Páskauppreisnin

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Páskauppreisnin (írska: Éirí Amach na Cásca) var vopnuð uppreisn gegn breskum yfirráðum á Írlandi sem hófst 24. apríl, á öðrum degi páska, 1916.

Uppreisnin er frægasta tilraun herskárra írskra lýðveldissinna til þess ná fram sjálfstæði Írlands með valdi. „Hið írska bræðralag lýðveldisins“ skipulagði uppreisnina og hrinti henni í framkvæmd í gegnum hernaðararm sinn „Írsku sjálfboðaliðana“ sem að kennarinn og lögmaðurinn Patrick Pearse stjórnaði. Pearse og félagar hans réðust gegn Bretum víða um Dyflinni. Með aðstoð herskárra írskra sósíalista náðu þeir yfirráðum á aðalpósthúsi borgarinnar og lýstu yfir sjálfstæði Írlands. Næsta morgun höfðu þeir náð yfirráðum víðast hvar um borgina. Bretar snerust þá til varna og þann 29. apríl hafði uppreisnin verið brotin á bak aftur.

Pearse var tekinn af lífi ásamt 14 öðrum fyrir þátt þeirra í uppreisninni. Uppreisnarmennirnir höfðu í raun lítinn stuðning meðal almennings, jafnvel meðal þjóðernissinna sem litu á þá sem óábyrga ævintýramenn en almenningsálitið tók að breytast þegar fréttist af harkalegri meðferð Breta á uppreisnarmönnunum. Vopnuð átök héldu áfram eftir Páskauppreisnina og Írar fögnuðu sjálfstæði árið 1922, með stofnun lýðveldis.

Sex sýslur í norðurhluta landsins eru þó enn undir stjórn Bretlands, en þjóðernissinnar innan Írska lýðveldishersins (IRA) héldu baráttunni fyrir fullu sjálfstæði Írlands áfram.

Að sumra mati var Páskauppreisnin fyrsta sósíalistabyltingin í Evrópu en sú lýsing er hæpin, aðeins einn af leiðtogum uppreisnarmannanna, James Connoly, var sannfærður sósíalisti og þó að margir hafi að nafninu til lýst yfir stuðningi við sósíalískt frjálst Írland þá var það aðallega gert til að tryggja stuðning Connoly fremur en af pólitískri sannfæringu.