Slavenski jezici

From Wikipedia

Usprkos veoma uočljivoj srodnosti slavenskih jezika i njihovoj velikoj tipološkoj sličnosti, slavenski svijet je znatno izrazitije izdiferenciran brojem književnih (standardnih) jezika nego kvalitetom i rasponom slavenskih međudijalekatsih razlika, pogotovu ako se u tom pogledu napravi poređenje sa jezičkom situacijom, na primjer, u Njemačkoj, Francuskoj ili Španjolskoj, gdje naspram većih regionalnih jezičkih razlika postoji samo po jedan književni jezik (u znatno užoj sferi upotrebe u Francuskoj postoji i oksitanski [ili provansalski], a u Španjolskoj katalonski). (Znatan izuzetak čini, prema knjizi Pavle Ivića Srpski narod i njegov jezik (Srpska književna zadruga, Beograd, 1971), relativno jasna granica između zapadne i istočne grane južnoslavenskih jezika.) Štaviše, tendencije ka izdvajanju novih književnih jezika u slavenskom jezičkom svijetu sežu do najnovije povijesti, čemu gotovo da nema paralele drugdje u Europi.

Slavenski jezici obično se dijele na tri grupe i mada ta podjela nije bez nedostataka, za sada je bolja od drugih koje su predlagane (v. o tome više u odjeljku o slavenskim jezicima u okviru indoeuropskih). Istočnoslavenska grupa obuhvaća ruski jezik (159 milijuna govornih predstavnika), ukrajinski (42,5 milijuna) i bjeloruski jezik (9,3 milijuna). Zapadnoslavenska grupa obuhvaća poljski jezik (39 milijuna), češki (10 milijuna), slovački (5 milijuna) i lužičkosrpski jezik (oko 50 tisuća). Južnoslavenska grupa obuhvaća hrvatski jezik (njime, zajedno sa varijantama istog jezika koje danas imaju druge nazive, govori oko 17 milijuna ljudi), slovenski (2 milijuna)i bugarski ,10 000 000.

NAPOMENA. - Podaci su navedeni prema knjizi: A. E. Suprun, Vvedenie v slavjanskuju filologinju, 2-e izdanie, pererabotannoe, Minsk, 1989, str. 13. Broj govornih predstavnika jednog jezika i broj predstavnika odgovarajućeg naroda nekad se ne podudara (upor. u odeljku Etnički aspekt) jer ima dosta primera da predstavnici jednog naroda svakodnevno govore jezikom koji im nije maternji i vladaju njime kao maternjim jezikom (što je, na primer, čest slučaj sa ruskim jezikom u Zajednici Nezavisnih Država, ili sa Ukrajincima u SAD i Kanadi, kojih ima oko pet miliona i koji govore engleski ili francuski jezik isto kao maternji jezik, a mnogi, verovatno, i bolje nego maternji, ukrajinski jezik). U Rusiji je 1989. godine bilo 119 865 946 Rusa (81,53%), čiji je maternji jezik ruski, 7 495 454 (5,1%) stanovnika Rusije koji nisu Rusi, a naveli su ruski kao maternji jezik i 16 405 826 stanovnika (11,1%) koji su ruski naveli kao svoj drugi jezik (prema knjizi Narodaj Rossii, 1994).

Izvorni slovenski lingvonimi su, prema izloženom redosledu: russkij jazyk, ukrajinsĭka mova, biełaruskaja mova, język polski, český jazyk (čeština), slovenský jazyk (slovenčina), hornjoserbščina, dolnoserbska reč (dolnoserbski jezik), srpski jezik {srpskohrvatski, hrvatskosrpski, hrvatskki ili srpski, srpski ili hrvatski, srpski, hrvatski jezik), bălgarski ezik, slovenski jezik (slovenščina), makedonski jazik.

Iako su prema strukturi dosta slični, slovenski književni jezici se na više načina međusobno razlikuju.

U pogledu broja govornih predstavnika pojedinih jezika slovenski jezici obuhvataju i tako velike jezike kao što su ruski (jedini slovenski jezik koji je po razmerama u kojima funkcioniše i svetsji jezik), ukrajinski ili poljski i, s druge strane, književne mikro jezike, kao što je, na primer, rusinski jezik u Jugoslaviji, ili jezik Gradišćanskih Hrvata u Austriji, ili jezik Moliskih Slovena u oblasti Molize u srednjoj Italiji itd.

U pogledu odnosa jezik - narod slovenski jezici u većini slučajeva imaju diferencijalnu funkciju jer predstavljaju specifična obeležja pojedinih slovenskih naroda.

Poljskim jezikom govori u Poljskoj, pored Poljaka, i oko sto pedeset hiljada Kašuba (danas gotovo sasvim izmešanih sa Poljacima), koje neki smatraju zasebnim slovenskim narodom, dok su, prema (preovlađujućem) mišljenju drugih, Kašubi danas deo poljskog naroda.

Drukčiji je primer Lužičkih Srba. Taj slovenski narod ima dva književna jezika (gornjolužičkosrpski i donjolužičkosrpski) koji se u novijoj slavistici sa dosta osnova tretiraju i kao dve književne varijante istog jezika. Varijantna književnojezička podeljenost Lužičkih Srba u znatnoj meri je istorijski uslovljena njihovom konfesionalnom podeljenošću (v. u knjizi odeljak o formiranju lužičkosrpskih književnih jezika).

I u pogledu varijantne izdiferenciranosti srpski književni jezik razlikuje se od drugih slovenskih književnih jezika. Ako su pre konstituisanja jugoslovenske države, kroz skoro ceo XIX vek, najugledniji kulturni poslenici Srba i Hrvata i težili stvaranju zajedničkog književnog jezika, od konstituisanja zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine (odnosno Jugoslavije, od 1928. godine) pa do najnovijeg vremena kod Hrvata je stalno jačala tendencija da se zapadna varijanta srpskohrvatskog književnog jezika izdvoji i da dobije status posebnog, hrvatskog književnog jezika, koji su pristalice takve ideje videle i kao književni jezik Srba u Hrvatskoj. Tome su se Srbi s razlogom protivili, videći u uskraćivanju mogućnosti da svoj književni jezik nazovu srpskim etničkim imenom pretnju svom nacionalnom identitetu (v. poseban odeljak u knjizi, posvećen formiranju srpskog književnog jezika, str. 116-120).

Slovenski jezici međusobno se razlikuju i u pogledu kontinuiteta književnojezičkog statusa. Najstariji slovenski književni jezik - staroslovenski jezik stvoren je još u IX veku, a najmlađi, makedonski i rusinski, stekli su status književnog (standardnog) jezika u savremenom smislu reči tek posle drugog svetskog rata. Kontinuitet razvoja gotovo svih slovenskih književnih jezika bio je zbog nepovoljnih istorijskih okolnosti ometan ili čak u dužem periodu i prekidan, što najmanje važi za ruski književni jezik. Kontinuitet razvoja pojedinog književnog jezika po pravilu je u manje ili više tesnoj vezi sa kontinuitetom državnosti odgovarajuće slovenske zemlje.

Savremeni slovenski jezici su, po prirodi stvari, živi jezici, ali u istoriji slovenskih jezika bilo je i takvih koji više ne postoje. Pored staroslovenskog jezika (v. o njemu poseban odeljak u knjizi), koji danas postoji kao bogoslužbeni jezik pravoslavnih slovenskih crkava (u tom slučaju se naziva crkvenoslovenski) pa se zato i ne može smatrati mrtvim jezikom u pravom smislu reči, u mrtve slovenske jezike spadaju zapadnoslovenski jezici: polapski i slovinski.

Polapskim jezikom govorilo se na širokoj teritoriji između donje i srednje Labe (Elbe) na zapadu i donje Odre na istoku. Od H veka Polapski Sloveni potpali su pod germansku vlast, u XVIII veku su izgubili nacionalni identitet, a uskoro zatim nestali su i poslednji ljudi koji su govorili polapski jezik. Zahvaljujući nekolicini naučnika i amatera koji su posvetili izvesnu pažnju polapskom jeziku pre nego što je definitivno prestao da postoji, zapisani su tekstovi na tom jeziku i sastavljen mali rečnik, što je kasnije omogućilo njegovu gramatičku rekonstrukciju.

Slovinski jezik, prema nekim mišljenjima jedan od kašupskih dijalekata (danas grupa poljskih dijalekata), kojim su govorili Pomoranski Sloveni (oko jezera Leba i Gardno u poljskom Pomorju) održao se duže - do sredine XX veka, iako su govorni predstavnici tog jezika takođe bili izloženi germanizaciji. Bolje je i potpunije opisan od polapskog jezika, a 1950. godine čak je napravljen i magnetofonski zapis govora jednog od poslednjih živih predstavnika tog jezika.

Slovenski jezici se međusobno razlikuju i prema tome kako je tekao proces formiranja književnog jezika u svakom pojedinom slučaju, što se razmatra u posebnom delu Uvoda u slavistiku (v. o formiranju slovenskih književnih jezika, str. 108-162).

[edit] Istorija slovenskih jezika

• Slovenski jezici u indoevropskoj jezičkoj porodici
• Balto-slovenske jezičke veze
• Praslovenski jezik
• Slovenski etnonimi
• Primanje hrišćanstva i počeci slovenske pismenosti

[edit] Klasifikacija slovenskih jezika

• Južnoslovenski jezici
• Zapadnoslovenski jezici
• Istočnoslovenski jezici
• Slovenski mikrojezici

[edit] Literatura

• Izvorni tekst je preuzet iz knjige Uvod u slavistiku I Predraga Pipera. Knjiga se može naći u svom elektronskom izdanju na stranici na projektu Rastko. Knjiga nema eksplicitnih restriktivnih autorskih prava koja zabranjuju njeno umnožavanje. U slučaju da se problemi ipak jave, kontaktirajte Miloša.