Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions Masakra w Columbine High School - Wikipedia, wolna encyklopedia

Masakra w Columbine High School

Z Wikipedii

Zdjęcie satelitarne szkoły Columbine
Powiększ
Zdjęcie satelitarne szkoły Columbine

Masakra w Columbine High School miała miejsce 20 kwietnia 1999 roku, w Columbine High School, liceum znajdującym w pobliżu miast Littleton i Denver w stanie Kolorado w USA. Eric Harris i Dylan Klebold, dwaj nastoletni uczniowie owej szkoły, weszli na jej teren i przy pomocy broni palnej zamordowali dwunastu rówieśników i jednego nauczyciela, 24 osoby zostały ranne. Sprawcy popełnili samobójstwo zanim do budynku wkroczyła policja. Wydarzenie to jest jednym z największych mordów na terenie placówek oświatowych w historii USA.

Strzelanina w Columbine odbiła się szerokim echem na całym świecie a w Stanach Zjednoczonych wywołała poważne dyskusje na temat dostępu do broni, subkultur młodzieżowych i brutalnych gier komputerowych.

Spis treści

[edytuj] Droga do zbrodni

Harris i Klebold zdradzali skłonności do agresywnego zachowania na długo przed atakiem na Columbine. W styczniu 1998 zostali aresztowani za włamanie do zaparkowanego vana. Sędzia skierował ich do prac społecznych oraz na terapię dla młodocianych przestępców. W tym czasie też u Harrisa zdiagnozowano zaburzenia obsesyjno-kompulsywne na co został mu przepisany lek antydepresyjny - Fluvoxamina. Podczas terapii obaj udawali głęboką skruchę, a Harris napisał nawet empatyczny list do właściciela vana, dzięki czemu zostali zwolnieni z części kary.

Harris prowadził kilka stron internetowych, na których dawał wyraz swojej nienawiści do ludzi i świata. Strony te wywołały zainteresowanie policji już wiosną 1998, kiedy to rodzice jednego z uczniów - Brooksa Browna - zawiadomili o znajdujących się na tam groźbach pod adresem ich syna. Prowadzący śledztwo w tej sprawie Michael Guerra znalazł na stronach również instrukcję budowy bomby, oraz komentarze Harrisa świadczące, że był on w posiadaniu materiałów wybuchowych. Guerra chciał nawet starać się o nakaz rewizji w domu Harrisa ale nigdy nie złożył wniosku. Policja ukrywała wszelkie informacje na ten temat aż do kwietnia 2001 roku a akta w sprawie śledztwa prowadzonego przez Guerrę zaginęły w niewyjaśnionych okolicznościach tuż po strzelaninie. [1] [2]

[edytuj] Przygotowania

Pistolet szturmowy KG-99 podobny do używanego przez Dylana Klebolda
Powiększ
Pistolet szturmowy KG-99 podobny do używanego przez Dylana Klebolda

Z notatek i nagrań video pozostawionych przez obu morderców wynika, że atak na Columbine był przygotowywany przez okres około roku. Przez ten czas Harris w swoim dzienniku prowadził szczegółowy zapis eksperymentów z materiałami wybuchowymi i rysował plany szkoły próbując określić jaki atak spowoduje możliwie największą liczbę ofiar. Obaj nagrali też kilka filmów, na których m.in. prezentują zgromadzoną broń oraz sposób jej ukrycia w pokoju Harrisa. Razem sprawcy zbudowali około 100 różnych ładunków wybuchowych w większości tzw. bomb rurowych (fragmentów metalowych rur wypełnionych materiałem wybuchowym) oraz prymitywnych granatów powstałych z połączenia naboju z dwutlenkiem węgla i zapalnika. Z pomocą koleżanki Klebolda Robyn Anderson weszli też w posiadanie broni palnej. W grudniu 1998 Anderson, która ukończyła już wtedy 18 lat, a więc w świetle prawa amerykańskiego mogła legalnie posiadać broń, kupiła dla nich dwie strzelby oraz karabin Hi-Point 995. W lutym 1999 Harris i Klebold zdobyli kolejną broń za pośrednictwem Philipa Durana pracującego razem z nimi w pizzerii. Duran skontaktował obu sprawców z Markiem Manesem, który za $500 sprzedał im pistolet szturmowy TEC-DC9. Manes został później aresztowany i skazany na 6 lat więzienia za sprzedaż broni nieletniemu. Na wolność wyszedł w 2002 roku. Duran, sam oddał się w ręce policji po aresztowaniu Manesa i został skazany na 4 i pół roku więzienia. Przyznano mu warunkowe zwolnienie po 3 i pół roku.

[edytuj] Przebieg

Lista ofiar śmiertelnych
1. Rachel Scott, 17
2. Daniel Rohrbough, 15
3. William Sanders, 47
4. Cassie Bernall, 17
5. Steven Curnow, 14
6. Corey DePooter, 17
7. Kelly Fleming, 16
8. Matthew Kechter, 16
9. Daniel Mauser, 15
10. Isaiah Shoels, 18
11. John Tomlin, 16
12. Lauren Townsend, 18
13. Kyle Velasquez, 16

Napastnicy przyjechali do szkoły osobno około 11:10 we wtorek 20 kwietnia 1999. Harris zaparkował na południowym parkingu, a Klebold na południowo-zachodnim. W ten sposób ich samochody oskrzydlały stołówkę szkolną oraz wejścia do budynku. Wcześniej, w odległości około pół mili od szkoły podłożyli niewielką bombę zapalającą, która miała wybuchnąć o 11:14 - prawdopodobnie w celu odciągnięcia uwagi służb ratowniczych. Następnie obaj wnieśli do budynku dwie dziewięciokilogramowe bomby propanowe zapakowane do toreb podróżnych, które ukryli w stołówce pomiędzy plecakami i torbami innych uczniów. Zapalniki bomb były ustawione na 11:17. Według zapisków w dzienniku Harrisa, o tej właśnie godzinie w stołówce miało być zebranych około 600 osób. Gdyby doszło do wybuchu, zginęła by prawdopodobnie większość z nich. Obaj wrócili do samochodów gdzie oczekiwali na eksplozję. Ich plan zakładał zabicie wszystkich próbujących wydostać się ze stołówki.

Rysunek przedstawiający pozycję Harrisa i Klebolda na moment przed rozpoczęciem strzelaniny oraz miejsca zaparkowania ich samochodów.
Powiększ
Rysunek przedstawiający pozycję Harrisa i Klebolda na moment przed rozpoczęciem strzelaniny oraz miejsca zaparkowania ich samochodów.

[edytuj] Początek strzelaniny

Kiedy, na skutek wadliwej konstrukcji, zawiodły obie bomby Harris i Klebold ruszyli w kierunku szkoły. Zajęli miejsca na szczycie schodów prowadzących do budynku, skąd mieli doskonały widok na wejście do stołówki, boisko do piłki nożnej i część parkingu. O 11:19 padają pierwsze strzały. Napastnicy otwierają ogień w kierunku zachodnich drzwi szkoły, zabijając Rachel Scott i poważnie raniąc Richarda Castaldo, dwoje uczniów którzy jedli lunch na trawie przed wejściem. Następnie obaj kierują ogień w dół schodów w kierunku trójki uczniów wychodzących ze stołówki: Daniela Rohrbough'a, Seana Gravesa i Lance'a Kirklina. Wszyscy trzej ranni padają na ziemię. Ostrzeliwują też piątkę uczniów siedzących na zachód od schodów trafiając Michaela Johnsona, któremu mimo to udaje się uciec i Marka Taylora, który ciężko ranny pada na ziemię udając nieżywego. Klebold schodzi następnie w dół schodów i z bliskiej odległości strzela do Daniela Rohrbough'a zabijając go na miejscu. Oddaje również strzał do Lance'a Kirklina, któremu udaje się przeżyć. Klebold wchodzi też na krótką chwilę do stołówki, przechodząc nad Seanem Gravesem, który zdążył doczołgać się do drzwi wejściowych. Do tego momentu większość uczniów już opuściła pomieszczenie, a pozostali ukryli się pod stołami i w kuchni. Harris w tym czasie rani Anne Marie Hochhalter, która starała się uciec z terenu południowo-zachodniego parkingu w kierunku szkoły. Klebold prawdopodobnie sprawdza co stało się podłożonymi bombami po czym wraca na zewnątrz i dołącza do Harrisa. Obaj zaczynają rzucać ładunki wybuchowe na dach i parking oraz strzelać do uczniów uciekających w stronę boiska piłkarskiego. Świadkowie słyszą, jak jeden z napastników krzyczy: "To jest to co zawsze chcieliśmy zrobić. To jest świetne!".

Około 11:24 Harris i Klebold kierują się do wnętrza szkoły strzelając przy tym w duże szklane drzwi budynku. Odłamki szkła ranią Patricię Nielson, nauczycielkę która myśląc, że strzały są tylko wygłupem chciała wyjść na zewnątrz i upomnieć sprawców, oraz Briana Andersona - jednego z uczniów. Nielson i Anderson zdołali schronić się do biblioteki, korzystając z faktu, że uwagę napastników odwrócił pierwszy policyjny radiowóz, który przyjechał na miejsce zdarzenia. Nielson z telefonu w bibliotece łączy się z policją opisując sytuację.

Zastępca szeryfa Neil Gardner zatrzymał się na południowo-zachodnim parkingu. Gardner był policjantem przydzielonym do służby przy Columbine i w momencie wybuchu strzelaniny jadł lunch na północnym parkingu obok kortów tenisowych, skąd został wezwany drogą radiową przez jednego z woźnych. On i stojący w drzwiach szkoły Harris rozpoczęli krótką wymianę ognia. Harris z odległości około 50 metrów oddał 10 strzałów w kierunku samochodu Gardnera po czym jego karabin zaciął się. Gdy próbował odblokować broń Gardner strzelił do niego 4 razy. Harris zatoczył się gwałtownie w prawo sprawiając wrażenie trafionego. Kilka sekund później jednak znowu otworzył ogień po czym wbiegł do wnętrza szkoły.

Gdy Harris i Klebold weszli do budynku nie wszyscy jeszcze zdawali sobie sprawę z sytuacji. Jako że przerwy na lunch w szkołach amerykańskich odbywają się w turach, część uczniów ciągle pozostawała w klasach i tylko ci, którzy byli zebrani w stołówce zdążyli się ewakuować. Dodatkowo tradycją też jest, że uczniowie ostatnich klas organizują w tym okresie jakiś szkolny żart związany z zakończeniem nauki. Dla wielu odgłosy strzałów i wybuchów wydawały się być częścią takiego żartu.

Napastnicy przez kilka minut chodzili po głównych korytarzach strzelając do każdego, kto znalazł się w ich polu widzenia. Klebold ranił Stephanie Munson, która starała się wydostać przez główne, wschodnie drzwi szkoły. Śmiertelnie ranny zostaje też nauczyciel William Sanders. Sanders, który wcześniej pomógł w ewakuacji stołówki, wraz z jednym z uczniów szedł teraz w kierunku biblioteki. Kiedy po przeciwnej stronie korytarza pojawili się Harris i Klebold, Sanders odwrócił się i razem z uczniem zaczął uciekać w kierunku schodów na parter. Kule dosięgły go gdy już brał zakręt korytarza. Ranny Sanders został wciągnięty do jednej z klas przez innego nauczyciela i tam została mu udzielona pierwsza pomoc. Mimo tego Sanders zmarł na skutek upływu krwi zanim do szkoły wkroczyły służby ratownicze. Sprawcy, najprawdopodobniej nie mieli już w tym momencie żadnego planu działania. Z analizy nagrania rozmowy pomiędzy dyspozytorem policji a Paricią Nielson wynika, że Harris i Klebold przez prawie trzy minuty chodzili korytarzem przed biblioteką strzelając losowo i odpalając ładunki wybuchowe. Dym z jednej z eksplozji uruchomił nawet alarm przeciwpożarowy w budynku. W tym momencie w bibliotece znajdowało się 56 osób. Ponieważ wszystkie drogi ucieczki wydawały się odcięte Nielson poleciła uczniom ukryć się pod ławkami.[3]

[edytuj] Masakra w bibliotece

Plan biblioteki z zaznaczonymi ofiarami śmiertelnymi.
Powiększ
Plan biblioteki z zaznaczonymi ofiarami śmiertelnymi.

Napastnicy wkraczają do biblioteki o 11:29 krzycząc "Wstawać!". Każą też podnieść się wszystkim szkolnym sportowcom (ang. jocks). Gdy nikt nie reaguje Harris oddaje kilka strzałów ze strzelby w główny kontuar. Odłamki drewna ranią ukrytego za nim Evana Todda. Sprawcy przechodzą następnie przez całą długość biblioteki w kierunku okien. Po drodze Klebold strzela do siedzącego przy północnym stole komputerowym Kyle'a Velasqueza - jedynego ucznia, który nie ukrył się w żaden sposób. Velasquez ginie na miejscu.[4] Harris i Klebold zdejmują plecaki wypełnione amunicją i kładą je na drugim stole komputerowym, po czym otwierają ogień w kierunku zgromadzonych na zewnątrz sił policji oraz osób uciekających z budynku. Następuje krótka wymiana ognia, po której napastnicy odwracają się od okien. Klebold strzela ze strzelby do uczniów ukrytych pod jednym ze stołów w południowej części pomieszczenia, raniąc Daniela Steepletona, Makai Halla i Patricka Irelanda. Strzały Harrisa zabijają Stevena Curnowa i ranią Kacey Reugsegger ukrytych pod południowym stołem komputerowym. Harris przechodzi następnie na południe do innego stołu i uderzając ręką w blat krzyczy "A kuku!" (ang. Peekaboo). Po czym schyla się i strzela zabijając Cassie Bernall[5]. Odrzut strzelby łamie mu w tym momencie nos.

Oszołomiony i krwawiący Harris odwraca się do siedzącej na podłodze Bree Pasquale i pyta czy ta chce umrzeć. Kiedy Pasquale prosi o życie, Klebold zwraca uwagę Harrisa na Isaiah'a Shoelsa - ucznia o afroamerykańskim pochodzeniu.[6] Napastnicy otaczają stół pod którym ukrywa się Shoels, a Klebold próbuje go spod niego wyciągnąć. Następnie obaj strzelają. Harris zabija Schoelsa, a Klebold siedzącego tuż obok Matthew'a Kechtera. Harris rzuca po tym jeden z naboi z dwutlenkiem węgla w kierunku stołu pod którym siedzą Steepleton, Hall i Ireland. Hall chwyta nabój i odrzuca go w południowo-zachodni róg pomieszczenia, z dala od ludzi. Klebold wraca do głównych drzwi biblioteki i strzela w znajdującą się tam przeszkloną gablotę, po czym podchodzi do jednego ze stołów na południe od wejścia, strzelając i raniąc Marka Kintgena. Następnie przechodzi wzdłuż stołu obok, strzelając serią do ukrytych pod nim osób. Kule ranią Valeen Schnurr i Lisę Kreutz oraz zabijają Lauren Townsend. Harris w tym czasie strzela pod jeden z południowo-wschodnich stołów raniąc Nicole Nowlen i Johna Tomlina. Ranny Tomlin wychodzi spod stołu gdzie zostaje dobity przez Klebolda. Harris staje następnie przy wschodniej ścianie skąd strzela i zabija Kelly Fleming. Strzały Harrisa trafiają też ciało Lauren Townsend oraz ponownie ranią Lisę Kreutz i Jeannę Park. Obaj napastnicy kierują się następnie do centrum biblioteki gdzie przeładowują broń. Harris podchodzi po tym do jednego ze stołów i każe przedstawić się ukrytemu pod nim uczniowi. Uczniem tym jest John Savage, jeden z kolegów Klebolda. Savage pyta Klebolda co robi, na co ten odpowiada "Po prostu zabijam ludzi.". Savage pyta też czy Klebold zamierza zabić i jego. Klebold po chwili wahania poleca mu opuścić bibliotekę. Zaraz po tym jak Savage wybiega z biblioteki Harris strzela pod sąsiedni stół zabijając Daniela Mausera. Obaj sprawcy strzelają też pod jeden z południowych stołów raniąc Jennifer Doyle i Austina Eubanksa oraz zabijając Coreya DePootera. DePooter zginął o 11:35 i był ostatnią ofiarą masakry w Columbine. Harris i Klebold przechodzą jeszcze obok rannego Evana Todda dyskutując czy go zabić, po czym opuszczają pomieszczenie.

Sprawcy spędzili w bibliotece około 7 i pół minuty. W tym czasie zabili 10 osób i ranili 12. Cała strzelanina do tego momentu trwała około 16 minut.[7]

[edytuj] Samobójstwo

Po wyjściu z biblioteki Harris i Klebold udali się do południowej części szkoły. Po drodze zaglądają do kilku klas, w których wciąż ukrywają się uczniowie. Obaj oddają kilka strzałów w składzie materiałów chemicznych i wrzucają tam koktajl Mołotowa. Wybuch wywołuje niewielki pożar. O 11:44 razem schodzą do stołówki. Harris klęka na schodach i strzelając z karabinu bezskutecznie próbuje zdetonować jedną z bomb propanowych. Klebold podchodzi do torby z bombą i przez chwilę bada jej zawartość, po czym odpala ładunek wybuchowy i rzuca go w jej kierunku, co powoduje częściową detonację. Obaj następnie opuszczają stołówkę. Sprawcy chodzą bez celu po budynku strzelając kilkakrotnie w sufit w części biurowej i korytarzach. Wracają też na moment do stołówki, gdzie ogień wywołany eksplozją został już ugaszony przez spryskiwacze przeciwpożarowe. Dokładnie o 12:00 wychodzą ze stołówki z powrotem do biblioteki skąd z okien strzelają do sił policyjnych. W bibliotece pozostawali juz w tym czasie tylko Lisa Kruetz, Patrick Ireland, Patricia Nielson oraz troje innych pracowników szkoły ukrytych w jednym z bocznych pokoi. Ostanie strzały Harris i Klebold oddali prawdopodobnie pomiędzy 12:02 a 12:05 jednak z powodu ognia osłonowego prowadzonego przez oddział SWAT na zewnątrz szkoły żaden ze świadków nie był w stanie określić dokładnego czasu. Harris i Klebold popełnili samobójstwo strzelając sobie w głowę. Wcześniej na jednym ze stołów postawili i zapalili koktajl Mołotowa. Pożar wywołany wybuchem tego koktajlu o 12:08 uruchomił czujnik dymu w bibliotece. Eksperci CBI ustalili, że było to już po śmierci obu sprawców.

[edytuj] Następstwa kulturowe

Masakra w szkole Columbine stała się podstawą do realizacji filmu dokumentalnego przez amerykańskiego filmowca Michaela Moore'a pt. Zabawy z bronią (ang. Bowling for Columbine), poruszającego problem zabójstw z użyciem broni palnej w USA. Także na kanwie tamtych wydarzeń Gus van Sant nakręcił Słonia, za który otrzymał w 2003 roku Złotą Palmę w Cannes.

20 kwietnia 2005 roku, w szóstą rocznicę wydarzeń w Columbine, Danny Ledonne wydał opartą na nich grę komputerową. Super Columbine Massacre RPG! przedstawia w szczegółowy sposób dzień ataku na Columbine widziany oczami Harrisa i Klebolda. Z oczywistych względów gra wzbudziła znaczne kontrowersje w Stanach Zjednoczonych.

Panoramiczne zdjęcie szkoły Columbine. Po lewej stronie widoczna biblioteka zbudowana dla upamiętnienia masakry.
Powiększ
Panoramiczne zdjęcie szkoły Columbine. Po lewej stronie widoczna biblioteka zbudowana dla upamiętnienia masakry.

[edytuj] Przypisy

  1. Raport sądowy na temat śledztwa przeprowadzonego w sprawie zaginionych akt Guerry plik .pdf
  2. Columbine file remains a mystery - www.rockymountainnews.com
  3. Nagranie rozmowy Patrici Nielson z dyspozytorką policji. plik .mpg
  4. Fragment raportu z sekcji zwłok Kyle'a Velasqueza plik .gif
  5. Niektórzy świadkowie zeznali później, że przed zabiciem Bernall Harris spytał ją czy wierzy w Boga, na co ta odpowiedziała twierdząco. Nie zostało to jednak potwierdzone przez żadną z osób ukrytych pod stołem razem z Bernall, a jedynie przez uczniów, którzy tylko słyszeli rozmowę nie będąc bezpośrednimi świadkami zdarzenia. Prowadzący dochodzenie ustalili, że ta wymiana zdań prawdopodobnie miała miejsce później, pomiędzy Kleboldem a Valeen Schnurr - uczniowie poproszeni o wskazanie miejsca, z którego słyszeli rozmowę wskazywali miejsce, w którym ukrywała się Schnurr. Did She Really Say "Yes"? - www.salon.com
  6. Student takes a step to recovery - Pasquale rests after sleepless nights - www.rockymountainnews.com
  7. Ustalenia zespołu policji badającego wydarzenia w bibliotece.

[edytuj] Linki zewnętrzne

Archiwum zdjęć związanych z masakrą w Columbine

Commons

THIS WEB:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia 2006:

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - be - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - closed_zh_tw - co - cr - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - haw - he - hi - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - ms - mt - mus - my - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - ru_sib - rw - sa - sc - scn - sco - sd - se - searchcom - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sq - sr - ss - st - su - sv - sw - ta - te - test - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tokipona - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu