Gallus gallus

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

	Galina

Galinas

Classificacion classica

Animalia

Chordata

Aves

Galliformes

Phasianidae

Gallus

Gallus gallus
(Linnaeus, 1758)

Retrobatz tota la Biologia sus Wikipèdia
a partir del Portal Biologia

La Galina (Gallus gallus) es un ausèl domestic (polalha) elevat per sa carn e per sos uòus, e de còps per sas plumas. Los uòus de galina son de luènh los mai consomats demest los diferents tipes d'uòus meses sul mercat.

Lo mascle de la galina es lo gal. Un polet es un jove de la familha de la galina. Lo capon e la polarda son de polets castrats e elevats per lor carn.

Es l'ausèl mai espandit sus tèrra.

[Modificar] Biologia e ecologia

La galina, mentre que siá d'origina tropicala, a una reparticion geografica fòrt larga, deguda a l'accion de l'òme. S'adapta a una multitud de mitans, se se fa excepcion de las latituds nautas, al delà del cercle polar, ont los jorns son tròp corts en ivèrn. Los uèlhs de las galinas lor permeton pas de veire la nuèch (abséncia de bastonets), çò que ne fa un animal diurn exclusivament.

Es omnivòra, son alimentacion naturala se composant de graminèas, d'invertebrats del sòl e de qualques fuèlhas d'erbacèas.

La galina aparten a l'òrdre dels gallifòrmes, es un animal adaptat a la corsa (tres dets pausats al sòl), mas pauc al vòl. Çaquelà, l'arquetipe salvatge (gal daurat o bankiva), originari d'Asia del Sud-Èst es fòrça mai leugièr que la galina comuna (700 gramas contra 2,5 kg). Las espècias pròchias - que pòdon s'ibridar amb la galina : faisan e catla - son pas de marrits velièrs.

La galina es un animal terrèstre e nidifugi. L'edat adulta es atenha en 7-9 meses. Los uòus son ponuts dins de nius grossièrament batits. Son de colors variadas. Los consomidors urbans compran cèrtas colors : uòus roses en Euròpa, blancs als Estats Units, per exemple ; aquò procèda d'un prejutjat fòrtament ancorat.

Un gal e de galinas

La galina pon a pauc prèp cada jorn, al mens quand es jova. Cada annada, la galina diminuís sa ponduda de 20 a 30%, fins a agotament de ovocits (menopausa, vèrs 7-9 ans).

Dins son aira d'origina, pon tota l'annada, las sasons essent pas marcadas. Dins las zònas temperadas, acaba de póner quand los jorns acorchisson (d'agost a decembre) e recomença quand los jorns alòngan, de còps dès genièr, al mens dins los climats jos influéncia oceanica.

Un còp que 8 a 12 uòus son depausats dins lo niu, la galina cambia de comportament, se met a clocar e se despluma al nivèl de la paleta, lo tot es determinat per una augmentacion del taus de progesterona. Los uòus son alara incubats : la galina se lèva un còp per jorn per s'alimentar e prendre un banh de tèrra ; tòrna regularament los uòus (indispensable al desvolopament armoniós del fètus). Al començament, difusa fórça de calor, mas vèrs la fin, calfa mens los uóus, lo metabolisme dels poletons pren lo relai. La clocada arriba a tèrme de biais perfièchament sincròn, e i a comunicacion entre los poletons prèst d'espelir (cal 19 a 21 jorns, segon las raças e la talha).

Los poletons son elevats sus 1,5 a 3 meses segon las raças. Los joves s'empluman progressivament. Quand lo taus de progesterona de la maire baissa, e que va recomençar a póner, rejeta los joves, que vivon alara en tribú fins a l'edat adulta.

Sa longevitat poiriá aténher 18 ans, mas plan sovent la galina vielhís mal e presenta una santat marrida que li fa rarament despassar 12 ans. La menopausa susven vèrs 7-9 ans, quand los ovocits de l'ovari unic (lo d'esquèrra) son agotats. Una galina menopausada pòt prendre, a causa dels dereglaments ormonals, lo plumatge d'un gal !

[Modificar] Istòria

La primièra domesticacion de la galina aguèt probablament luòc en Nòva Guinèa, se l'òm se basa sul fach que lo mòt per designar lo polet domestic — *manuk — aparten a la lenga reconstituida proto-austronesiana. Las galinas, amb los cans e los pòrcs, fasián partida dels animals domestics de la cultura Lapita, la primièra cultura neolitica de l'Oceania.

Lo poleton es lo pichon de la galina

Gràcias al comèrci maritim, arribèron sul continent asiatic, e d'alà s'espandiguèron vèrs l'Oèst, en Euròpa e en Asia occidentala.

Las primièras representacions de galinas en Euròpa se tròban sus las ceramicas corintianas del sègle VII abans J.C.

Dins la Grècia anciana, las galinas èran raras e constituissián una noiridura de luxe. Sembla que Delòs foguèsse estat un centre d'elevatge del polet.

Sus l'illa de Pascas, las galinas foguèron introduchas pels navigadors polinesians pas que vèrs lo sègle XII, e i èran lo sol animal domestic, a l'excepcion probabla del rat polinesian (Rattus exulans). Èran lotjadas dins de galinièrs de pèira particularament solids.

[Modificar] Biais de parlar

La galina cascareleja (o cascalha, o cascaleja) quand conversa amb sos congenères, cloca quand parla a sos poletons dins l'uòu. Li arriba quitament, rarament, de cantar coma un gal.

[Modificar] L'elevatge de las galinas pondeiras

Quatre uòus de galinas

Tradicionalament, se fasiá en polassariá. L'elevatge industrial se fa lo mai sovent en gàbias dispausadas en batariás, mas tanben al sòl dins de galinièrs. Lo legislator a degut intervenir per reglamentar l'espaci vital de las galinas en batariá. En Euròpa, la directiva 1999/74/CE del Conselh impausa que las gàbias amainatjadas ofriscan una superficia minimala de 750 cm² per animal. Per estimular la ponduda, se jòga sus l'esclairatge, que sa durada quotidiana es progressivament aumentada per aténher fins a 16 oras en periòde de ponduda.

[Modificar] Genetica

Lo 9 de decembre de 2004, la revista scientifica Nature a anónciat qu'una equipa internacionala de 170 cercaires es pervenguda a establir lo seqüençatge del genòm de la galina. Es lo primièr ausèl dins aqueste cas.