PZL.37 Łoś
Z Wikipedii
| PZL.37 Łoś | |
 |
|
| Dane podstawowe | |
| Państwo | Polska |
| Wytwórnia | Państwowe Zakłady Lotnicze |
| Typ | średni bombowiec |
| Konstrukcja | całkowicie metalowa |
| Załoga | 4 |
| Historia | |
| Data oblotu | czerwiec 1936 |
| Dane techniczne | |
| Napęd | PZL.37A: 2 × Bristol Pegasus XII PZL.37B: 2 × Bristol Pegasus XX |
| Moc | PZL.37A: 873 KM (642 kW) PZL.37B: 918 KM (675 kW) |
| Wymiary | |
| Rozpiętość | 17,93 m |
| Długość | 12,92 m |
| Wysokość | 4,25 m |
| Masa | |
| Własna | 4935 kg |
| Startowa | 8880 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość max. | 412 km/h |
| Prędkość wznoszenia | 4,7 m/s |
| Pułap | 5900 m |
| Zasięg | 1000 km |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 3 × karabiny maszynowe PWU Szczeniak wz.37 kaliber 7,9 mm, ruchome lub 2 × karabiny maszynowe wz.37 i 1 × karabin maszynowy Vickers F kaliber 7,7 mm 2580 kg bomb (2 × 300 kg i 18 × 110 kg) |
|
PZL.37 Łoś (PZL-37) - dwusilnikowy średni bombowiec projektu Jerzego Dąbrowskiego. Najnowocześniejszy samolot używany przez Polskie Siły Powietrzne w czasie kampanii wrześniowej. Jeden z najlepszych bombowców jakie skonstruowano na świecie przed II wojną światową.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Prace projektowe rozpoczął zespół którym kierowal inż. Jerzy Dąbrowski w 1934 roku w Państwowych Zakładach Lotniczych. Zastosowano kesonową konstrukcje skrzydła ktorą opracował dr inż. Franciszek Misztal. W celu umiesczenia bomb wewnątrz skrzydła opracowano wydłuzony profil przekroju który w połączeniu z eliptyczną geometrią płata oferował znakomite własciwosci aerodynamiczne. Pierwszy prototyp PZL.37/I oblatano w czerwcu 1936 r. Drugi prototyp PZL.37/II w którym zastosowano podwójne usterzenie pionowe i inne ulepszenia (głównie dotyczące podwozia i problemów z instalacją paliwową), został zaakceptowany do produkcji, jako PZL.37 Łoś.
Mimo tych założeń pierwsze 10 samolotów wyprodukowanych w 1938, posiadało pojedyncze usterzenie pionowe ale za to miały już jednogoleniowe podwozie z podwójnymi kołami patentu inż. Piotra Kubickiego wypróbowane na drugim prototypie. Wersję tę oznaczono jako PZL.37A. Kolejne 20 maszyn było już zgodne z przedprodukcyjnymi założeniami. Tę wersję bombowca nazwano PZL.37A bis. Zastosowano produkowany w Polsce na brytyjskiej licencji silnik gwiazdowy Bristol Pegasus XII B. Podstawową wersją produkowaną na potrzeby polskiego lotnictwa, stała się dopiero wersja "Łosia" oznaczona jako PZL.37B, w której zastosowano nowy silnik Pegasus XX. Samolot w tym okresie nie był wolny od wad z których najważniejszą było przekompensowanie sterów kierunku. W pewnych fazach lotu, podczas zakrętu na małej prędkości, danie "pełnej nogi" (maksymalne wychylenie steru kierunkowego) powodowało wejście maszyny w stan lotu przypominający "padanie liściem", przy czym siły na sterach kierunkowych były tak duże, że niemożliwa była tu akcja pilota. Ta wada kosztowała życie wielu załóg "Łosi"- ostatni wypadek był w czerwcu 1939 roku. Wadę tą zbadał pilot doświadczalny inż Stanisław Riess i po próbach w locie wszystkie Łosie miały zamontowane ograniczniki wychylenia sterów kierunkowych.
Przed wybuchem II wojny światowej PZL.37B Łoś był jednym z najnowocześniejszych i najlepszych bombowców na świecie.
Mniejszy od ówczesnych średnich bombowców zabierał więcej bomb niż porównywalne konstrukcje, nie wyłączając sławnego Wellingtona firmy Vickers. Był przy tym szybszy i łatwiejszy w obsłudze, zaś jego zwrotność była bardzo dobra jak na bombowiec. Dzięki chowanemu podwoziu jednogoleniowemu, z kołami bliźniaczymi pomysłu inżyniera Piotra Kubickiego, mógł operować z lotnisk polowych czy nawet łąk. Słabością PZL.37 było stosunkowo słabe uzbrojenie strzeleckie, złożone tylko z 3 karabinów maszynowych Kostrukcja Łosia była wrażliwa na uszkodzenia odniesione w walce. Program szkolenia załóg nie przewidywał obrony samolotu forsownym manewrem obronnym i przez to niewiele załóg potrafiło w pełni wykorzystać dobrą zwrotność Łosia. Wynikało to z założeń Departamentu Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych, któremu bardziej zależało na dużej prędkości bombowca niż na jego silnym uzbrojeniu obronnym.
Za wadę może też być uznawany niewielki zasięg operacyjny "Łosia" oraz niski pułap, ale było to całkowicie zgodne z założeniami wojska.
PZL.37 był prezentowany na wystawach lotniczych w czerwcu 1938 r. w Belgradzie, a w listopadzie w Paryżu, gdzie wywołał duże zainteresowanie. Przełożyło się to na opracowanie wersji eksportowej PZL.37C z silnikiem Gnome-Rhone 14N01 o mocy 970 KM i prędkości maksymalnej 445 km/h, oraz PZL.37D z silnikiem Gnome-Rhone 14N21 (1050 KM) i maksymalnej prędkości 460 km/h.
W 1939 20 PZL.37C zostało zamówionych przez Jugosławię, 15 przez Bułgarię, 30 PZL.37D przez Rumunię i 20 przez Turcję. Licencję zakupiła Belgia a zainteresowanie zakupem wyraziły Grecja, Dania, Finlandia i Estonia. Niestety wybuch wojny uniemożliwił realizację tych zamówień.
W tym czasie na bazie doświadczeń z PZL.37 pracowano nad jego następcą PZL.49 Miś. Ciekawostką była, ostatecznie odrzucona, propozycja zbudowania na bazie "Łosia" ciężkiego myśliwca koncepcji inż Suchosa.
[edytuj] Udział w walce
W początkowym okresie służby PZL.37 w Polskich Siłach Lotniczych, doszło do kilku katastrof z ich udziałem. Spowodowane były one problemami technicznymi lub niedoświadczeniem załóg. Po wprowadzeniu niezbędnych zmian PZL.37B stał się samolotem nad wyraz niezawodnym. Pierwsze PZL.37B zaczęły wchodzić na uzbrojenie polskiego lotnictwa, wiosną 1939 r.
W momencie wybuchu II wojny światowej wybudowano około 105 "Łosi", ale nie były one w pełni ukończone. 1 września 1939 w skład polskiej floty powietrznej wchodziło 36 PZL.37, pozostałe znajdowały się w bazie lotnictwa w Małaszewiczach, gdzie czekały na wyposażenie. Do Brygady Bombowej włączono 2 dywizjony "Łosi" (X i XV), złożone z 36 sztuk PZL.37B. Resztę Brygady stanowiły PZL.23 Karaś. Kolejne 34 maszyny w wersjach PZL.37A i B wchodziły w skład jednostek szkoleniowych.
Udział w walkach wzięły samoloty zgrupowane w Brygadzie Bombowej oraz nieliczne posiłki z pozostałych jednostek. Zostały one wcześniej rozmieszczone na lotniskach polowych, dzięki czemu uniknęły zniszczenia w niemieckich bombardowaniach. Większego wykorzystania potencjału "Łosi" dokonano dopiero 4 września, przeprowadzając przy ich pomocy atak na 16 Korpus Pancerny w pobliżu Częstochowy i Radomska. Pozbawione osłony myśliwskiej, kierowane do ataku w niewielkich ilościach i to na cele przeznaczone bardziej dla lotnictwa szturmowego, ponosiły w tych atakach poważne straty. Z wykorzystanych w walkach około 45 bombowców PZL.37 14 maszyn zostało strąconych, zaś 12 uległo zniszczeniu w innych okolicznościach. Pewna liczba niekompletnych lub szkoleniowych "Łosi" została zniszczona na lotniskach i w fabrykach.
Około 19 PZL.37B z Brygady Bombowej i 27 samolotów szkoleniowych zostało ewakuowanych do Rumunii. Rumuński rząd po zarekwirowaniu, wcielił bombowce do sił lotniczych Rumunii i w 1944 r. użył przeciwko ZSRR. Zostały one wcześniej przezbrojone w niemieckie karabiny maszynowe MG 15 oraz działka Oerlikon FF kal 20mm. Kilka zdobytych podczas kampanii wrześniowej przez Niemców i Sowietów PZL.37 było testowanych w tamtejszych ośrodkach.
[edytuj] Opis techniczny
Całkowicie metalowy, dwusilnikowy dolnopłat. Podwozie klasyczne chowane z dwoma kołami. Załoga 4 osobowa: pilot, dowódca-bombardier, radiotelegrafista i tylny strzelec. Stanowisko bombardiera znajdowało się w przeszklonym "nosie" samolotu, wyposażonym w karabin maszynowy strzelający do przodu. Radiotelegrafista siedział wewnątrz kadłuba, ponad komorą bombową a do jego obowiązków należała także obsługa tylno-dolnego karabinu maszynowego. Zastosowano śmigło metalowe, trójłopatowe. W samolotach serii A i B wykorzystywano silniki gwiazdowe: Pegasus XII (moc normalna: 873 KM (642 kW), maksymalna: 940 KM (700 kW), Pegasus XX (moc normalna: 918 KM (675 kW), maksymalna: 970 KM (720 kW). Bomby przenoszono w komorach bombowych w kadłubie oraz centralnej części skrzydeł. Maksymalna ładowność wynosiła 2580 kg (2 x 300 kg i 18 x 110 kg).
Czasami PZL.37 występuje pod nazwą "PZL P.37" co jest błędnym oznaczeniem. Litera "P" była rezerwowana dla konstrukcji autorstwa inżyniera Zygmunta Puławskiego (np. PZL P.11).
[edytuj] Wersje
- PZL.37/I – średni bombowiec, pierwszy prototyp
- PZL.37/II – średni bombowiec, drugi prototyp
- PZL.37/III – średni bombowiec, trzeci prototyp i zarazem "samolot reklamowy"
- PZL.37A – średni bombowiec, pojedyncze usterzenie pionowe
- PZL.37A bis – średni bombowiec, podwójne usterzenie pionowe
- PZL.37B – średni bombowiec, silnik Pegasus XX
- PZL.37C – średni bombowiec, wersja eksportowa z silnikiem Gnome-Rhone 14N01
- PZL.37D – średni bombowiec, wersja eksportowa z silnikiem Gnome-Rhone 14N21
| Polskie samoloty wojskowe z 1939 roku | ||
| Samoloty myśliwskie | Samoloty bombowe | |
|---|---|---|
| PZL P.7 | PZL P.11 | PZL.23 Karaś | PZL.37 Łoś | PZL.43 Karaś | |
| Samoloty rozpoznawcze | Samoloty lotnictwa morskiego | |
| Lublin R.XIII | RWD-14 Czapla | LWS-3 Mewa | Lublin R.VIII | Lublin R.XIII | CANT Z-506 | |
| Samoloty łącznikowe | ||
| PWS-26 | RWD-8 | RWD-13 | RWD-17 | ||
| Samoloty szkolne i transportowe | ||
| Fokker F.VII | Potez 25 | PWS-26 | RWD-8 | LWS-4 Żubr | PWS-10 | PWS-16 | ||
| Konstrukcje prototypowe i doświadczalne | ||
| PWS-33 Wyżeł | PZL.38 Wilk | PZL.42 | PZL.46 Sum | PZL.50 Jastrząb | Nikol A-2 | ||
