Arte romanico

De Biquipedia

Ra Ilesia de San Pietro de Larrede, á ro Sarrablo aragonés. Uno exemplo de templo romanico aragonés.

L'Arte Romanico estió o estilo predominánd á Europa durand d'os sieglos XI, XII e parti d'o XIII.

L'Arte Romanico estió l'arte cristián, como colla d'os bels estilos diferenz que eban estau empregaus a l'alta edat meya (romans, prerrománs, bizantíns, chermanicos, arabes...), que pleguere tá unificar belas trazas comúns á totas ras suyas manifestazións. No estió pas produto d'una eboluzión local o binclada claramén tá una nazionalidát concreta, mas que produxeba-se arredol de bels paises, como Franzia, Alemania, Italia ó España. Á cadagún d'istos paises aparixere con matizes propios, mas que a toz ers s'ie manifesteban trazas comúns que fan d'o romanico ro primero estilo artistico internazional d'ambito europeyo.

Dica d'o sieglo VIII, belas escaizenzias istoricas feban posible l'estendillaménd e renobazión d'a cultura europeya: L'alzaménd ent'o trono reyal d'os Capetos á Franzia, ra consolidazión d'o cristianismo, l'enzatamiento d'a reconquesta á ra Peninsula Iberica, e fondamentalmén, ra naxenzia d'as luengas romanzes arredol d'o biello imperio román, istán ras fitas que marqueban ista surchenzia.

Ro campanal d'a catedral de Vic (á ra redolada d'Osona, Cataluña) yé uno d'os más claros exemplos d'o romanico catalán.

Sin d'embargo, l'estilo artistico no poderba estar considerau coderén ent'a l'entorno de l'añada 1000, cuan una corridén d'expansionismo cultural, y prou acompañonáu d'una bonanza economica, feba d'as soziedáts europeyas ozidentals postes d'ebullizión cultural, e una crexenzia demografica prou importánd simplifiqueba ra roturazión de belas tierras nuebas tá l'agricultura conduxere ent'a produzión de grans exzedénz de produzión que lebeban ent'a l'aubridura de biellos camíns comerzials arredol d'o continénd europeyo, ro cuo porteba asoziada l'aubridura de camíns de pelegrinazión e comunicazión cultural. Á iste orache, pues, Europa plena trobeba-se inmersa á una frebera de construzión; yera l'ora an que s'eba pronunziau uno nuebo estilo construtíu: ro Romanico.

Ro portico d'o Monastiro de Leyre, á Nabarra.

Ro termen romanico, como á bocable que fa referenzia tá l'estilo artistico, estió empregau por primera begada á l'añada de 1820 por De Grabille, consideránd con iste termen tot l'arte que s'ie feba antis de l'arte gótico, dica d'a cayenzia de l'imperio román d'oczidénd, por analochía tá ro termen de luengas románicas; asinas, l'arte romanico sustituyixe l'arte antigo á ra mesma manera que ras luengas romanzes sustituyeban ro latín. Posteriormén, l'azepzión d'o termen romanico se fora restrinchínd tá l'arte que se feba a l'Europa oczidental á ros sieglos XI e XII, encara que güei día bi ba belas discrepanzias amán d'a exautitud de l'espazio e d'os tiempos qui cobrigueba iste estilo.

Ra colechiata de San Martín d'Elines, á Cantabria.

T'a definizión d'iste estilo arquiteutonico, yé fondamental ra reforma que feba l'orde monacal cluniazina, como á resultau d'una rebisión á profundidát d'as ordes benedictinas. Ro monastiro de Cluny, á Franzia, establíu á ro 930, debingueba á ista epoca ro grande difusor d'ista reforma, plegán prou á escape una grande expansión e consiguénd que a trans d'os suyos monestiros l'arte romanico difundeba enta tota l'Europa cristiana.

Caneziellos á ra ilesia de San Chuan Bautista, á Villanueva de la Nía, Cantabria.

d'Abantes que Cluny capitalizeba l'estendillamén d'o romanico, ya bi eba estáu esembolicáu á ra rechión italiana de Como, asinas como á ros Perineus españols e franzeses, ro que ye clamáu ro Primer Romanico, espezialmén á ro perineu catalán (probinzias como Lleida ó Chirona) e aragonés, an s'ie troban muitos exemplos (fondamentalmén á Uesca) de construzións d'iste sub-estilo carauteristico. Ros mayestros de Como, con ros suyos apariellos de madonería, l'estrutura d'una nao con ras suyas populars "bandas lombardas", asinas como ras primeras bueltas de canón d'as ilesias aragonesas e catalanas, posaren ras basis tá uno rico desembolicaménd de l'arquiteutura románica:

Piedra escuairada, mas que pas polida.

Cabezeras de semitambor, garlanadas con arquets e bandas ritmicamén disposadas.

Templos cubilláus por bueltas de canón e forno.

Naos amplas y alzatas, á comparazión con ros antigos edifizios prerromanicos.

Pilonas como suporte.

Esparza o denguna figurazión escultorica.

l'Epoca daurada d'o estilo por ra suya calidát e fermezia, estendilleba-se á ra zaguera meydat d'o sieglo XI e ra primera d'o sieglo XII, plegáu de Franzia e transmetíu fondamentalmén á ras redoladas que transcruza ro Camín de Santiago. Ras carauteristicas d'iste orache estioron: