Analiza transakcyjna
Z Wikipedii
| Transakcje | |
| Transakcje równoległe (komplementarne) | |
 |
|
| Wymiana informacji Dorosły-Dorosły | |
 |
|
| Transakcja współczucia Rodzic-Rodzic | |
 |
|
| Transakcja zabawowa Dziecko-Dziecko | |
 |
|
| Transakcja Dziecko-Rodzic opiekuńczy | |
 |
|
| Transakcja zwrotna - wysłuchanie i zrozumienie Dziecko-Dorosły | |
| Transakcje skrzyżowane | |
 |
|
| Osoba 1 - Która godzina? Osoba 2 - Zawsze się pan tak śpieszy! | |
 |
|
| Osoba 1 - Chciałabym jutro odwiedzić przyjaciółkę. Osoba 2 - Nie możesz wreszcie zostać i porozmawiać ze mną? |
|
 |
|
| Osoba 1 - Pobawmy się. Osoba 2 - Czy ty nigdy nie spoważniejesz? |
|
Analiza Transakcyjna (AT) - to stworzona przez Erica Berne'a psychologiczna koncepcja stosunków międzyludzkich, opierająca się na idei wyodrębnienia w Ja trzech współistniejących schematów zachowania i odczuwania przybierających formę:
Spis treści |
[edytuj] Poziomy analizy
Analiza transakcyjna obejmuje cztery poziomy analizy:
- 1. analizę strukturalną - osobowości
- 2. analizę transakcyjną - działań i komunikatów werbalnych między ludźmi
- 3. analizę gier - ukrytych transakcji zakończonych korzyścią psychiczną
- 4. analizę skryptu - specyficznych tematów realizowanych w życiu
[edytuj] Analiza strukturalna
Jest metodą analizy uczuć, myśli i zachowań opartą na koncepcji stanów Ja.
[edytuj] Analiza transakcyjna
Część teorii Erica Berne’a stanowią różne typy transakcji, jakich dokonują ludzie pomiędzy sobą zarówno świadomie jak i nieświadomie na różnych poziomach: społecznych czy psychologicznym. Transakcją jest każde pojawienie się przynajmniej dwu rozpoznawalnych znaków. Transakcje, jak również komunikaty i nastawienie względem siebie osób, biorących udział w transakcjach mogą być różnego typu.
[edytuj] Typy transakcji
Wyróżnia się trzy typy transakcji:
- Transakcja równoległa – gdy Ja jednej osoby znajduje się w stanie oczekiwanym przez drugą osobę i vice versa. Przykładowo jeżeli stan Ja jednej osoby jest rodzicem i zwraca się ona do drugiej, traktując ją jak dziecko, to druga osoba, której Ja jest w stanie dziecka traktuje pierwszą jak rodzica.
Osoba 1. Ile razy Pani mówiłem, żeby nie przeszkadzać mi w rozmowie, gdy jestem zajęty?
Osoba 2. Przepraszam, przepraszam bardzo. Obiecuję, że to się więcej nie powtórzy.
- Transakcja krzyżowa – występuje wówczas, gdy co najmniej jedna osoba znajduje się w pewnym stanie Ja, który nie jest oczekiwany przez drugą. W szczególnym przypadku obie strony znajdują się w tym samym stanie Ja i traktują się wzajemnie oczekując zejścia do innego stanu Ja. Przykładowo dwie osoby będące w stanie Ja-Dorosły odnoszą się do Ja-Dziecko partnera interakcji.
Osoba 1. Widzisz, to jest tak, że musisz się jeszcze sporo nauczyć. Wtedy będziesz mógł być dobrym piłkarzem.
Osoba 2. A widzisz. Żeby móc dawać mi wskazówki, powinieneś jeszcze trochę się douczyć na temat tego, czym jest prawidłowo prowadzony trening.
- Transakcja ukryta – występuje wówczas, gdy uruchamiają się więcej niż dwa stany Ja jednocześnie. Przekaz niejawny jest często ukryty za społecznie akceptowaną formą. Istnieją tutaj dwa poziomy: społeczny i psychologiczny. W transakcji ukrytej na poziomie społecznym zachodzi interakcja między innymi stanami Ja niż na poziomie psychologicznym. Wyróżniane są transakcje kątowe i podwójne transakcje ukryte.
- Transakcja kątowa
Transakcja kątowa występuje wówczas, gdy na poziomie społecznym i na poziomie psychologicznym jedna osoba występuje w tym samym stanie Ja, natomiast na obu poziomach odwołuje sie do dwóch różnych stanów Ja drugiej osoby.
Osoba 1. Zmiany w projekcie sa konieczne, ale na razie nie formułuj żadnych propozycji, bo nie zapoznałeś się z projektem zbyt dobrze
Osoba 2. Przejrzałem projekt wystarczająco dobrze, aby móc zaproponować pewne poprawki
Na poziomie społecznym powyższa transakcja zachodzi pomiędzy stanami Ja-Dorosły obu osób. Pierwsza osoba rzeczowo informuje drugą o konieczności wprowadzenia zmian do projektu oraz wyraża merytoryczny sprzeciw wobec zaangażowania się tej drugiej w zmiany, ze względu na jej brak wiedzy na temat projektu. Na poziomie psychologicznym Ja-Dorosły pierwszej osoby zwraca się do stanu Ja-Dziecko drugiej osoby. Ukryty przekaz w tym przypadku mógłby znaczyć: Jesteś jeszcze niedoświadczony, nie bierz się za coś, na czym się nie znasz W odpowiedzi druga osoba przekazuje ukryty przekaz Właśnie pokażę ci, że znam się na tym bardzo dobrze.
- Podwójna transakcja ukryta
W podwójnej transakcji ukrytej biorą udział cztery stany Ja prowadzących interakcje osób. Na poziomie społecznym obie osoby występują w innych stanach Ja niż na poziomie psychologicznym.
Osoba 1. Zniszczyłem część twojej pracy, przepraszam
Osoba 2. Dobrze, że mi o tym powiedziałeś
Na poziomie społecznym występują dwa stany Ja-Dorosły. Pierwsza osoba informuje drugą, że dokonała zniszczenia jej pracy, a druga dziękuje za powiadomienie o tym incydencie. Na poziomie psychologicznym pierwsza osoba wystepuje jako Dziecko przepraszające za to, czego dokonało, natomiast druga osoba występuje jako Rodzic, pokazujący na czym polega samokontrola. Powyżej opisana transakcja jest często występująca w grze Spryt. Na poziomie społecznym w opisanym powyżej przypadku obie osoby rozmawiają jako Dorośli, unikając wzajemnej wrogości, natomiast na poziomie psychologicznym Dziecko ciągle dokonuje aktów wandalizmu i przepraszając za nie wymusza na Rodzicu, by mu przebaczał.
[edytuj] Analiza gier
[edytuj] Gry społeczne
Gra psychologiczna to powtarzający się zbiór transakcji pozornie racjonalnych, zawierających ukrytą motywację i przewidywalną korzyść, stanowiącą zakończenie gry i jej cel rzeczywisty.
W swojej książce W co grają ludzie Eric Berne opisuje kilkadziesiąt gier społecznych jakie są typowe do obserwacji w społeczeństwie. Wśród wielu wymienia taką klasyfikację gier:
- wg liczby graczy
- wg użytych narzędzi: słów, pieniędzy, części ciała
- wg typów klinicznych: histeryczna, obsesyjno-kompulsywna, paranoidalana, depresyjna
- wg stref w rozwoju psychoseksualnym: oralna, analna, falliczna
- wg dynamiki: przeciwlękowa, projekcyjna i introjekcyjna
- wg "instynktów": masochistyczna, sadystyczna, fetyszystyczna.
Pierwszą z analizowanych gier była gra pt. Dlaczego ty nie - tak ale polegająca na tym, że jeden z partnerów interakcji przekonywany do danych działań ciągle znajduje kontrargumenty (ale...), żeby nie wykonać pewnych działań.
[edytuj] Protokołowanie gier
W praktyce terapeutycznej każda z gier jest przedstawiana z punktu widzenia agensa i protokołowana poprzez zapis następujących jej elementów:
- Teza - ogólny opis gry, zawierający podłoże na jakim ona powstaje;
- Antyteza - opis sposobu przerwania gry lub obcięcia wypłaty, co powoduje przerwanie gry przez agensa;
- Cel - cel gry z punktu widzenia agensa;
- Role - opis wszystkich istotnych dla danej gry ról zaobserwowanych w praktyce terapeutycznej (bardzo często są to tylko dwie role, ale mogą występować gry z kilkoma rolami lub gry wielostronne, gdzie w daną rolę wchodzą kolejne osoby w czasie gry;
- Dynamika - przedstawienie instynktów, popędów, które dana gra maskuje u agensa i osób grających komplementarne role
- Paradygmat transakcyjny:
- Poziom społeczny gry (transakcje jawne)
- Poziom psychologiczny gry (transakcje ukryte)
- Posunięcia - przedstawienie w formie kolejnych posunięć graczy struktury całej gry;
- Korzyści - jako główną korzyść z uczestnictwa w grze (grach) opisuje się równowagę psychologiczną, która wzmacnia utwierdzenie się w przekonaniu o swojej wizji rzeczywistości. Wymienia się tu korzyści:
- psychologiczna wewnętrzna,
- psychologiczna zewnętrzna,
- społeczna wewnętrzna,
- społeczna zewnętrzna;
- Przykłady - Przy opisywaniu przykładów odnosi się je do tych, które występują w dzieciństwie, gdzie odgrywanie Dziecka czy Rodzica jest naturalne i zestawia się je z zaobserwowanymi u pacjentów transakcjami. Przykłady powinny być na tyle dobre, by pacjenci mogli uświadomić sobie zarówno fakt, że uczestniczą w grze, jak i podłoże, genezę samej gry;
- Odmiany gry i gry pokrewne.
[edytuj] Geneza gier
Według Berne'a w procesie wychowawczym dzieci przyswajają gry od swoich rodziców i pod tym względem gry są dziedziczone w następnych pokoleniach. Podczas socjalizacji rodzice wzmacniają pewne gry zezwalając na ich odgrywanie swoim dzieciom. Zazwyczaj jednostka rozpoczyna grać w dane gry między 2 a 8 rokiem życia. Niektóre gry jednak przyswaja wcześniej, by móc ogrywać je w późniejszym wieku, np. Alkoholik. Każda jednostka w trakcie swojego życia poszukuje też odpowiednich partnerów, którzy umożliwiać mogliby jej uczestnictwo w danej grze.
[edytuj] Funkcje gier
- Wypłaty psychologiczne jakie umożliwiają gry;
- W funkcji społecznej gry pozwalają na strukturalizowanie czasu;
- Równowaga psychiczna - w niektórych przypadkach pozbawienie możliwości grania dla niektórych osób może prowadzić do rozpaczy lub nawet psychozy;
- Zestaw gier u każdej jednostki jest integralnym składnikiem jej życiowego scenariusza, który realizuje.
[edytuj] Stopnie gier
- Pierwszy stopień - gra akceptowana jest w środowisku społecznym agensa;
- Drugi stopień - uczestnicy wolą ukrywać fakt prowadzenia gry, ma ona bardziej ostry przebieg niż gra pierwszego stopnia;
- Trzeci stopień - gra ma bardzo ostry przebieg, może zakończyć się utratą zdrowia lub życia osób w nią grających.
[edytuj] Pozycje psychologiczne
Pozycje psychologiczne to systemy postaw życiowych, wynikających z przekonań na własny temat i na temat innych. W analizie transakcyjnej wyróżnia się cztery typy możliwych pozycji:
- Ja jestem OK, Ty jesteś OK. - pozycja zdrowia psychicznego, postawa realistyczna pozwalająca rozwiązać konstruktywnie problemy życiowe, wiąże się z pozytywnymi oczekiwaniami wobec innych, respektem dla ich potrzeb i autonomii;
- Ja jestem OK, Ty nie jesteś OK. - postawa "ofiar życiowych", pozycja ta występuje często u przestępców;
- Ja nie jestem OK, Ty jesteś OK. - pozycja typowa dla osób z poczuciem niższości, prowadzi do zachowań introwertywnych, wycofania społecznego;
- Ja nie jestem OK, Ty nie jesteś OK. - postawa charakterystyczna dla osób manifestujących zachowania schizoidalne, pozbawionych radości życia.
[edytuj] Analiza skryptu
Skrypt to najszersze pojęcie AT, dotyczy ogólnego planu życiowego. Powstaje w stanie Ja-Dziecko i jest rozwijany w transakcji między rodzicami a dzieckiem. Gry stosowane najczęściej są częścią skryptu. Według Berne’a podstawowym celem analizy transakcyjnej jest analiza skryptu, ponieważ skrypt decyduje o losie i tożsamości danej osoby.
Zobacz też: dorosły (analiza transakcyjna) - dziecko (analiza transakcyjna) - rodzic (analiza transakcyjna)
