Tadżykistan

Tadżykistan jest republiką parlamentarną. Na czele państwa stoi prezydent wybierany w wyborach powszechnych na siedmioletnią kadencję (od 6 listopada 1994 roku jest nim Emomali Rachmonow). Premier powoływany jest na swoje stanowisko przez prezydenta i musi uzyskać wotum zaufania od parlamentu. Organem władzy ustawodawczej jest dwuizbowy parlament Zgromadzenie Najwyższe (Madżlisi Oli). Izba niższa, Zgromadzenie Reprezentantów (Madżlisi Namojandagon), składa się z 63 członków, wybieranych w głosowaniu powszechnym na pięcioletnią kadencję. Izba wyższa, Zgromadzenie Narodowe (Madżlisi Milij), składa się z 33 członków, w tym ośmioro mianowanych jest przez prezydenta, a 5 reprezentuje 3 obwody, Obwód Autonomiczy oraz okręg stołeczny - Duszanbe.

Państwo dzieli się na 3 obwody, 45 rejonów i 19 miast, oraz w jego skład wchodzi Górnobadachszański Okręg Autonomiczny.

[edytuj] Siły zbrojne

Tadżykistan wydaje na obronność 113 000 000 USD (11 % PNB). Istnieją tylko siły lądowe, które liczą 7 000 żołnierzy i wyposażone są w 40 czołgów T-72.

[edytuj] Geografia

Tadżykistan nie posiada dostępu do morza. Niemal całą jego powierzchnię zajmują góry. Ponad połowa terytorium położona jest na wysokości powyżej 3000 m n.p.m. Centralną część kraju zajmują góry Tien-Szan wraz łańcuchami górskimi Turkiestańskim, Zerawszańskim, Gissarskim i Alajskim. Na południowym wschodzie rozciągają się góry Pamir. Najwyżej położone punkty kraju to szczyty Ismaila Samanidzy (7495 m n.p.m.) i Pik Lenina (7134 m n.p.m.). Na północy położona kotlina Fergańska. Granica z Afganistanem biegnie wzdłuż rzek Piandż (Pandż) i Amu-daria. Przepływające przez kraj Amu-daria i Syr-daria zasilane są w dużej mierze wodą pochodzącą z topnienia śniegu zalegającego w górach Kirgistanu i Tadżykistanu. Klimat kontynentalny wybitnie suchy. Temperatury zróżnicowane w zależności od wysokości terenu. W Tadżykistanie zdarzają się trzęsienia ziemi.

[edytuj] Historia

W I wieku przed naszą erą terytorium dzisiejszego Tadżykistanu znajdowało się w obrębach imperiów Baktrii i Sogdiany (to ostatnie obejmowało zachodnią część kraju). W VII wieku ziemie te zostały podbite przez Arabów. Już jednak w 819 roku rozpoczęła się władza perskiej dynastii Samanidów, za czasów których nastąpił rozwój kultury i sztuki. W X wieku następuje wkraczanie plemion tadżyckich. W XIII wieku ziemie Tadżykistanu znalazły się pod panowaniem Mongołów, a w XVI wieku stały się częścią chanatu Bucharskiego. W 1868 roku północna część Tadżykistanu została przyłączona bezpośrednio do Cesarstwa Rosji. Związek Radziecki zdołał podporządkować sobie Tadżykistan dopiero w 1921 roku, po toczącym się od 1917 roku tadżyckim powstaniu przeciw władzy rosyjskiej. Komuniści zniszczyli wiele miejscowości i zburzone zostały liczne meczety. Od 1924 roku istniała Tadżycka ASRR w składzie Uzbeckiej SRR. Pięć lat później Tadżykistan stał się odrębną republiką radziecką. Poza granicami republiki pozostały jednak tereny w większości zamieszkane przez Tadżyków wraz z miastami Buchara i Samarkanda. Władze radzieckie nie przeprowadziły w Tadżykistanie żadnych znaczących inwestycji i przez cały okres istnienia ZSRR Tadżykistan był gospodarczo dyskryminowany, a poziom życia ludności utrzymywał się na bardzo niskim poziomie. 9 września 1991 roku ogłoszona została deklaracja niepodległości.

Tuż po uzyskaniu niepodległości masowe demonstracje zmusiły pierwszego prezydenta kraju Rachmona Nabijewa do ustąpienia. Wkrótce potem rozpoczęła się niosąca szerokie zniszczenia wojna domowa, w której nowy prezydent Emomali Rachmonow mający poparcie wojsk Wspólnoty Niepodległych Państw walczył z pragnącymi przejąć władzę w młodym kraju organizacjami islamskimi.

Od czasu deklaracji niepodległości Tadżykistan nie posiadał większego znaczenia na arenie międzynarodowej. Zmieniło się to w momencie rozpoczęcia przez USA działań zbrojnych w Afganistanie. Graniczący z tym państwem Tadżykistan stał się bazą dla wojsk amerykańskich. Władze tadżyckie wykorzystały szansę, jaką daje strategiczne położenie kraju i wynegocjowały znaczną pomoc finansową ze strony Stanów Zjednoczonych. Prezydent Emomali Rachmonow traktowany był w Waszyngtonie jako ważny sprzymierzeniec. Tak naprawdę jednak nie mógł on odrzucić amerykańskiego zainteresowania. W przededniu wybuchu wojny sytuacja finansowa kraju była tragiczna, większość ludności żyła poniżej granicy ubóstwa, a gospodarka jako taka nie istniała. Pojawienie się amerykańskich wojsk w Tadżykistanie było interpretowane w niektórych kręgach jako działania w tradycyjnej strefie wpływów Rosji. W istocie Rosja nie zrezygnowała ze swej pozycji w postradzieckich republikach azjatyckich. 7 października 2004 roku w Duszanbe nastąpiło otwarcie rosyjskiej bazy wojskowej. Jest to już druga baza armii rosyjskiej w Azji Środkowej, po otwartej w 2003 roku bazie lotniczej w Kirgistanie. Umowa między Rosją a Tadżykistanem przewiduje dzierżawę ziemi na okres 49 lat. Rosyjska baza traktowana jest jako gwarant stabilności w wyniszczonym i narażonym na agresję z różnych stron kraju i czynnik, który pobudzi do życia gospodarkę. Rząd Tadżykistanu liczy ponadto na znaczną pomoc finansową i strukturalną. Powołanie do życia rosyjskiej bazy pozwoliło na umożenie Tadżykistanowi znacznego długu zagranicznego wysokości kilkuset milionów dolarów.

[edytuj] Gospodarka

Tadżykistan jest jednym z najbiedniejszych krajów WNP. PKB na jednego mieszkańca wynosi ok. 400 USD. Rozwinięty jest jedynie przemysł włókienniczy i spożywczy. W Tadżykistanie są duże złoża boksytów, rud uranu, a także złota, natomiast w niewielkich ilościach występuje ropa naftowa, gaz ziemny oraz rudy ołowiu.

Po rozpadzie Związku Radzieckiego Tadżykistan znalazł się w gronie najuboższych państw świata. Katastrofy gospodarczej dopełniła wojna domowa, która zniszczyła i tak ubogą infrastrukturę gospodarczą. W 2001 roku Tadżykistan nawiedziła susza, skutkom której nie był w stanie zapobiec przestarzały system irygacji pól. Wszystko to sprawiło, że 80 % ludność żyła w przerażającym ubóstwie, a w kraju zapanował głód. Na obszarach wiejskich jedynie jedna trzecia ludności miała dostęp do czystej wody. W kraju rozprzestrzeniał się tyfus, gruźlica, choroby układu pokarmowego. Tragiczne położenie Tadżykistanu powiększał brak większej pomocy ze strony organizacji międzynarodowych. Trwały masowe wyjazdy ludności poza granice kraju. Ogromna rzesza obywateli Tadżykistanu, niektóre źródła mówią nawet o ośmiuset tysiącach, pracuje nielegalnie w Rosji. Dotyczy to nie tylko niewykwalifikowanych robotników, ale także wykształconych ludzi- lekarzy, inżynierów, nauczycieli, których i tak niewielkie zarobki pozwalają przeżyć krewnym w kraju. Średnia pensja nauczyciela czy lekarza w Tadżykistanie wynosiła w 2003 roku zaledwie 10 dolarów amerykańskich.

Tadżykistan - graniczący z Afganistanem - stanowi szlak przerzutowy w przemycie narkotyków, które trafiają na rynki w całej Europie. W ostatnich latach Tadżykistan prowadzi ściślejszą kontrolę swoich granic pod kątem przemytu narkotyków, uczestnicząc wraz z ONZ w antynarkotykowych operacjach pod hasłem „Topaz”. W 2003 roku służby graniczne zatrzymały przemyt około sześciu ton heroiny, co jednak jest tylko niewielką częścią ogólnej produkcji, która w Afganistanie, jak szacuje ONZ, wynosi około 3600 ton. Niemalże całą heroinę transportuje się z tego kraju rzekami, w samochodach lub na zwierzętach pociągowych.

[edytuj] Demografia

(2005)
Liczba ludności	7 163 506
Ludność według wieku
0 - 14 lat	38,5 %
15 - 64 lat	56,7 %
ponad 64 lata	4,8 %
Wiek (mediana)
W całej populacji	19,73 lat
Mężczyzn	19,45 lat
Kobiet	20,02 lat
Przyrost naturalny	2,15 %
Współczynnik urodzeń	32,58 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	8,39 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	-2,67 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,05 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,02 mężczyzn/kobiet
15 - 64 lat	0,99 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,79 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	110,76 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	122,35 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	98,6 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	64,56 lat
Mężczyzn	61,68 lat
Kobiet	67,59 lat
Rozrodczość	4,05 urodzin/kobietę

[edytuj] Ludność

W lutym 2005r. w Tadżykistanie zamieszkiwało 7 163 506 osób. W strukturze narodowościowej kraju dominują Tadżycy (79,9%). Oprócz tego na terytorium Tadżykistanu zamieszkują Uzbecy (15,3 %) , Rosjanie (1,1 %) i Kirgizi (1,1 %). Przedstawiciele innych narodowości i grup etnicznych stanowią 2,6 % populacji. Główne wyznania mieszkańców to Islam sunnicki (85% ludności) oraz Islam szyicki (5 %). Przedstawiciele innych wyznań stanowią 10% populacji.

Wyniszczająca wojna domowa na początku lat dziewięćdziesiątych i okresowo nawiedzające kraj klęski żywiołowe przyczyniły się do niskiej stopy życiowej mieszkańców. Na 1000 osób przypada zaledwie 0,2 samochodu i 45 telefonów. W kraju utrzymuje się wysoka stopa bezrobocia, która przekracza poziom 40%. Główne przyczyny zgonów to choroby serca, układu oddechowego, choroby zakaźne i pasożytnicze. Na jednego lekarza przypada 430 pacjentów. Wydatki na opiekę zdrowotną wyniosły 6% PKB. Służba zdrowia jest na niskim poziomie i w zasadzie płatna.

[edytuj] Media

W Tadżykistanie ukazują się 74 gazety (w tym 66 w języku tadżyckim) i 48 czasopism (13 w języku tadżyckim). Największe dzienniki to Narodnaja gazieta gazeta społeczno - polityczna wydawana od 1925r. w Duszanbe w języku rosyjskim (do 1991r. ukazywała się pod nazwą Kommunist Tadżykistana jako organ komunistycznej partii Tadżykistanu) i Sadoi Mardum (pol. Głos ludu) organ rady najwyższej istniejący od 1991r. Radio i telewizja są kontrolowane przez Państwową komisję ds. Radia i Telewizji. Radio nadaje w 4 językach a Telewizja posiada 4 kanały w 3 językach. Oficjalna agencja prasowa Chowar działa od 1991r. , zastępując poprzednią Tadżik-TA.

[edytuj] Kultura

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Tadżykistan

Podstawowe informacje o kulturze i odsyłacz do artykuły o kulturze kraju Za narodowego poetę tadżyckiego uznawany jest Omar Chajjam z Niszapuru ( zm.1022), znany z zachowanych do naszych czasów i od połowy XIX stulecia szeroko rozpowszechnionych, rubajjatów. Rubajjaty ( czterowiersze) o treści filozoficzno- mistycznej za przedmiot miały przemijanie i życie. Posługiwały się dość wyrafinowaną symboliką, której najbardziej znanymi elementami są słowik i róża.