Giang Văn Minh

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Giang Văn Minh (1582-1639) tự Quốc Hoa, hiệu Văn Chung, người làng Mông Phụ (tên nôm là Kẻ Mía), thuộc xã Đường Lâm, tổng Cam Giá, huyện Phúc Lộc, tỉnh Sơn Tây (nay thuộc xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, tỉnh Hà Tây). Ông được mệnh danh là vị sứ thần “Bất nhục quân mệnh” (Không để nhục mệnh vua) vì đã đối đáp thẳng thắn trước triều đình Trung Quốc và bị vua Minh Tự Tông hành hình vào năm 1639, hưởng dương 58 tuổi.

[sửa] Cuộc đời và sự nghiệp

Ông sinh năm 1582, tại làng Kẻ Mía (tên chữ là Mông Phụ), xã Đường Lâm, tổng Cam Giá, huyện Phúc Lộc, tỉnh Sơn Tây (nay thuộc xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, tỉnh Hà Tây). Ông từng đỗ đầu kỳ thi Hội, rồi thi Đình lại đỗ Đình nguyên Thám hoa khoa Mậu Thìn, năm Vĩnh Tộ thứ 10 (1628) đời Lê Thần Tông. Khoa thi này không có ai đỗ Trạng nguyên hay Bảng nhãn, vì vậy ông là người đỗ cao nhất trong cả khoa thi. Sau khi đỗ đạt, ông lần lượt được bổ nhiệm vào các chức vụ như Binh khoa đô cấp sự trung (1630), Thái bộc tự khanh (1631).

Vào năm Dương Hòa năm thứ 3 (1637), ông và Thiêm đô ngự sử Nguyễn Duy Hiểu được vua cử làm chánh sứ cùng với 4 phó sứ là: Nguyễn Quang Minh, Trần Nghi, Nguyễn Bình và Thân Khuê dẫn đầu hai đoàn sứ bộ sang cầu phong và tuế cống nhà Minh. Lúc này, mặc dù nhà Mạc đã bỏ chạy ra Cao Bằng, nhưng nhà Minh vẫn áp dụng chính sách ngoại giao hai mặt (với cả nhà Lê và nhà Mạc) với mục đích để cuộc chiến Lê - Mạc kéo dài. Đoàn sứ bộ của Giang Văn Minh sau khi đến Yên Kinh (nay là Bắc Kinh), đã bị cản trở, phải nằm chờ ở dịch xá gần 1 năm trời.

Đến khi triều kiến, Minh Tự Tông lấy lý do “Vì lệ cũ không có những quy định cụ thể cho việc sắc phong, do đó trong khi còn chờ tra cứu chỉ ban sắc thư để tưởng lệ” để ngăn trở việc công nhận sự chính thống của nhà Lê và bãi bỏ công nhận ngoại giao với nhà Mạc.

Đồng thời, vua Minh Tự Tông còn ngạo mạn ra cho sứ bộ một vế đối, như sau: “Đồng trụ chí kim đài dĩ lục” (nghĩa là Cột đồng đến nay rêu đã xanh), ở đây có hàm ý nhắc tới việc Mã Viện từng đàn áp cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, sau đó cho chôn một chiếc cột đồng với lời nguyền: “Đồng trụ chiết, Giao Chỉ diệt” (Cột đồng gãy thì Giao Chỉ - tức Đại Việt - bị diệt vong). Trước sự ngạo mạn đó, Giang Văn Minh đã hiên ngang đối lại bằng câu “Đằng Giang tự cổ huyết do hồng” (nghĩa là Sông Đằng từ xưa máu còn đỏ'). Vế đối này vừa chỉnh, vừa có ý nhắc lại việc người Việt đã ba lần đánh tan quân xâm lược phương Bắc trên sông Bạch Đằng.

Vào thời bấy giờ, câu đối này được xem là cái tát thẳng vào mặt vua Minh trước đông đảo văn võ bá quan của Thiên triều và sứ bộ các nước. Bất chấp luật lệ bang giao, vua Minh đã trả thù bằng cách trám đường vào miệng và mắt, rồi cho người mổ bụng xem “bọn sứ thần An Nam to gan lớn mật đến đâu”. Sự việc này xảy ra vào ngày mùng 2 tháng 6 năm Kỷ Mão (1639). Đồng thời, để quân dân Đại Việt, vua Minh còn cho ướp xác ông bằng bột thủy ngân và cho sứ bộ ta đem thi hài ông về nước.

Khi thi hài của ông về đến Kinh thành Thăng Long, vua Lê Thần Tông và chúa Trịnh bái kiến linh cữu ông và truy tặng chức Công bộ Tả thị lang, tước Vinh quận công, ban tặng câu “Sứ bất nhục quân mệnh, khả vi thiên cổ anh hùng” (tức là Sứ thần không làm nhục mệnh vua, xứng đáng là anh hùng thiên cổ).

Một câu đối truy điệu Thám hoa Giang Văn Minh có viết:

• Thục bất hữu sinh, sinh như công dã, kỳ sinh như vinh.
• Thục bất hữu tử, tử như công giả, kỳ tử do sinh.

Tức là:

• Ai cũng sống, sống như ông, thật đáng sống
• Ai cũng chết, chết như ông, chết như sống.

Sau khi thi hài được đưa về nước, Giang Văn Minh được chôn cất tại Đồng Dưa, thuộc xứ Gò Đông, thôn Mông Phụ, xã Đường Lâm.

Hiện nay, nhà thờ ông ở làng Mông Phụ đã được nhà nước Việt Nam xếp hạng là Di tích lịch sử - văn hóa.

[sửa] Giai thoại

Tương truyền, Thám hoa Giang Văn Minh là người lập kế “xóa nợ Liễu Thăng” cho Đại Việt. Lệ này xuất phát từ việc tướng Liễu Thăng bị nghĩa quân Lam Sơn chém đầu tại ải Chi Lăng vào năm 1427. Sau khi lên ngôi, để làm hòa với nhà Minh, Lê Thái Tổ đã phải nhún mình làm theo yêu cầu của nhà Minh là phải đúc một bức tượng Liễu Thăng bằng vàng để cống nạp hàng năm xem như đền bù. Bức tượng này nặng đến hàng chục cân vàng, lại kéo dài (tính đến thời Giang Văn Minh là hơn 200 năm), từ đó mới hình thành câu thành ngữ “nợ như nợ Liễu Thăng”, ý nói một món nợ triền miên, dai dẳng đè lên vai lê cổ dân ta.

Để xóa món nợ này, Giang Văn Minh và sứ bộ đã lập kế, vào ngày được tuyên chầu thì cả sứ bộ Đại Việt đều không vào chầu. Vua Mình rất tức giận, cho người áp giải sứ bộ Đại Việt vào triểu để hỏi lý do phạm thượng.

Khi vào đến trước mặt vua Minh, Giang Văn Minh vừa khóc lóc vừa tâu rằng: “Hôm nay là ngày giỗ cụ năm đời của sứ thần, nhưng sứ thần không có mặt tại quê nhà để cùng gia quyến cúng giỗ. Thật là bất hiếu với tổ tiên”.

Vua Minh phán rằng: “Ngũ đại mai thần chủ” (ý nói người đang sống không phải giỗ người đã chết cách nay 5 đời, khóc lóc là không đúng).

Biết vua Minh trúng kế, ông liền tâu rằng: “Liễu Thăng tử trận cách nay đã vài trăm năm, tại sao vua Minh vẫn bắt dân Đại Việt hằng năm sang cúng giỗ”.

Biết đã mắc mưu, vua Minh buộc lòng phải công bố: Từ nay trở đi, Đại Việt không phải cống tượng vàng sang Minh triều để cúng giỗ Liễu Thăng nữa.