Putperestlik
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Putperestlik, genel anlamda bir nesne, görüntü veya fikre tapım içeren bir dini uygulama, anlayış veya inançtır. Putperestlik farklı şekillerde tanımlandığı ve farklı çeşitleri olduğu gibi aynı zamanda, Türkçe'de, İbrahimi Dinler tarafından monoteist olmayan dinleri tanımlayan genel bir terim olarak, yani paganizm ile denk biçimde kullanılmıştır. Aynı zamanda bazen politeizm benzeri monoteizm karşıtı inanç yapılarını kastetmek için de kullanılır.
- Bu maddede paganizm ile eş anlamlı kullanımı değil, put ve bir dini uygulama, anlayış veya inanç olarak puta tapım anlamındaki kullanımı açıklanmaktadır. Paganizm ile eş anlamlı kullanımı için paganizm maddesine göz atınız.
Putperestlik, zaman zaman mutlak bir varlığa tapımın sadece bir şekli olarak ortaya çıkarken zaman zaman belirli bir inancın esasında, mutlak varlığın olmadığı durumlarda bir tür akide veya başlı başına bir inanç yapısı da olmuştur. İbrahimi Dinlerde putperestlik, puta tapmak yasaklanmıştır.
Konu başlıkları |
[değiştir] Etimoloji ve Tanımlar
Putperestlik, Farsça kökenli bir sözcük olan put sözcüğünden türemiştir. TDK'ye göre putperestlik sözcüğünün tanımı şöyledir:
- "Puta tapma durumu, fetişizm."[1]
Yine TDK'ye göre put sözcüğünün tanımı şöyledir:
- "Bazı ilkel toplumlarda doğaüstü güç ve etkisi olduğuna inanılan canlı veya cansız nesne, tapıncak, sanem, fetiş."[2]
TDK'nın bu tanımlarına göre, putperestlik teriminin açıklayıcı tanımı şöyle olabilir: Doğaüstü güç ve etkisi olduğuna inanılan canlı veya cansız nesne tapımı. Bu belki de putperestlik teriminin en genel ve yaygın tanımlarından birisi. Yine de putperestlik teriminin tanımı dinden dine göre değişiklik gösterir; özellikle her İbrahimi dinin yani Musevilik, Hristiyanlık ve İslam'ın farklı ve önemli putperestlik tanımları mevcuttur. Bunun dışında putperest toplum ve inançların araştırılması sonucunda putperestlik tanımına ilişkin birçok yeni şey keşfedildiği gibi, putperestlik konusunda birçok bilim adamı farklı bakış açılarından yola çıkarak yakın ama farklı tanımlar yapmıştır. Bir putperestlik tanımının temeli, put kavramının tanımına yatar. Bu açıdan put tanımları, putperestlik tanımlarını anlamada önemlidir. Örneğin Eugene Goblet d'Alviella put terimini "bilinçli ve canlı sayılan" görüntü veya heykeller olarak tanımlamıştır; buna göre putperestliği de "bir görüntüyü insanüstü kişilik olarak görmek" hali ve uygulaması.[3] J.Goetz'in put tanımı ise daha farklı bir putperestlik tanımına yol açmaktadır, bu put tanımı şöyledir: "az veya çok yapısal bir tür tapınımın yöneltildiği herhangi bir materyal nesne". Buna göre putperestlik de bu tapınım türü, şeklidir.[4]
Bir başka putperestlik tanımı ise, Dictionnaire des religions`daki tanım: "Putperestlik, ilahiliğin (veya ilahinin) yerine konan (veya temsil eden) bir puta tapınım olarak tanımlanabilir"[5]
İbrahimi Dinler açısından putperestlik tahlili iki ana yöne sahiptir; belirli bir Yaratıcıdan ziyade bir yaratığa tapınmak ve bu yaratığın insan yapımı yani suni oluşu. Bu açılardan putperestlik ile İbrahimi Dinler tapınım türleri ve şekillerinden ziyade, dini esaslar anlamında büyük farklılar içerir. Yine de, daha önce belirtildiği gibi, her İbrahimi dinin putperestlik tanımı farklılık gösterir. Ayrıca putperestlik içeren dinlerde de putperestliği yeri, şekli, önemi ve yapısı çok farklıdır.
[değiştir] İslamiyet öncesinde putperestlik
Arap yarımadasında Hz. İbrahim ve Hz. İsmail'in tevhid dini zamanla yozlaştırıldı, dikili taşlara, putlara, heykellere tapınma adetiyle müşriklik yayıldı.
Putperestler aslında Tanrı'yı biliyor ama putları ona ortak koşuyordu, tevhid inancı bozulmuştu. Üç büyük putları vardı: Lat, Uzza, Menat. Tapınaklarında kurban keserlerdi. Kabe o zaman içinde 360 kadar put olan bir tapınaktı.
Putperestlerin evlerinde, yanlarında da putları olurdu. Her kabilenin ayrı putları vardı. Hübel, Vedd, Yeuk, Yeğus, Nesr, Süva adlarıyla çeşitli şekillerde, (at, kadın, aslan)idi.
Putperestlerin fal okları vardı. Önemli işlerde fala bakarlardı. Yolculuk, evlilik, diyet gibi. Cinleri ortak koşarlardı. Cinleri, melekleri Tanrı'nın evlatları gibi kabul ederlerdi. Allah adına yemin eder, putları Ona yaklaştırıcı bir şey olarak görürlerdi. Atalarının kültürüne önem verir, Ahirete iman etmezlerdi. Kabile kültürü, haksız durumda bile kabileyi savunmayı gerektirirdi. Kan davası, diyet ve intikam esastı. Kahinleri vardı.
İslama girdikten sonra Hz. Ömer'in 'yanımda yolculukta put taşır, acıkınca onu yerdim' deyişi meşhur rivayettir.
[değiştir] Taşa Tapmak
Eskiden putperestler diktikleri bir taşa kutsallık atfederek ona doğru secde ederek taparlardı.
[değiştir] Notlar
- ↑ TDK Güncel Türkçe Sözlük, putperestlik maddesi
- ↑ TDK Güncel Türkçe Sözlük, put maddesi
- ↑ Gale Encyclopedia of Religion, Second Edition, s. 4357, Idolatry maddesi - orada belirtilen kaynakçada: Goblet d'Alviella, 1911, s.126
- ↑ Gale Encyclopedia of Religion, Second Edition, s. 4357, Idolatry maddesi
- ↑ Dictionnaire des religions, M. Delahoutre, Idolâtrie, Paris, 1984.
