Samtenging

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Samtenging er óbeygjanlegt smáorð sem tengir saman eða límir einstök orð eða orðasambönd; t.d. hnífur og skeið, þetta er hnífur en hitt er skeið. Samtengingar eru ýmist eitt orð (einyrtar samtengingar) eða fleiri (fleiryrtar eða fleygaðar samtengingar), t.d. og - eða, svo - að, af því að, hvorki - né o.s.frv.

Samtengingar skiptast í tvo aðalflokka eftir setningarhlutverkum:

Aðaltengingar tengja saman einstök orð eða setningarliði, tvær hliðstæðar aðalsetningar eða tvær eða fleiri aukasetningar. Dæmi; en, heldur, enda, og, eða, ellegar, bæði - og, hvorki - né, annaðhvort - eða, ýmist - eða o.fl.
Aukatengingar standa fremst í aukasetningu, t.d. hún sagði að hún hefði misst af bílnum:
- Skýringartengingar: að
- Spurnartengingar: hvort, hvort - eða, hvort - heldur
- Orsakartengingar: af því að, því að, þar eð, þar sem, fyrir því að, með því að, úr því að, sökum þess að, sakir þess að, vegna þess að, fyrst.
- Skilyrðistengingar: ef, nema, svo framarlega sem.
- Afleiðingartengingar: svo að, að.
- Viðurkenningartengingar: þó að, þótt, enda þótt, jafnvel þótt, þrátt fyrir það að.
- Tilgangstengingar: til þess að, til að, svo að, að.
- Samanburðartengingar: eins og, sem, svo sem, heldur en, og, en, því - (sem) - því, því - (sem) - þeim mun.
- Tíðartengingar: þegar, áður en, (á) meðan, eftir að, er, sem, frá því að, frá því er, fyrr en, jafnskjótt og, jafnskjótt sem, óðar en, síðan, undireins og, strax og, um leið og, þangað til að, þar til er, þá er, til þess er, þar til að, uns.
- Tilvísunartengingar: sem, þar sem, þar er, þangað sem, þangað er, þaðan sem, þaðan er, hvert sem, hvert er, hvar sem, hvaðan sem, hvaðan er, hvernig sem, hvenær sem.

Mörg orð geta eftir stöðu sinni og merkingu tilheyrt samtengingum eða öðrum orðflokkum. Til dæmis eru orðin þegar, og, síðan ýmist samtengingar eða atviksorð; þegar er atviksorð þegar það merkir undireins, strax en annars samtenging; og er atviksorð þegar það merkir líka, einnig en annars samtenging; síðan er samtenging þegar hægt er að setja eftir í þess stað (t.d. margt hefur gerst síðan við hittumst) enn annars er það atvikorð og má þá setja eftir það í stað þess (t.d. ég hef ekki séð hann síðan).