Ney

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Ney

Sümerce’den Farsça’ya geçen nâ veya nay, kamış, kargı anlamlarına da gelen bu çalgının en eski adıdır. Arap toplumunda üflemeli çalgıların hemen tümü için kullanılan mizmâr sözcüğü, (nefes borusu, ses organı anlamında) ney için de kullanılmıştır. Türkçe’de ise hemen her zaman ney olarak anılmıştır. Çeşitli Avrupa ülkelerinde de benzer adlarla (örneğin Romanya’da naiu adıyla) adlandırılmıştır.

Sümer toplumunda MÖ 5000 yıllarından itibaren kullanıldığı sanılan bu çalgıya ait elimizdeki en eski bulgu, MÖ 2800-3000 yıllarından kalan bugün Amerika’da Philadelphia Üniversitesi Müzesi'nde sergilenen neydir. Çalgının o dönemlerde de dinsel törenlerde kullanıldığı sanılmaktadır.

Günümüzde ney, Türk sazı olarak anılmaktadır ve tasavvuf müziğinin bir sembolü haline gelmiştir. Bir müzik aleti için kullanılan çalmak yerine, Ney için üflemek tabiri kullanılır. Burada üflemenin mecazi bir anlamı vardır. Kaynağını İslam'da Allah'ın insanı yaratırken ruhu üflemiş olmasından alır.

[değiştir] Yapım

Kargı denilen bir çeşit budaklı kamıştan yapılır. Akordlarına göre çeşitli boylarda olan ney, dokuz kısa boğumdan meydana gelmiştir. Üzerinde 7 perde mevcuttur. Bu perdeler, açkı ile delinerek elde edilir. En önemli kısmı başparesidir. Boynuzdan veya fil dişinden yapılır.

Başlıca yedi çeşit ney vardır. Her ney bir akordun (makam) karşılığıdır. Mansur'da dügah, şah ney'de buselik, davut ney'de çargah, bolahenk'te neva, süpürde'de hüseyni, müstahsen'de acem, kız ney'de gerdaniye. Yeni başlayanlar için genelde kız ney tavsiye edilir. Neylerin bir oktav ince sesini veren çeşitlerine de nısfiye adı verilir. Her ney’in nısfiyesi vardır. Bunlar hem ince hem kısadır. Alındıktan sonra ilk üç ay içinde haftada bir, ikinci üç ay içinde iki haftada bir, daha sonra ayda bir yağlanmak suretiyle bakımı yapılır. Yağ fındık yağı, badem yağı vb. olabilir. En iyi yağlama yöntemi neyi bir tekne içerisinde yağa yatırmak suretiyle yapılanıdır. Daha farklı yağlama metodları da kullanılabilir. Neyi çok dikkatli kullanmak gerekir. Ney düz bir zemin üzerine yatay olarak bırakılmalıdır. Eğer uzun süre bu kurala uymadan bırakılırsa eğilmesi muhtemeldir.

[değiştir] Mesnevi'de Ney

Mesnevi ilk 18 beytinde neyden bahseder sonraki 6 cildinde de bunu açıklar. Burada ney sembolü altından bir dünya görüşü ve bir medeniyet anlatılır. Neyzen olmakla bu dünya görüşünü öğrenmeye de talip olmak da ilişkilendirilmektedir.

Dinle neyden kim hikayet etmede
ayrılıklardan şikayet etmede - Hazreti Mevlana

[değiştir] Ney Çeşitleri

Ney Çeşitleri	Uzunluk (mm)	Karar sesi (piyanoya göre 440 A)

Davud Ney	910-936	E (Mi)
Şah Ney	858-884	F (Fa)
Mansur Şah Mabeyni Ney	832-845	F# (Fa#)
Mansur Ney	780-806	G (Sol)
Kız Mansur Mabeyni Ney	728-754	G# (Sol#)
Kız Ney	689-702	A (La)
Yıldız Ney	650-663	A# (La#)
Müstahsen Ney	598-624	B (Si)
Süpürde Ney	572-585	C (Do)
Bolahenk Süpürde Mabeyni Ney	546-559	C# (Do#)
Bolahenk Nısfiye Ney	520-533	D (Re)

Neylerin uzunlukları yaklaşık ölçülerdir. Kamış çapına ve hacmine bağlı olarak bu oranlar artı ya da eksi değişkenlik gösterirler.
Karar sesleri neylerin bütün delikleri kapalıyken (Rast) alınmıştır.