Walliserdeutsch

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Wallisertiitsch isch di Mundart vo dä Diitschschwyzer im Kanton Wallis un kehrt zur höchschtalemannische Dialäktgruppa. D' Schprochgränze zuem französischschprochige Unterwallis verläuft nördlich vo dr Rhône entlang em Bach Raspille zwüsche Siders un Salgesch un südlich vo dr Rhône im Beriech vom Pfynwald. 'S Walliserdütsch wiest en eigeni Grammatik un etlichi eigeni Vokable uf. Es isch deswäge für Schprächer vo dr Hochdütsche Schproch nur ig'schränkt z'verschtoh.

In fruehnere Zite het fascht jeds Dorf sin eigene Dialäkt vo dr Walliserschproch gha, so dass me an dr Schproch oft d' Härkunft vo öbberem het erkenne könne. Wäge de schtärkere Durchmischig sin abr solchi Unterschied am verschwinde. Hützedag cha oft no gsait wärde, us welem Dal di beträffendi Person chunnt.

Verwandt mit em Wallisertiitsch isch dr Dialäkt vo dr Walser, weli im 13. un 14. Johrhundert us em Wallis usgwanderet sin un an zahlrieche Ort im Alpenruum Siedlige gründet hen. 'S isch vielfach so, dass in de Valser Siedlige ni Walserdütsch wie zue Zite vo dr Wanderige gschproche wird. 'S Walserdütsch het sich abr im Wallis sit dere Zit dütlich veränderet.

Dialäkt: Wallisertiitsch

und gad d'ubärsetzig va dem da obina inz Wallisärditscha

Wallisertiitsch isch där Mundart vo dä Ditschschwizer im Kanton Wallis un khert zär höchschtalemannischu Dialäktgruppa. D' Schprachgränza zum französischsprachigu Unnärwallis värlöift nördlich vam Rottu entlang dum Bach Raspille zwischu Sidärs un Salgäsch und südlich vam Rottu im Pfynwald. 'z Wallisärdisch wiest en eiguni Grammatik un etlichi eiguni Vokable üf. Es isch darum fär Schprächer ussär Hochditschu Schprach nur ig'schränkt z'värstah.

Friänär het fascht jedes Dorfi schine eigune Dialäkt kha, so dass mu annär Sprach meischtuns ärkänt het, va wa där andere cho isch. Wägu där schtercheru Durchmischig sind abär settigi Unnärschid am verschwinnu. Hittu chamu gwännli numu meh sägu, us wellum Telli eine chunt.

Värwandt mit dum Walliserditsch isch där Dialäkt va de Walser, weli im 13. und 14. Johrhundert ussum Wallis üsgwandrut sins un an ville Ortjini im Alpurüm Siedlige gigründund hent. Äs isch gwänli so, dass ine Walser sidilige z'Wallisärditsch wiä zär ziit va dä wandrige gsprochu wird. z'Wallisärditsch het schi abär sit där Ziit starch värändrut.

[ändere] Bischpiel

• "Der Käfer an der Decke bewegt sich": "Där güägu a ner welbi mottut schi"
• "Ich lasse mich nicht verarschen!": "I-ch la mi nit la verarschu!"
• "Der Frosch springt weit.": "Där Hopschl gumput wiit."
• "Ach Mutter mein Bauch schmertz.: "Iiiih Müetter miine Ranzu tüet weh."
• "Ich muss noch bis am Donnerstag auf meinen Onkel warten" :"Ich müess no bis am Frontag uf miine Etro wartu."

[ändere] Schpezielli Begriff

• "Ausserschweiz" ("Üsserschwiiz" üsgschprochu), wird für d' Schwiiz usserhalb vom Kanton Wallis verwändet. Schwiizer, di nit us dum Wallis schtammund, wärdund als Üsserschwiizer (Ausserschweizer) odr alternativ als Grüezini bezeichnut, will das in där übrigu Diitschschwiiz verbreiteti Gruesswort "Grüezi" im Wallis wenigär üblich isch.
• "hinauf" un "hinunter" ("embrüff" un "embricha")