Grodziec (dzielnica Będzina)
Z Wikipedii
Grodziec - dzielnica Będzina (16 km² i około 10 tysięcy mieszkańców), położona w północno-zachodniej części miasta. Zabudowa dzielnicy składa się głównie z kilkupiętrowych (najczęściej dwu) kamienic z początków wieku, chociaż w północnej części dzielnicy znajduje się szybko rozrastające się osiedle mieszkaniowe.
W skład Grodźca wchodzą mniejsze jednostki: Parcina, Boleradz, Za Górą, Bagieniec, Osówka.
W dzielnicy znajdują się obecnie już nieczynne: Cementownia (najstarsza w Polsce, zamknięta 31 VII 1979 r.) i Kopalnia węgla kamiennego "Grodziec" (ostatni wózek węgla wyjechał na powierzchnię 31 XII 1998r) i inne zakłady.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Nazwa Grodziec - wiąże się z działalnością osadniczą człowieka i pochodzi od starego wyrazu "grodza, grodze, grodz", co oznacza nasyp, obwałowanie, a nawet płot z bierwion zaciętych na ostro. Nazwa miejscowości zmieniała się i krystalizowała, by od 1877 r. przyjąć nazwę dziś używaną - Grodziec.
Kolejne nazwy miejscowości były; Grodez (1229), Grodecz (1259), Grodzecz (1334-1342), Grodzyecz (1470-1480).
Nazwa miejscowości wiąże się także z istniejącymi tu niegdyś grodziskiem, czyli zamczyskiem. To, co nie zniszczyły wieki zrujnowali pruscy inżynierowie wojskowi, którzy w 1805 r. przeprowadzili tutaj na wzgórzu Doroty badania pod wykonywanie fortyfikacji wojskowych. Wtedy znaleźli dwie skrzynie wykopalisk archeologicznych. Reszty dokonała pierwsza wojna światowa, która z wałów porobiła okopy i rowy strzeleckie. Zniszczenia Dorotki i przyległej okolicy pogłębiła druga wojna światowa
Pierwsza historyczna wzmianka o Grodźcu pochodzi z 1254 roku i jest to wiadomość, że wieś jest własnością zakonu norbertanek ze Zwierzyńca niedaleko Krakowa. Zakon zakupił Grodziec z rąk księcia opolsko-raciborskiego Władysława (terytorialnie nadal wieś należała jednak do księstwa opolsko-raciborskiego. Stan ten zmienił się po roku 1443 tj. od czasu wykupu księstwa siewierskiego przez biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. Grodziec jednak do księstwa nie należał i stanowił odtąd polską enklawę w obszarze własności biskupiej). Ciągłość osadniczą na terenie wsi możemy jednak śledzić od wczesnego średniowiecza. Istnieje w prawdzie hipoteza, że na wzgórzu św. Doroty istniało grodzisko kultury łużyckiej, zaś znajdujące się tam źródła potoku miały być przedmiotem pogańskiego kultu. Zresztą stąd miała powstać nazwa późniejszej osady. Nie znaleziono jednak na to przekonujących dowodów. Od 1303 we wsi funkcjonuje parafia (znani są z tego czasu plebani Jakub i Więcław). Pierwszą informacją o drewnianym kościele pod wezwaniem św. Katarzyny mamy dopiero z lat siedemdziesiątych XV wieku (dzięki Janowi Długoszowi), choć niewątpliwie kościół stał już w początkach XIV stulecia. Około 1600 roku powstała przy kościele szkoła i szpital. Drewniany kościół św. Katarzyny spłonął dwukrotnie w latach 1620 i 1638, msze zostały na kilka lat przeniesione do wybudowanego w 1635 roku, z inicjatywy księdza Wojciecha Lipnickiego kościółka pod wezwaniem św. Doroty. (Kościół zostaje wybudowany na wzgórzu (382 m n.p.m.) górującym nad okolicą, bardzo szybko przezwanym od wezwania kościoła "Dorotką"). W 1726 roku w miejscu drewnianego kościoła św. Katarzyny zdecydowano się wybudować nowy murowany, który zresztą był później wielokrotnie poszerzany i przebudowywany. Norbertanki gospodarowały wsią aż do końca XVIII wieku, kiedy wobec trudności finansowych zdecydowały się sprzedać Grodziec rodzinie Bontanich.
W XIX stuleciu właścicielami Grodźca byli Maurycy Kossowski i rodzina Ciechanowskich. Obserwujemy wtedy szybki rozrost wsi, powodowany głównie uruchomieniem w 1820 roku pierwszej Kopalni, zaś 1857 - Cementowni. Po 1867 roku Grodziec znalazł się w powiecie będzińskim i należał do gminy Gzichów. W nowym podziale gmin przeprowadzonym po pierwszej wojnie światowej wieś znalazła się w utworzonej gminie grodzieckiej. W jej skład weszła także osada Boleradz.
W 1951 roku Grodźcowi nadano prawa miejskie, jednakże stan ten nie utrzymał się zbyt długo, gdyż już w 1975 roku wobec reformy administracyjnej i likwidacji powiatów miasto włączono w obręb Będzina. Stan ten utrzymuje się do dzisiaj pomimo istnienia dość silnego lobby domagającego się usamodzielnienia dzielnicy (podobnie jak to miało miejsce z inną dzielnicą Będzina - Wojkowicami).
[edytuj] Legendy Grodźca
opisane są w oddzielnym artykule Legendy Grodźca
[edytuj] Ludność
- 1795 - 480 mieszkańców
- 1930 - 8252 mieszkańców (gmina)
- 1951 - 10500 mieszkańców
- 2002 - ok. 10000 mieszkańców
[edytuj] Zabytki
- Grodzisko wczesnośredniowieczne na wzgórzu Dorotka;
- Kościół parafialny pw. św. Katarzyny z XVIII wieku;
- Kościół filialny pw. św. Doroty z XVII wieku;
- Zespół parkowo-pałacowy Pałacem Ciechanowskich z XIX wieku;
- Zespół zabudowy byłej Cementowni "Grodziec";
- Zespół zabudowy Kopalni Węgla Kamiennego "Grodziec";
- Wila Ciechanowskich
- Kompleksy zabudowy robotniczej na "Pekinie";
[edytuj] Kluby sportowe
- Klub Piłki Nożnej "Olimpia" (powst.1921)
- W okresie późniejszym klub zmienił nazwę na "T.U.R. Grodziec"
- Klub Tenisowy w Grodźcu (powst. w latach 20. XX wieku)
- Klub Sportowy "Solvay" Grodziec (powst. 1929/1930-1939)
- ZKS "Budowlani" Grodziec (powst. po 1945-1979)
- Motorowy Klub Sportowy w Grodźcu (powst. 1948 - 1956)
- RKS Grodziec (powst. 1945)
[edytuj] Przemysł Grodźca
[edytuj] Galeria
 Góra Dorotka w Grodźcu |
 Kościół św. Doroty w Grodźcu |
 Pałac Ciechanowskich w Grodźcu |
|
 Afisz reklamowy, XIX w. |
 Zdj. Cementowni Grodziec z 1857 roku |
 Zdj. z 1930 roku bramy głównej Cementowni |
 KWK Grodziec od północy |
 Ostatni wagon węgla z kopalni |
 KWK Grodziec od południa |
 Zdj. ratowników kopalni z 1925 r. |
 Budynek dawnego browaru |
 Zdj. etykiety (z 1938 r.) z Browaru Grodziec |
 Zdj. z lat 20. Klub Tenisowy w Grodźcu |
 Zdj. siatkarzy RKS-u grających w 2 lidze |
 |
Dzielnice Będzina |
|---|---|
|
Grodziec | Gzichów | Ksawera | Łagisza | Małobądz | Śródmieście (Stare Miasto) | Warpie |
