Czart
Z Wikipedii
Czart (czort) w mitologii słowiańskiej zazwyczaj zła lub złośliwa istota demoniczna, po przyjęciu chrześcijaństwa utożsamiana z diabłem.
Imię pierwotnie opisywało kogoś kulejącego, chromego, utykającego na nogę lub bez ogona.
W późniejszym folklorze najczęściej chodzi o tego jednego, „pierwotnego”, który, spadając z nieba, złamał lub zwichnął sobie nogę:
- „(...) na rozkaz Pana Jezusa Michał Archanioł zrzucił wóz Lucypera z nieba.”
- „(...) zrzucił Wielki Wóz z nieba i złamał mu dyszel.”
(na Wielkim Wozie jeździł św. Jerzy, św. Eliasz = Gromowładca)
- „Pan Bóg wytyczył Drogę Mleczną zbuntowanym aniołom i po niej strącił ich do piekła.”
Inna opowieść będąca częścią słowiańskiego mitu o stworzeniu świata, tłumaczy cechę charakterystyczną czarta, wyjaśnia jednocześnie czerwone zabarwienie olchy (Bułgaria, Ukraina, Białoruś, Polska): ...czart stworzył wilka, a Bóg go nim poszczuł, bies uciekł na olchę, ale wilk zdążył go ukąsić w nogę (urwać mu ogon – białorus. karnachwościk; porównaj etymologię słowa kąsać <*kond-s-os „oddzielona część” > scs. kąsъ, spol. kęsy „krótki, skrócony” zwłaszcza o ogonie, ale także „bez ręki, [albo] nogi”), krew zabarwiła drzewo...
Możemy mieć tu do czynienia ze śladem mitu o początku pojedynku kosmogonicznego, próbie wspięcia się (wjechania) czarta do nieba (ucieczki na/w drzewo, por. drzewo kosmiczne), zawłaszczenia praw przynależnych Gromowładcy, jazda (skradzionym ?) rydwanem (symbolem wojowników – „kszatrijów”, którym przewodził Gromowładca), porwaniem nim (?) jego partnerki (o Drodze Mlecznej: „słoneczkowa matka [?? matka Swaroga ?? Wielka Macierz, której symbolem – krowa, rodząca Słońce ??] tamtędy jeździła i został znak.”). Por. też Wołos, Perun.
(Cytaty za J. Bartmiński [red.] „Słownik stereotypów i symboli ludowych”, Lublin 1996)
