Danimarka

Wikipedia(e)tik


Bandera	Armarria

Lema nazionala: Ez du¹

Ereserkia: Der er et Yndigt Land (nazionala)
Kong Christian (erregerena)

Hiriburua Kopenhage
55°43′ N 12°34′ E

Hiri handiena Kopenhage

Hizkuntza ofiziala(k) Daniera²

Gobernua

Erregina
Lehen Ministroa

Monarkia konstituzional
Margrethe II
Anders Fogh Rasmussen

Sorrera Historiaurretik

Azalera
- Guztira
- ur % 43.094³ km² (131.³)
1,6%³

Biztanleria
- Estimaketa 2005
- Errolda -
- Dentsitatea 5.415.978³ (108.)
-
126 ³ biztanle/km² (62.)

Dirua Daniar Koroa (DKK)

Ordu eremua
- Udan (DST) UTC (UTC +1³)
Bai (UTC +2³)

Interneteko domeinua [[.dk³]]

Telefono aurrizkia +45³

Gentilizioa daniar

¹Erreginaren lema: Guds hjælp, Folkets kærlighed, Danmarks styrke ( Jainkoaren laguntza, Herriaren maitasuna, Danimarkaren indarra )
² koofiziala groenlandierarekin Groenlandian eta faroerarekin Faroe uharteetan. Alemana babestutako hizkuntza da hegoaldean
³ Danimarkako datuak Groenlandia eta Faroe uharteak kenduta

Danimarkako Erresuma edo Danimarka (danieraz, Danmark) Ipar Europako estatua da, Ipar itsasoaren eta Baltiar itsasoaren artean.

Hiriburua Kopenhage da.

Hiri nagusiak: Aalborg, Aarhus, Esbjaerg, Odense. Hizkuntza ofiziala: daniera. Biztanleak: daniarrak %97,2; besteak %2,8. Erlijioak: luterotarrak %90,6; besteak %9,4. Dirua: koroa.

[aldatu] Geografia

Jutlandiako penintsulak eta zenbait uhartek (Sjaelland, Fionia, Lolland, Falster, Bornholm) osatua; Groenlandia eta Feroe uharteak ere Danimarkaren menpe daude. 43.069 km² eta 5.167.000 biztanle (danimarkarrak, daniarrak).

Lurralde zapala da (gune gorena: Ejer-Bavenehø, 172 m). Ibai eta erreka ugari daude, laburrak. Klima ozeanikoa du, heze samarra. Ekonomiaren oinarriak nekazaritza (laboreak, patata), abeltzaintza eta industria (nekazaritza gaiak, kimika, botika gaiak, mekanika gaiak) dira. Arrantzak ere garrantzia du. Biztanleen bizi maila garaia da, orohar.

[aldatu] Historia

Neolitos arotik bizi da jendea Danimarkako lurretan. Brontze aroan zibilizazio aurreratu bat izan zen bertan. VI-X mendeetan bikingoen erreinuak izan ziren nagusi. X. mendean Harald erregeak lurraldea kristautu eta batu zuen, eta 1017an haren iloba Kanuto Ingalaterrako koroaz jabetu eta Ingalaterra, Danimarka eta Norvegia elkartu zituen Danimarkako Erreinuan. Kanuto II.a hil ondoren (1036), ordea, berriro bereizi ziren hiru estatuak. Erdi Aroan elizaren eta erregeen arteko loturak estutu ziren eta feudalismoa finkatu zen. XII-XIII. mendeetan Valdemar etxearen eskutik Danimarkako koroa Europako iparraldean nagusitu zen, ekonomia asko indartu zen eta urte oparoak izan zituen. 1397an Suedia, Norvegia eta Danimarka Kalmar-ko Batasunean batu ziren berriro, 1523an Suedia batasuneti k atera zen arte. 1448an Schleswig eta Holstein lurraldeak batu zitzaizkion Danimarkako koroari. Hogeita Hamar Urteko gerran parte hartu zuen, eta Suediaren kontra borrokatu zen XVII. mendean. 1849 arte absolutismoa izan zen nagusi, eta lehenago eskuratutako hainbat lurralde galdu zituen; Napoleonen gerretan haren alde borrokatu ondoren Norvegia eman behar izan zion Suediari (Kielgo ituna, 1814), eta Schleswig eta Holstein galdu zituen 1864an. XIX. mende bukaeran gizarte aldaketa sakonak izan ziren: industriaren hazkundearekin batera langile higikundeak eta sindikatuak sortu ziren, nekazaritza eraberritu zen eta legedi aurrerakoia ezarri zen. Neutrala izan zen Lehen Mundu Gerran, eta neutral iraun nahi izan bazuen ere, Hitler-en osteek inbaditu zuten 1940an. Nazio Batuen Erakundeko (1945) et a NATO-ko (1949) kide da, eta Europako Ekonomia Erkidegoko kidea 1973tik. 1992an Maastrich-eko Itunari ezezkoa eman zion Danimarkako herriak, baina baietz esan zion 1993an. Urte horretan sozialdemokratek koalizio gobernua eratu zuten, Poul Nyrup Rasmussen sozialdemokrata Lehen ministro dela.