωριού. Η παραγωγή κρασιού στο Χωριό στις αρχές του 20ου αιώνα υπερέβαινε τους 500 τόνους ενώ ο αριθμός των νοικοκυριών ήταν 30-40 4 . Φαίνεται πως αργότερα οι Γάλλοι χρησιμοποίησαν τα εδάφη των αποικιών τους στη Μεσόγειο (Αλγερία κ.α.) για να καλλιεργήσουν αντίστοιχες ποικιλίες αμπέλου ( ήδη, από το 18ο αιώνα η αμπελοκαλλιέργεια αποτελούσε μια τυπική απασχόληση των α-ποίκων στις Μεσογειακές ακτές της Αφρικής ). Η μείωση της ζήτησης του κρα-σιού, πιθανά και η επιδημία «περονόσπορου» που αναφέρεται ότι έπληξε το 1900 τα αμπέλια του νησιού οδήγησαν σταδιακά στην εγκατάλειψη των αμπελώνων από τους χωρικούς και την ενασχόλησή τους με την καλλιέργεια της ελιάς κυρίως αλλά και με την αλιεία. Παράλληλα η ανάπτυξη της οδικής συγκοινωνίας, -τα πρώτα φορ-τηγά αυτοκίνητα εμφανίσθηκαν στο Νησί τα έτη 1927-1928 16- η οποία συνέδεσε τα γύρω χωριά απ’ ευθείας με τη πρωτεύουσα, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο φυσι-κός λιμένας του χωριού δεν παρέχει προστασία στα πλεούμενα από τους πολύ ισχυ-ρούς βόρειους ανέμους που επικρατούν στη περιοχή, οδήγησε τελικά το Χωριό σε παρακμή και απομόνωση.

Ακολουθούν τα δύσκολα χρόνια της φτώχιας ,του πολέμου , της κατοχής ,του εμ-φυλίου, της μετανάστευσης, της δικτατορίας. Η φτώχια έπληξε τον Άγιο Νικήτα όπως όλα τα χωριά της Λευκάδας. Η μόνη «λύση», η λύση της μετανάστευσης, που ήδη είχε αρχίσει να εφαρμόζεται από τις αρχές του αιώνα, συνεχίσθηκε και μετά το1950 με εντατικούς ρυθμούς, ερημώνοντας το Χωριό. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την εξέλιξη έπαιξε ασφαλώς και το μετεμφυλιακό κλίμα που διαμορφώθηκε στη περιο-χή εκείνη την εποχή. Η ακριβής αποτίμηση αυτής της περιόδου είναι έργο του ιστο-ρικού του μέλλοντος αφού συνδέεται με τη γενικότερη ιστορία του Νησιού και πολ-λοί πρωταγωνιστές των γεγονότων αυτών βρίσκονται ακόμη εν ζωή . Ένα άτυπο μνη-μείο της περιόδου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Ιταλικής κατοχής αποτελεί σήμερα το ερειπωμένο «Παρατηρητήριο» πού στοιχειώνει στη περιοχή «Στρώμα», στο λόφο πάνω από τη παραλία του «Μύλου », χίλια περίπου μέτρα χαμηλότερα από τα σύγχρονα ραντάρ που ξεπροβάλλουν ψηλά στο « Μέγα Όρος ». Για αυτή την πε-ρίοδο όπως και για τη περίοδο του εμφυλίου μπορεί να αντλήσει κανείς αρκετά στοι-χεία από τη γενικότερη βιβλιογραφία που υπάρχει για όλο το νησί, όμως πολλές φο-ρές δυστυχώς τα συγγράμματα αυτά απέχουν από την αντικειμενική θεώρηση και εί-ναι συνήθως επηρεασμένα από την παραταξιακή σκοπιά του εκάστοτε συγγραφέα .

Τη δεκαετία του 1970 αρχίζει σταδιακά η ανάπτυξη του τουρισμού που χαρακτηρί-ζει τη χρονική περίοδο που διαρκεί μέχρι σήμερα .Η συγκυρία αυτή αναζωογόνησε ασφαλώς το χωριό αλλά είχε σίγουρα και αρνητικές επιπτώσεις που όλοι κατανοού-με. Από το 1978 το χωριό έχει χαρακτηρισθεί από τις κρατικές αρχές ως παραδοσια-κός οικισμός και η ανέγερση οικοδομών στη περιοχή ακολουθεί αυστηρές προδια-γραφές που ελέγχονται από το γραφείο πολεοδομίας του νησιού .