Thomas van Aquino
Thomas van Aquino (kasteel Roccasecca bij Napels, 1225 – Fossanova, 7 maart 1274) was een Italiaanse filosoof en theoloog, die tot de scholastici gerekend wordt.
Inhoud |
[bewerk] Leven
Thomas van Aquino stamde uit een vooraanstaande familie die hem had voorbestemd om in te treden bij de benedictijnen van Monte Cassino en abt te worden van deze machtige abdij. Hij trad echter in 1244 toe tot de dominicanen, een bedelorde met een grote werfkracht onder de aanzienlijken, zoals de cisterciënzers een eeuw vroeger hadden bezeten.
Hij was in Keulen tussen 1248 en 1252 als student onder het gehoor van zijn ordegenoot Albertus Magnus (1206-1280). In 1252 begon hij zelf te doceren. Hij werkte in Parijs, Rome, Napels, Orvieto en Viterbo. De universiteit van Parijs verleende hem in 1256 de graad van magister, tegelijk met de franciscaan Bonaventura. Thomas' werken en visie vonden niet meteen de weerklank van latere tijden. Omtrent 6 december 1273, na het vieren van de Mis, hield Thomas op met schrijven en dicteren. Toen zijn assistent Reginaldus om opheldering vroeg, antwoordde hij: "Ik kan het niet meer. Alles wat ik geschreven heb lijkt stro in vergelijking met wat ik heb gezien." Hoewel dit verschillend opgevat kan worden, is het vermoedelijk niet een afwijzing van zijn eigen werk. Aangenomen kan worden dat Thomas tijdens die viering een diepe spirituele ervaring heeft gehad. Hij stierf op 7 maart 1274. In 1277 veroordeelde de bisschop van Parijs enkele van zijn stellingen, maar deze veroordeling werd herroepen toen paus Johannes XXII Thomas van Aquino in 1323 heilig verklaarde. In 1567 benoemde paus Pius V, zelf een dominicaan, hem tot kerkleraar. Sinds 1970 is 28 januari de kerkelijke feestdag van Thomas van Aquino.
[bewerk] Thomas' scholastiek
In de 13e eeuw streefden geleerden naar een ordening, een coherent systeem waarin temperamenten, intellectueel en moreel leven onder te brengen waren. Een plastische weergave van de scholastiek, hét denksysteem uit de hoge Middeleeuwen, is de dertiende-eeuwse gotische kathedraal: een soort encyclopedie in steen waar alles zijn vaste plaats en betekenis heeft. Dat betekent echter niet dat er geen beweging in zijn werken zit: Op een aantal punten is te herleiden dat Thomas in zijn carrière van mening verandert, zodat de dingen die hij schrijft eerder gelezen moeten worden als The best answer reached so far.
Het werk van Thomas van Aquino is subliem in de voorstelling van deze ordening. Thomas ontwierp een rationeel systeem waar alles in paste en waarbij hij logisch en deductief te werk ging. Zijn werk geeft onder meer een beeld van de middeleeuwse kosmologie, met haar bekende elementen: de zeven sferen en zeven planeten, twee of drie hemelen (waarbij het aantal hemelsferen op negen of tien komt), de vier elementen (aarde, water, lucht en vuur), de cirkelvormige beweging van de hemellichamen (die wijst op hun volmaaktheid), de tegenstrijdige beweging van de dingen op de (onvolmaakte) aarde (aarde en water van boven naar beneden, vuur en lucht van beneden naar boven).
Bovenal was Thomas een theoloog met een scherp gevoel voor mysterie. Steeds gaat het in zijn werken om God: alle andere dingen zijn relevant voor zover ze betrekking op God hebben. Daarbij is hij zeer precies in de taal die we voor God gebruiken: wat kunnen we nog wel zeggen, en waar houdt onze kennis op? Tenslotte is Thomas een door en door bijbels theoloog. De Schrift staat steeds centraal, en alle vragen die de tekst van de bijbel oproept worden zeer serieus bestudeerd. Ook Thomas' grootste werk, zijn Summa Theologiae, laat zich lezen als een bijbelse theologie.
[bewerk] De tijd van Thomas van Aquino
Thomas van Aquino was de eerste theoloog die onderscheid maakte tussen het goddelijke en menselijke recht, tussen geestelijke en wereldse macht. Hij stelde dat "het goddelijke recht dat op genade gebaseerd is, het menselijke recht dat uit de rede voortkomt niet wegneemt."
In de eerste helft van de 13e eeuw wilden de kerkelijke leiders het christelijke leven verbeteren. Hiertoe moest de zeggenschap van de wereldlijke leiders over de benoeming op kerkelijke posten gestopt worden. Paus Innocentius III bevestigde de overwinning van de Kerk over de wereldse macht. Dit ging gepaard met een opzoeken van de leefwijze van de eerste eeuwen van de kerk, een waarlijk apostolisch leven in eenvoud, in tegenstelling tot priesters en bisschoppen die niet verzaakten aan rijkdom en overvloed. De bedelorden die aan het begin van de 13e eeuw ontstonden, leverden een bijdrage aan de opleving van de vroomheid in de steden. De vele middelbare scholen in de steden waren van grote betekenis voor de middeleeuwse geestelijke cultuur.
De zogeheten "Renaissance van de twaalfde eeuw" ging op geestelijk gebied gepaard met een sterke opleving van de wetenschap. In korte tijd werden de hoofdwerken van Arabische en Griekse filosofen en zuiver wetenschappelijke teksten in het Latijn vertaald. Tegen 1200 beschikte men in het Westen slechts over een beperkt aantal van de hoofdwerken van Aristoteles in vertaling, die als de tolk van de natuurlijke orde werd beschouwd. De dominicaan Willem van Moerbeke en anderen vertaalden in de eerste helft van de dertiende eeuw de rest van Aristoteles' oeuvre.
De kracht van de menselijke rede werd ontdekt: Anselmus van Canterbury opende de deur voor de 'redenerende theologie'. Het grote vertrouwen in de menselijke rede leidde tot de scholastieke methode: een rustige, objectieve benadering waarbij de auteur geheel in dienst staat van het zoeken naar de waarheid. De scholastiek gebruikt gezaghebbende auteurs: in de Summa theologiae van Thomas staan 25.000 citaten uit de Bijbel, 2500 van Augustinus, en 2500 uit de werken van Aristoteles, naast vele aanhalingen uit Dionysius de Areopagiet en anderen, onder wie ook joodse schrijvers als Maimonides en islamitische auteurs als de filosofen Avicenna en Averroes.
[bewerk] Bibliografie
Thomas van Aquino schreef onder meer:
- bijbelcommentaren
- toelichtingen op de dogmatiek van Petrus Lombardus (het zgn Sententiën-commentaar)
- toelichtingen op veel geschriften van Aristoteles
- Tegen de heidenen (Summa contra gentiles)
- Summa theologiae, een synthese, onvoltooid gebleven: Thomas stopte het werk eraan in 1273
- preken
- quaestiones, onder andere de Queastiones de veritate en Quaestiones de quodlibet.
Hij gebruikte wel materiaal van anderen, maar bouwde een zelfstandig stelsel op dat getuigde van zijn veelzijdigheid en visie.
Thomas van Aquino betrok denken en geloven nadrukkelijk op elkaar. Hij was ervan overtuigd dat denken en geloven niet tegengesteld konden zijn. Zijn stelsel had voor de rede een eigen taak en bood ruimte en vaktermen voor de hele toenmalige wetenschap. Het 'thomisme' werd door Paus Leo XIII in 1879 tot verplicht onderwerp van de theologische studie verklaard.
[bewerk] De overlevering van zijn werken
Het oeuvre van Thomas van Aquino is overgeleverd in vele handschriften. Van een aantal van zijn teksten is een autograaf bewaard gebleven. Thomas zelf schreef vrijwel onleesbaar; zijn schrift doet denken aan een variant op steno. Zijn tijdgenoten spraken van de "littera inintelligibilis", een onbegrijpelijk schrift. Thomas dicteerde zijn werken dan ook aan verschillende medebroeders die als secretatis fungeerden. Er bestaan verschillende uitgavenreeksen van Thomas' werken. De grote Editio Leonina die een internationaal team van Dominicanen uitgeven, is nog niet voltooid.
De Jezuïet Robert Busa heeft vanaf 1945 het oeuvre van Thomas van Aquino met computers onderzocht. Dit heeft geresulteerd in de Index Thomisticus, de eerste door een computer samengestelde concordantie. Hierin is aangegeven in welke context Thomas woorden heeft gebruikt. Busa stelde vast dat Thomas meer dan zeven miljoen woorden heeft geschreven. Busa's werk heeft het theologisch onderzoek een grote dienst bewezen.
[bewerk] De invloed van Thomas' denken
Aan het eind van de dertiende eeuw komt een aantal van of aan Thomas toegeschreven stellingen onder vuur te liggen. Dit is bekend geworden onder de naam 'Correctoria-strijd', en kan gezien worden als een eerste fase van receptie van zijn denken.
De receptie van Thomas komt voor een tweede maal tot bloei in de vijftiende en zestiende eeuw. In de zestiende eeuw zijn het vooral theologen als Thomas Cajetanus, Molina en Banez die hem bestuderen.
Een derde golf van Thomas-receptie vindt plaats vanaf het einde van de negentiende eeuw: Thomas wordt mede door zijn systematische stijl gezien als een goed katholiek antwoord op het opkomend liberalisme en communisme. Hier ontstaat het zgn. neo-thomisme. Thomas' teksten worden uitgegeven en diepgravend bestudeerd.
Een vierde golf ontstaat halverwege de twintigste eeuw als een reactie op het neo-thomisme. De kritiek is dat Thomas in het neo-thomisme te veel als negentiende-eeuwer gelezen wordt, en uit zijn middeleeuwse context is getrokken. Een tweede punt van kritiek is dat het neo-thomisme zich te exclusief richt op Thomas' filosofie, terwijl de filosofie bij hem steeds in dienst staat van de theologie en er niet los van gezien kan worden.
Vanwege dit neo-thomisme is Thomas een omstreden theoloog: velen (die hem alleen door de bril van het neo-thomisme kennen) vinden hem achterhaald, terwijl hij voor anderen de katholieke theoloog bij uitstek is.
[bewerk] Trivia
- Aan de 'Thomas van Aquinolaan' is de Radboud Universiteit Nijmegen gevestigd.
[bewerk] Externe links
- Thomas Instituut, Katholieke Theologische Universiteit, Utrecht
- Corpus Thomisticum : website met werken van Thomas van Aquino
- Bibliotheca Thomistica IntraText
| {{{afb_links}}} | Kerkleraren | {{{afb_rechts}}} | {{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
Albertus de Grote - Alfonsus van Liguori - Ambrosius van Milaan - Anselmus van Canterbury - Antonius van Padua - Athanasius van Alexandrië - Augustinus van Hippo - Basilius de Grote - Beda Venerabilis - Bernard van Clairvaux - Bonaventura van Bagnoregio - Catharina van Siena - Cyrillus van Jeruzalem - Efrem de Syriër - Franciscus van Sales - Gregorius de Grote - Gregorius van Nazianze - Hiëronymus van Stridon - Hilarius van Poitiers - Isidorus van Sevilla - Johannes Chrysostomus - Johannes Damascenus - Johannes van het Kruis - Laurentius van Brindisi - Leo de Grote - Petrus Canisius - Petrus Chrysologus - Petrus Damiani - Robertus Bellarminus - Theresia van Avila - Theresia van Lisieux - Thomas van Aquino |
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Thomas Aquinas van Wikimedia Commons. |
