Вікіпэдыя:TeX

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Пачынаючы з жніўня 2003 году Wikipedia выкарыстоўвае фармат TeX для матэматычных формулаў. У залежнасьці ад складанасьці формулы і ўстановак карыстальніка, сэрвэр Вікіпэдыі на падставе формулы ў фармаце TeX генэруе або выяву ў фармаце PNG або тэкставы варыянт у HTML. У будучыні для формулаў плянуецца ўжываць фармат MathML.

У Вікіпэдыі формулы заключаюцца паміж тэгамі <math> ... </math>. Перанос на новы радок ужываць можна, але ён ігнаруецца. Яго можна ўжываць для таго, каб захоўваць чытэльнасьць формулы (напрыклад, запісваць кожны новы радок матрыцы адпаведна з новага радка).

Зьмест

1 Спэцыяльныя сымбалі
2 Індэксы верхнія і ніжнія
3 Драбы, матрыцы, шматрадковыя формулы
4 Шрыфты і літары
5 Дужкі ў скамплікаваных выразах
6 Прагалы і водступы
7 Выраўніваньне і пазыцыянаваньне да тэксту
8 Прымусовы рэндэрынг у фармат PNG

[рэдагаваць] Спэцыяльныя сымбалі

[рэдагаваць] Індэксы верхнія і ніжнія

Функцыя	Сынтаксыс	Як гэта выглядае
Верхні індэкс	a^2	$a 2$	$a^2 \,\!$
Ніжні індэкс	a_2	$a 2$	$a_2 \,\!$
Групаваньне	a^{2+2}	$a 2 + 2$	$a^{2+2} \,\!$
Групаваньне	a_{i,j}	$a i, j$	$a_{i,j} \,\!$
Камбінаваньне верхняга і ніжняга індэксаў	x_2^3	$x_2^3$
Індэксы наперадзе	{}_1^2\!X_3^4	${}_1^2\!X_3^4$
Вытворныя (слушны варыянт)	x', y''	$x', y''$	$x', y''\,\!$
Вытворныя (няправільна, у HTML)	x^\prime, y^{\prime\prime}	$x^\prime, y^{\prime\prime}$	$x^\prime, y^{\prime\prime}\,\!$
Вытворныя (няправільна, у PNG)	x\prime, y\prime\prime	$x\prime, y\prime\prime$	$x\prime, y\prime\prime\,\!$
Вытворныя з кропкай	\dot{x}, \ddot{x}	$\dot{x}, \ddot{x}$
Падкрэсьліваньне, надкрэсьліваньне, вэктары	\hat a \ \bar b \ \vec c \ \overrightarrow{a b} \ \overleftarrow{c d} \ \widehat{d e f} \ \overline{g h i} \ \underline{j k l}	$\hat a \ \bar b \ \vec c \ \overrightarrow{a b} \ \overleftarrow{c d} \ \widehat{d e f} \ \overline{g h i} \ \underline{j k l}$
Фігурная дужка зьверху	\begin{matrix} 5050 \\ \overbrace{ 1+2+\cdots+100 } \end{matrix}	$\begin{matrix} 5050 \\ \overbrace{ 1+2+\cdots+100 } \end{matrix}$
Фігурная дужка ўнізе	\begin{matrix} \underbrace{ a+b+\cdots+z } \\ 26 \end{matrix}	$\begin{matrix} \underbrace{ a+b+\cdots+z } \\ 26 \end{matrix}$
Сума	\sum_{k=1}^N k^2	$\sum_{k=1}^N k^2$
Здабытак	\prod_{i=1}^N x_i	$\prod_{i=1}^N x_i$
Саздабытак	\coprod_{i=1}^N x_i	$\coprod_{i=1}^N x_i$
Ліміт	\lim_{n \to \infty}x_n	$\lim_{n \to \infty}x_n$
Інтэграл (інтэґрал)	\int_{-N}^{N} e^x\, dx	$\int_{-N}^{N} e^x\, dx$
Падвойны інтэграл	\iint_{D}^{W} \, dx\,dy	$\iint_{D}^{W} \, dx\,dy$
Патройны інтэграл	\iiint_{E}^{V} \, dx\,dy\,dz	$\iiint_{E}^{V} \, dx\,dy\,dz$
Чацьверны інтэграл	\iiiint_{F}^{U} \, dx\,dy\,dz\,dt	$\iiiint_{F}^{U} \, dx\,dy\,dz\,dt$
Інтэграл па траекторыі (контурны інтэграл)	\oint_{C} x^3\, dx + 4y^2\, dy	$\oint_{C} x^3\, dx + 4y^2\, dy$
Перасячэньні	\bigcap_1^{n} p	$\bigcap_1^{n} p$
Аб'яднаньні	\bigcup_1^{k} p	$\bigcup_1^{k} p$

[рэдагаваць] Драбы, матрыцы, шматрадковыя формулы

Функцыя

Сынтаксыс

Як гэта выглядае

Драбы (простыя)

\frac{2}{4} or {2 \over 4}

$\frac{2}{4}$

Драбы (укладзеныя)

\frac{1}{2+\frac{3}{4+\frac{5}{6+\cdots}}}

$\frac{1}{2+\frac{3}{4+\frac{5}{6+\cdots}}}$

Бінаміяльныя каэфіцыенты

{n \choose k}

${n \choose k}$

Малыя драбы

\begin{matrix} \frac{2}{4} \end{matrix}

$\begin{matrix} \frac{2}{4} \end{matrix}$

Матрыцы

\begin{matrix} x & y \\ z & v \end{matrix}

$\begin{matrix} x & y \\ z & v \end{matrix}$

\begin{vmatrix} x & y \\ z & v \end{vmatrix}

$\begin{vmatrix} x & y \\ z & v \end{vmatrix}$

\begin{Vmatrix} x & y \\ z & v \end{Vmatrix}

$\begin{Vmatrix} x & y \\ z & v \end{Vmatrix}$

\begin{bmatrix} 0 & \cdots & 0 \\ \vdots &

\ddots & \vdots \\ 0 & \cdots &

0\end{bmatrix}

$\begin{bmatrix} 0 & \cdots & 0 \\ \vdots & \ddots & \vdots \\ 0 & \cdots & 0\end{bmatrix}$

\begin{Bmatrix} x & y \\ z & v \end{Bmatrix}

$\begin{Bmatrix} x & y \\ z & v \end{Bmatrix}$

\begin{pmatrix} x & y \\ z & v \end{pmatrix}

$\begin{pmatrix} x & y \\ z & v \end{pmatrix}$

Варыянты

f(n) = \left \{ \begin{matrix} n/2, & \mbox{if }n\mbox{ is

even} \\ 3n+1, & \mbox{if }n\mbox{ is odd}

\end{matrix} \right.

$f(n) = \left \{ \begin{matrix} n/2, & \mbox{if }n\mbox{ is even} \\ 3n+1, & \mbox{if }n\mbox{ is odd} \end{matrix} \right.$

Шматрадковае ўраўненьне

\begin{matrix}f(n+1) & = & (n+1)^2 \\ \ & = & n^2 + 2n + 1 \end{matrix}

$\begin{matrix}f(n+1) & = & (n+1)^2 \\ \ & = & n^2 + 2n + 1 \end{matrix}$

Альтэрнатыўны варыянт шматрадковых ураўненьняў (табліцы Wiki)


{|
|-
|<math>f(n+1)</math>
|<math>=(n+1)^2</math>
|-
|
|<math>=n^2 + 2n + 1</math>
|}

$f(n+1) \,\!$	$=(n+1)^2 \,\!$
	$=n^2 + 2n + 1 \,\!$

[рэдагаваць] Шрыфты і літары

Функцыя	Сынтаксыс	Як гэта выглядае
Грэцкі альфабэт (Заўвагі: брауке літара omicron; некаторыя вялікія літары паказваюцца не грэцкімі, а адпаведнымі лацінскімі літарамі)	\Alpha\ \Beta\ \Gamma\ \Delta\ \Epsilon\ \Zeta\ \Eta\ \Theta\ \Iota\ \Kappa\ \Lambda\ \Mu\ \Nu\ \Xi\ \Pi\ \Rho\ \Sigma\ \Tau\ \Upsilon\ \Phi\ \Chi\ \Psi\ \Omega \alpha\ \beta\ \gamma\ \delta\ \epsilon\ \zeta\ \eta\ \theta\ \iota\ \kappa\ \lambda\ \mu\ \nu\ \xi\ \pi\ \rho\ \sigma\ \tau\ \upsilon\ \phi\ \chi\ \psi\ \omega \varepsilon\ \digamma\ \vartheta\ \varkappa\ \varpi\ \varrho\ \varsigma\ \varphi	$\Alpha\ \Beta\ \Gamma\ \Delta\ \Epsilon\ \Zeta\ \Eta\ \Theta\ \Iota\ \Kappa\ \Lambda\ \Mu\ \Nu\ \Xi\ \Pi\ \Rho\ \Sigma\ \Tau\ \Upsilon\ \Phi\ \Chi\ \Psi\ \Omega$ $\alpha\ \beta\ \gamma\ \delta\ \epsilon\ \zeta\ \eta\ \theta\ \iota\ \kappa\ \lambda\ \mu\ \nu\ \xi\ \pi\ \rho\ \sigma\ \tau\ \upsilon\ \phi\ \chi\ \psi\ \omega$ $\varepsilon\ \digamma\ \vartheta\ \varkappa\ \varpi\ \varrho\ \varsigma\ \varphi$
Псэўдатлустыя літары	x\in\mathbb{R}\sub\mathbb{C}	$x\in\mathbb{R}\subset\mathbb{C}$
тлустыя (для вэктараў)	\mathbf{x}\cdot\mathbf{y} = 0	$\mathbf{x}\cdot\mathbf{y} = 0$
тлустыя (грэцкія)	\boldsymbol{\alpha} + \boldsymbol{\beta} + \boldsymbol{\gamma}	$\boldsymbol{\alpha} + \boldsymbol{\beta} + \boldsymbol{\gamma}$
падкрэсьліваньне	\underline{xyz}	$\underline{xyz}$
нахіленыя	\mathit{ABCDE abcde 1234}	$\mathit{ABCDE abcde 1234}\,\!$
Шрыфт тыпу Roman	\mathrm{ABCDE abcde 1234}	$\mathrm{ABCDE abcde 1234}\,\!$
Шрыфт тыпу Fraktur	\mathfrak{ABCDE abcde 1234}	$\mathfrak{ABCDE abcde 1234}$
Каліграфічны шрыфт, скрыпт	\mathcal{ABCDE abcde 1234}	$\mathcal{ABCDE abcde 1234}$
Літары Іўрыту	\aleph \beth \gimel \daleth	$\aleph\ \beth\ \gimel\ \daleth$
Літары ненахіленыя	\mbox{abc}	$abc$	$\mbox{abc} \,\!$
зьмяшаны тып (няправільна)	\mbox{if} n \mbox{is even}	$if n is even$	$\mbox{if} n \mbox{is even} \,\!$
зьмяшаны тып (слушны варыянт)	\mbox{if }n\mbox{ is even}	$if n is even$	$\mbox{if }n\mbox{ is even} \,\!$

[рэдагаваць] Дужкі ў скамплікаваных выразах

Функцыя	Сынтаксыс	Як гэта выглядае
Няправільны варыянт	( \frac{1}{2} )	$( \frac{1}{2} )$
Лепшы варыянт	\left ( \frac{1}{2} \right )	$\left ( \frac{1}{2} \right )$

Ключавыя словы \left і \right могуць ужывацца з рознымі тыпамі дужак:

[рэдагаваць] Прагалы і водступы

TeX аўтаматычна вызначае памеры палёў, водступаў і прагалаў (прабелаў) паміж сымбалямі, але ёсьць і "ручныя" сродкі для кантролю:

Функцыя	Сынтаксыс	Як гэта выглядае
падвойны чацьвярны прагал	a \qquad b	$a \qquad b$
чацьвярны прагал	a \quad b	$a \quad b$
тэкставы прагал	a\ b	$a\ b$
тэкставы прагал без канвэртацыі ў PNG	a \mbox{ } b	$a b$
вялікі прагал	a\;b	$a\;b$
сярэдні прагал	a\>b	[не падтрымваецца]
малы прагал	a\,b	$a\,b$
без прагалу	ab	$ab\,$
нэгатыўны прагал	a\!b	$a\!b$

[рэдагаваць] Выраўніваньне і пазыцыянаваньне да тэксту

Калі вам сапраўды патрэбна ўставіць матэматычны выраз непасрэдна ў радок звычайнага тэксту, напрыклад, $\int_{-N}^{N} e^x\, dx$ , то можна ўжыць гэты HTML <font> таг для таго, каб пазначыць вэртыкальнае выраўніваньне:

<font style="vertical-align:-100%;"><math>...</math></font>

[рэдагаваць] Прымусовы рэндэрынг у фармат PNG

Калі патрэбна, ёсьць магчымасьць прымусіць Wiki-сэрвэр зрабіць канвэрсію формулы ў графічны фармат PNG, нават калі формула можа быць паказаная ў HTML. Для гэтага трэба дадаць \, (малы прабел) напрыканцы формулы (дзе яна не акажа ўплыў на зьнешні выгляд формулы). Гэта прымусіць сэрвэр зрабіць перавод у PNG-фармат, калі карыстальнік выбраў устаноўку "HTML if simple", але не "HTML if possible" (Гл. матэматычныя ўстаноўкі ў Preferences).

У якасьці альтэрнатыва можна таксама ўжыць \,\! (малы прабел і нэгатыўны прабел, якія адмяняюць адзін аднаго) у любым месцы ўнутры формулы. У гэтым выпадку прымусовы перавод у графічны фармат PNG адбудзецца нават і ў тым выпадку, калі карыстальнік абраў устаноўку "HTML if possible". У гэтым палягае адрозьніваньне ад папярэдняга варыянту (\,).

Гэта можа быць карысна, калі вы хочаце, каб на старонцы ўсе формулы выглядалі аднолькава (паколькі варыянт у HTML і ў PNG для адной і той жа формулы могуць адрозьнівацца шрыфтом і памерам). Гэта таксама карысна ў выпадках, калі HTML-рэндэрынг працуе не зусім карэктна (напрыклад, раней быў баг з формулай a^{2+2}, якая паказвалася зь лішнім сымбалем падкрэсьліваньня ).

Прыклады:

Сынтаксыс	Як гэта выглядае
a^{2+2}	$a 2 + 2$
a^{2+2} \,	$a^{2+2} \,$
a^{\,\!2+2}	$a^{\,\!2+2}$
\int_{-N}^{N} e^x\, dx	$\int_{-N}^{N} e^x\, dx$
\int_{-N}^{N} e^x\, dx \,	$\int_{-N}^{N} e^x\, dx \,$
\int_{-N}^{N} e^x\, dx \,\!	$\int_{-N}^{N} e^x\, dx \,\!$

Гэтыя формулы былі шматкроць правераныя, і памылак не было заўважана. Калі вы будзеце ўжываць гэты маленькі "трук", то хіба варта пакінуць HTML-камэнтар наступнага зьместу, каб людзі не "выпраўлялі" ваш варыянт:

Атрымана з «http://be.wikipedia.org../../../t/e/x/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D1%8D%D0%B4%D1%8B%D1%8F%7ETeX_f2a3.html»

Катэгорыя: Вікіпэдыя:Службовыя старонкі