เนบิวลา
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
เนบิวลา (อังกฤษ: nebula - มาจากภาษาละติน nebula (พหูพจน์ nebulae) หมายถึง "หมอก") เป็นกลุ่มเมฆหมอกของฝุ่น แก๊ส และพลาสมาในอวกาศ เดิมคำว่า "เนบิวลา" เป็นชื่อสามัญ ใช้เรียกวัตถุทางดาราศาสตร์ที่เป็นปื้นบนท้องฟ้าซึ่งรวมถึงดาราจักร (กาแล็กซี) ที่อยู่ห่างไกลออกไปจากทางช้างเผือก (ตัวอย่างเช่น ในอดีตเคยเรียกดาราจักรแอนดรอเมดาว่าเนบิวลาแอนดรอเมดา (Andromeda Nebula)
[แก้] ประเภทของเนบิวลา
เราอาจจำแนกเนบิวลาได้ตามลักษณะของการส่องสว่าง ดังนี้
- เนบิวลาแพร่ (Diffuse nebula) เป็นเนบิวลาที่มีลักษณะฟุ้ง แบ่งเป็น
- เนบิวลาเปล่งแสง (Emission nebula) หมอกแก๊สที่มีการแตกตัวเป็นไอออน จึงเปล่งแสงออกมาจากภายใน ตัวอย่างที่รู้จักกันดี ได้แก่ บริเวณเอช 2 (H II region) และเนบิวลาดาวเคราะห์ (Planetary nebula)
- เนบิวลาสะท้อนแสง (Reflection nebula) ส่องสว่างด้วยการสะท้อนแสงจากดาวฤกษ์ข้างเคียง ตัวอย่างเช่น NGC 1435 ที่อยู่รอบ ๆ กระจุกดาวลูกไก่
- เนบิวลาดาวเคราะห์ (Planetary nebula) เป็นเปลือกของแก๊สที่ซ้อนกันแน่นรอบ ๆ ดาวฤกษ์ที่ตายแล้ว หรืออาจเป็นดาวฤกษ์ที่ปล่อยพลังงานออกมาเป็นช่วง ๆ (ดู โนวา)
- ซากซูเปอร์โนวา (Supernova remnant) ปกติจะเคลื่อนห่างออกจากดาวต้นกำเนิดด้วยความเร็วสูง และร้อนขึ้นจากการชนกับแก๊สและฝุ่นในดาราจักรซึ่งมีความเร็วต่ำกว่า
- เนบิวลามืด (Dark nebula) เป็นเนบิวลาที่ไม่มีการส่องสว่าง ตรวจพบได้เมื่อไปบดบังดาวฤกษ์หรือเนบิวลาอื่น ตัวอย่างที่รู้จักกันดี ได้แก่ เนบิวลาหัวม้า (Horsehead nebula) ในกลุ่มดาวนายพราน และเนบิวลากระสอบถ่าน (Coalsack Nebula) ในกลุ่มดาวกางเขนใต้
[แก้] ฟิสิกส์ดาราศาสตร์ของเนบิวลา
บริเวณเอช 2 เป็นแหล่งกำเนิดดาวฤกษ์ ก่อตัวขึ้นเมื่อเมฆโมเลกุลเริ่มยุบตัวลงภายใต้ความโน้มถ่วงของตนเอง มักมีสาเหตุจากการระเบิดของซูเปอร์โนวาใกล้เคียง การชนของเมฆและฝุ่นเหล่านั้น บางครั้งก็อาจก่อให้เกิดดาวฤกษ์นับร้อย ๆ ดวง ดาวที่เกิดใหม่นี้จะทำให้แก๊สโดยรอบแตกตัวเป็นไอออน เป็นผลให้เกิดเนบิวลาเปล่งแสงในเวลาต่อมา
เนบิวลาชนิดอื่น ๆ เกิดจากดาวฤกษ์ที่ตายแล้ว ซึ่งหมายถึงดาวที่มีพัฒนาการไปถึงขั้นของการเปลี่ยนแปลงไปสู่ดาวแคระขาว (white dwarf) มีการเป่าชั้นผิวด้านนอกของดาวออกไปโดยรอบจนเกิดเป็นเนบิวลาดาวเคราะห์ (planetary nebula) สำหรับโนวา (nova) และซูเปอร์โนวา (supernova) นั้น สามารถก่อให้เกิดเนบิวลาได้เช่นกัน เรียกว่าซากโนวา (nova remnant) และซากซูเปอร์โนวา (supernova remnant) ตามลำดับ
