İtalya

Vikipedi, özgür ansiklopedi

İtalya Cumhuriyeti ya da kısaca İtalya (İtalyanca: Repubblica Italiana), Avrupa'nın güneyinde, Po Nehri ovasının, çizme biçimli bir yarımada olan İtalya Yarımadası'nın ve Akdeniz'de Sicilya ve Sardinya adalarının üzerine kurulmuş bir ülkedir.

Kuzeyinde Alpler ile coğrafi olarak sınırlanmıştır ve burada Fransa, İsviçre, Avusturya ve Slovenya ile komşudur. Ülke ayrıca Hırvatistan, Slovenya ve Fransa ile deniz sınırlarına sahiptir. San Marino ve Vatikan şehir-devletleri bütünüyle İtalya topraklarıyla çevrilidir. İtalya devleti vatandaşı olanlara ya da soyu İtalya ile bağlantılı olan kişilere İtalyan denir.

Konu başlıkları 1 Tarih 1.1 İsminin kökeni 1.2 Birleşmeden önce 1.3 Birleşme ve sonrası 2 Siyasi yapı 2.1 Şehirler 3 Coğrafya 4 Ekonomi 5 Dış bağlantılar

[değiştir] Tarih

[değiştir] İsminin kökeni

Eski Yunanlılar bulunduğu yöne dayanarak, Esperia (Batı Ülkesi) olarak adlandırmışlardır. Esperia' zamanla Italia olarak değişmiştir. Italia (Latince vitilus (dana) kelimesinden türemiş olabilir) kelimesi önceleri sadece Calabria bölgesinde kullanılıp "danaların bulunduğu ülke" veya büyük ihtimalle "danalara tapılan ülke" anlamına gelmekteydi. Daha sonraları Romalıların ülke sınırlarını genişletmesiyle bu isim bütün yarımada için kullanılmıştır.

1861 yılından beri bir birleşik devlet olan İtalya, bir zamanlar konuştukları ortak yabancı dil olan İtalyancayı kullanan insanlar sayesinde yarımadada ortaya çıkan coğrafik bir terimdi.

[değiştir] Birleşmeden önce

Tarih boyunca, Etrüsk, Yunan ve Latin uygarlıklarının yeşerdiği yer bugün İtalya olarak tanımlanmaktadır. Daha sonraları Romalılar tarafından ele geçirilecek olan Orta İtalya'da Etrüskler büyük bir İmparatorluk kuraken, M.Ö. 8. yüzyılda Yunanlılar, Sicilya ve Güney İtalya'da kolonilerini kurmaya başlamıştır. Efsanelere gore Roma kenti M.Ö. 753 yılında kurulmuş, yapılan sürekli savaşlar sonucunda sınırları İngiltere'den Sahra Çölüne ve İspanya'dan Kafkaslara kadar genişlemiştir.

5. yüzyılda İtalya yabancılara boyun eğer (Barbar İstilaları). Roma'nın Vizigotlar tarafından işgal edilmesinin ardından, bir Germen savaşçısı olan Odoacer, kendisini İmparator ilan ederek Batı İmparatorluğuna son verir. 800 yılına kadar süren bu Ostrogotlar ve Lombartlar hükümdarlığı, (Carlo Magno) Charlemagne'ın İmparator olarak seçilmesi ve Kutsal Roma İmparatorluğu'nun kurulması ile son bulur.

Charlemagne'ın ve onu izleyen Germen Kralların İmparatorluğu kuvvet ve birlik eksikliği duymuştur. Batı Avrupa ülkelerinin her geçen gün gelişen ulusal rekabetlerinin etkisiyle İtalya, rekabete giren şehir devletleri tarafından bölünür. Bu sırada, uluslararası arenada büyük öneme sahip olan Papalık yarımadada etkisini göstererek diğer devletler karşısında önemli bir güç durumuna gelir.

Bu devletlerin en önemlileri, değişik dönemlerde egemenliğini hissettiren Fransa, İspanya ve Avusturya'dır. Merkezî otoritenin eksikliği yarımadanın büyük bölümünde bağımsızlık ruhunun gelişmesini teşvik etmiştir. Bu sayede, özellikle Rönesans doneminde, endüstri, ticaret, sanat ve sanat eğitimi dallarında büyük ilerlemeler kaydedilmiştir.

19. yüzyılla birlikte, özellikle Fransa ile Avusturya arasındaki rekabet azalmaya başlamıştır.

Napolyon rejiminin sona ermesi, 1815 Viyana Kongresinden İtalya Birliğinin kurulmasına kadar geçen sürede ülkede Avusturya'nın egemenliği sonucunu doğurmuştur. İtalya Birliği kurulmadan önce en önemlileri Piemonte Krallığı, İki Sicilya Krallığı ve Papalık Devletleri olmak üzere 11 farklı devlet bulunmaktaydı.

[değiştir] Birleşme ve sonrası

1849 yılı başında, kuzeydeki bazı İtalyan devletleri, Piemonte'nin liderliğinde ve Papa'nın şüpheli desteği ile Avusturya boyunduruğuna son verme çabası içine girerler. Bu çaba sonuçsuz kalır, ancak 1859 ve 1866 yıllarında yeni denemeler yapılır. Bu sırada İtalya'nın bir bölümünde, Piemonteli devlet adamı Cavour tarafından birkaç devlet ile birlik oluşturularak 1861 yılında İtalya Krallığı kurulur. Birlik oluşumu, Roma'nın Piemonteliler tarafından ele geçirilerek başkent ilan edilmesiyle 1861 yılında tamamlanır. İtalya Birliği hareketine Cavour dışında büyük vatansever Mazzini ve efsanevi vatansever asker Garibaldi liderlik etmiştir.

İtalya, Mussolini'nin 1922'deki Faşist diktatorlüğüne kadar sınırlı monarşi ile yönetilmekteydi. I. Dünya Savaşı'nın sonunda, İstria ve Trentino sınırların dışında bulunuyordu. Trieste, Dalmaçya'nın bir bölümü ve Adriyatik Denizindeki bazı adalar Yugoslavya'da imzalanan özel bir barış antlaşmasıyla 1924 yılında İtalyan topraklarına katılmıştır. II. Dünya Savaşına, 1940 yılında Müttefik Kuvvetleri karşısına alarak Almanya ile birlikte katılan İtalya, 1943 yılında Almanlar tarafından tamamen işgal edilir. Bağımsızlık, 1945 yılında Mussolini'nin İtalyan anti-faşist güçler tarafından öldürülmesi sonucunda elde edilir. 1946 yılında bir halk referandumu yapılarak İtalya Cumhuriyeti ilan edilir. Bugünkü Devlet Başkanı (Cumhurbaşkanı) Giorgio Napolitano'dur.

[değiştir] Siyasi yapı

İtalya 20 bölgeden (regioni, tekili regione) oluşan bir cumhuriyettir. Her bölgenin kendi yöresel hükümeti bulunur, bunlardan beşi özel bir statüye ve belirli bir özerkliğe sahiptir. Bu bölgeler de ilçelere ayrılır.

Haritadaki numaraların belirttiği bölgeler ve başkentleri: (Yıldızla işaretli olanlar özel statülü bölgelerdir.)

1. Abruzzo (L'Aquila)
2. Basilicata (Potenza)
3. Kalabriya (Catanzaro)
4. Campania (Napoli)
5. Emilia-Romagna (Bolonya Bologna)
6. Friuli-Venezia Giulia* (Trieste)
7. Latium, Lazio (Roma)
8. Ligurya (Cenova, Genova)
9. Lombardiya, Lombardia (Milan, Milano)
10. Marches, Marche (Ancona)
11. Molise (Campobasso)
12. Piedmont, Piemonte (Torino)
13. Apulia, Puglia (Bari)
14. Sardunya*, Sardegna (Cagliari)
15. Aosta Vadisi*, Valle d'Aosta / Vallée d'Aoste (Aoste)
16. Toskana, Toscana (Floransa, Firenze)
17. Trentino-Güney Tyrol*, Trentino-Alto Adige / Trentino-Südtirol (Trento, Bolzano-Bozen)
18. Umbria (Perugia)
19. Sicilya*, Sicilia (Palermo)
20. Veneto (Venedik, Venezia)

[değiştir] Şehirler

Ana madde: İtalya'daki şehirler listesi

• Roma 2.710.300
• Milan (Milano) 2.001.500
• Napoli 1.480.000
• Torino 1.390.800
• Cenova (Genova) 885.550
• Floransa (Firenze) 610.900
• Venedik (Venezia) 393.400
• Bolonya (Bologna) 491.700
• Palermo 895.450
• Cagliari 292.000

İtalya'da toplam 109 adet şehir ve kasaba bulunmaktadır.

[değiştir] Coğrafya

Kuzeydeki dağ dorukları ve gölleri, geniş ve bereketli Po deltası, yuvarlak tepeleri ile Toskana ve Umbria bölgeleri, dik yamaçlı dağları ile Abruzzo bölgesi, Napoli Körfezi, portakal üretimi ile Sicilya, ormanlık dağları ile Sardenia ve İtalya'nın her yerindeki güneşli, kumlu, çakıl taşlı ve kayalıklı uzun sahilleri, 10 derece enlemini içine alan İtalya'nın coğrafyasını oluşturur.

İtalya toprakları, iklim ve yeryüzü şekilleri bakımından belirgin biçimde iki bölgeye ayrılır. Birinci bölge; Fransa, İsviçre, Avusturya ve Slovenya sınırlarını içine alan ve karasal iklime sahip olan Alp dağlarının bulunduğu bölgedir. İkincisi ise üç tarafı İyon, Adriyatik, Akdeniz, Ligure ve Tiran denizleri ile çevrili, Afrika'ya 150 km uzaklıkta ve Akdeniz iklimine sahip büyük yarımadadır.

Kara sınırları yaklaşık 1.800 km, kıyı uzunluğu ise yaklaşık 7.500 km'dir. 22 önemli ada vardır. Bunların en büyükleri olan Sicilya 25.426 km², Sardenya 23.812 km²'dir.

En güneyde 35"29' enlemindeki Pelagie'de bulunan Pesce Spada (Kılıç Balığı) noktasından, en kuzeyde 47"5' enlemindeki Aurine Alplerinde bulunan La Testa Gemella (İkiz Baş) noktasına kadar olan uzaklık yaklaşık 1.300 km'dir. Ülkenin genişlik ortalaması yaklaşık 140 ile 240 km arasında değişir, ancak genişlik kuzeyde 600 km'ye kadar ulaşır. Batı Boylamı 6"37' (il Monte Chardonnet) ve Doğu Boylamı 18"31' (il capo d'Otranto)'dir.

Ülkenin yüzölçümü 301.323 km2 , nüfusu 57.380.894 kişi, kilometre başına düşen insan sayısı 190 olup Avrupa kıtasının ortalaması olan 68'den oldukça yüksektir.

[değiştir] Ekonomi

Yüzölçümünün %40'ını dağların oluşturmasına ve ovalarının çoğunlukla aşırı ıslak veya kuru olmasına rağmen İtalya, Batı Avrupa'nın en önemli tarım ürünü üreticilerinden birisidir. Yüzyıllar boyu süren yoğun denemeler ve yıllar süren ıslah, kurutma ve sulama çalışmaları bunu mümkün kılmıştır. Geniş ürün yelpazesi içinde tahıl, pirinç, hayvan yemi ve kuzeyden gelen meyveler bulunmaktadır.

Üzüm bağları hemen hemen her yerde bulunur. Zeytin ağaçları orta ve güney İtalya'nın tepelik bölgelerinde, turunçgiller özellikle güneşli güneyde bol miktarda bulunur. Ülkenin hemen her yerinde yılın her sezonu için çeşitli salatalık ve sebze üretilmektedir.

II. Dünya Savaşından sonra İtalya ekonomik bakımdan gelişerek endüstrileşmiş ülkeler arasında kendisini ispat etmiştir. Endüstri, kuzeyde Milano, Genova ve Torino çevresinde yoğunlaşmış olmasına rağmen Toskana, Emilia Romagna ve Orta ve Güney İtalya'da da önemli merkezler bulunur. Hidroelektrik kullanımında Avrupa'nın birincisi olan İtalya'nın önemli endüstrileri; çelik, makine mühendisliği, kimyasallar, lastik, tekstil, cam ve petrol endüstrisidir. İtalya, Toskana bölgesindeki çok güzel, saf Carrara mermeri ile dünyaca meşhurdur.

[değiştir] Dış bağlantılar

• İtalya rehberi
• İtalya fotoğrafları
• İtalya haritası
• İtalya Dizini

Koordinatlar: 37°-47° N, 7°-19° W