Çok hücrelilerde üreme
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Konu başlıkları |
[değiştir] Eşeysiz üreme
Eşeysiz üreme, çokhücrelilerin ilkel formlarında görülür.
[değiştir] Tomurcuklanma ile üreme
Mayalar, süngerler, hidralar, deniz anasının poliplerinde bu çeşit çoğalma görülür. Ata vücudunun küçük bir parçası geri kalan kısmından ayrılır ve yeni bir birey halinde gelişir. Bu durumda yeni meydana gelen organizma atadan tamamen uzaklaşarak yaşamını sürdürebileceği gibi, atasına bağlı kalarak da yaşayabilir. Tomurcuklanan formda bireyler aynı yerde kalırsa koloni formlar oluşur. Bu tip kolonilerde bireyler arasında iş bölümü ortaya çıkar. İş bölümü bireyler arasında yapısal farklılaşmalara neden olur. Buna polimorfizm denir.
[değiştir] Rejenerasyon ile üreme
Erginleşmiş bireylerin normal yaşantılarında bazı doku ve hücrelerinin yenilmesi, eksilen bir parçalarını tamamlama ya da tamir etmeleridir. Ata vücudu parçalara bölünebilir ve sonra her parça kaybolan kısımları yeniler. Böylece yeni bir organizma haline gelir. Kural olarak hayvanın organizasyonu ve gelişmişlik derecesi arttıkça yenilenme yeteneği de o oranında azalır. Birçok omurgasız hayvan, deniz yıldızı, yengeçler ve semender, kertenkele gibi bazı omurgalı hayvanlar kuyruk, bacak, kol ya da başka bir organını kaybederse bunların yerine yenilerini yapabilirler. Deniz yıldızında orta diskten parça alması şartıyla bir kol, tüm vücudu yenileyebilmektedir. Yassı solucanlardan Planaria 200 parçaya ayrılsa bile her parça tam bir bireyi meydana getirir.
[değiştir] Sporla üreme
Bazı hayvansal organizmalar ve birçok bitki, spor adı verilen, dayanıklı örtüleri olan ve olumsuz koşullara dayanabilme özelliği gösteren özelleşmiş hücrelerle eşeysiz olarak çoğalabilirler. Parazitik protozoonlar ve çiçeksiz bitkilerde yaygın olarak görülen bir çoğalma tipidir.
[değiştir] Eşeyli üreme
Gelişmiş çokhücreliler farklı bireylere ait üreme hücreleri ile ürerler. Gelişmiş canlıların eşey hücreleri hem büyüklük, hem de yapı bakımından birbirlerinden farklıdır. Bu tip eşeyli üremede gametlere heterogamet, üremeye ise heterogami denmektedir. Heterogamide büyük ve hareketsiz olan dişi eşey hücresi yumurta , küçük ve hareketli olan ise erkek üreme hücresi sperm (spermatozoon) adını almaktadır. Eşey hücreleri (gametler) gonad adı verilen organlarda oluşur. Bunlardan yumurta hücresini meydana getiren gonada ovaryum (yumurtalık); erkek üreme hücresini meydana getiren gonada ise testis denir. Basit hayvansal organizmaların bazılarında bu iki organ aynı bireyde bulunan canlılara hermafrodit canlı denir. Gelişmiş hayvanlarda bunlar ayrı bireyler üzerinde bulunurlar.
[değiştir] Partenogenez
Eşeyli çoğalmanın değişikliğe uğrayarak meydana getirdiği eşeysiz bir üreme şeklidir. Dişi eşey hücresinin erkek eşey hücresi ile birleşmeden gelişme gösterir. Partenogenetik çoğalma farklı hayvan gruplarında görülür. Yaprak bitleri, arılar, karıncalar, supireleri, çalıçekirgeleri, bazı kelebekler ve omurgalılardan Kafkas Kertenkelesi bu tip çoğalma gösterir. Tavuk yumurtalarının 1/10.000'i döllenmeden gelişerek bir horoz meydana getirebilir. Kraliçe bal arısı tüm yaşamı boyunca bir erkekle yaptığı birleşmeyle erkekten aldığı spermleri sperm kesesinde biriktirir. Yumurtlama sırasında bu kesenin ağzını açarak döllediği yumurtalardan dişi (işçi) bireyler gelişirken, kesenin kapalı tutulması sonucu döllenmeyen ve partenogenetik olarak gelişen yumurtalardan da erkek bireyler gelişirler.
[değiştir] Merogoni
Ya da Androgenez; anadan gelen kromozomlar olmadan gerçekleşen üremeye denir. Denizkestanelerinde, tulumlularda ve amfibilerde görülür. Yumurta hücresi plazmasının enerji değişimi ve yapıya katılma, babadan gelen spermanın çekirdek konumunu yerine getirdiği bilinir.
[değiştir] Paedogenez
Larva evresinde görülen partenogenezle çoğalmaya denir. Birçok parazit böcekte, bazı kelebeklerde ve en iyi şekilde galsineklerinde (Miastor) görülür.
[değiştir] Neoteni
Larva evresinnde eşey organlarının erginleşerek yumurta yapabilme yeteneğine denir. Paedogeneze benzer. En güzel örneklerinden biri Necterus türü semenderdir. Yapısında tiroksin hormonu olmadan başkalaşım geçiremektedir.
[değiştir] Hermafroditizm
Bazı organizmalarda erkek ve dişi eşey hücrelerinin aynı zamanda ya da birbirlerini izleyen zamanlarda aynı bireyde bulunmasına denir. Bu canlılar yine hermafrodit bireylerle döllenme yapabildikleri gibi, kendi kendini de dölleyebilir. Genellikle ilkel hayvanlarda, biryere yapışarak yaşayan hayvanlar ve parazitlerde görülür.
