Tarpan
| Tarpan IUCN-status: Uitgestorven (1887) |
|||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
|||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||
|
|||||||||||||
| Ondersoort | |||||||||||||
| Equus ferus ferus Boddaert, 1785 |
De tarpan (Equus ferus ferus) was een wild paard dat in oostelijk Europa voorkwam. Het laatste exemplaar van deze paardenondersoort stierf in 1887.
Inhoud |
[bewerk] Taxonomie
In 1784 heeft Pieter Boddaert deze soort Equus ferus genoemd, verwijzend naar de beschrijving van dit dier door Gmelin. Onbekend met de naam gegeven door Boddaert, catalogiseerde Helmut Otto Antonius, directeur van de Scholbrunn Zoölogische Tuinen in Wenen, Oostenrijk, de tarpan als Equus gmelini in 1912, ook verwijzend naar de beschrijving van Gmelin. Omdat de naam van Antonius naar dezelfde beschrijving verwijst als die van Boddaert wordt de naam als synoniem toegelaten. Linnaeus noemde het paard in 1758 Equus caballus.
Toen men wist dat Equus ferus en Equus caballus dezelfde soort zijn, werd in 1993 door Wilson en Reeder, overeenstemmend met de Code van de International Commission of Zoological Nomenclature (Internationale Commissie op Zoölogische Nomenclatuur), de wetenschappelijke naam van de tarpan of wild paard, Equus ferus, veranderd in de naam die door Linnaeus was gegeven, Equus caballus. Veel wetenschappers hadden kritiek bij deze verandering van de wetenschappelijke naam van de tarpan, zij wilden dat er een uitzondering voor huisdieren (gedomesticeerde dieren) gemaakt werd.
In 2003 besloot de International Commission on Zoological Nomenclature tot de instandhouding van het gebruik van 17 soortnamen gebaseerd op wilde soorten, waarvan oudere of even oude namen van gedomesticeerde vormen bestonden. Dit besluit bevestigde Equus ferus voor het wilde paard, waaronder de tarpan. Taxonomen die het gedomesticeerde paard als ondersoort van het wilde paard zien kunnen Equus ferus caballus gebruiken. De naam Equus caballus blijft beschikbaar voor het gedomesticeerde paard wanneer het als een aparte soort wordt gezien.
[bewerk] Bostarpans, steppetarpans en Przewalskipaarden
De bostarpan (Equus ferus sylvaticus) zou leven van de Rijn tot in het oosten van Polen. De steppetarpan (Equus ferus ferus) zou leven in Zuid-Rusland. Deze paarden werden in de 18e eeuw in de buurt van de Zwarte Zee gezien door Peter Simon Pallas, die ze de naam tarpan gaf. Er is nog steeds geen zekerheid over het aantal uitgestorven ondersoorten van het wilde paard. Het enige nog levende ondersoort is het Przewalskipaard, Equus ferus przewalskii.
[bewerk] Verdwijning
Door archeologische vondsten en grotschilderingen weten we dat wilde paarden een lange tijd in Europa geleefd hebben. Sommige grotten in de bergen van Noord-Spanje en Zuid-Frankrijk herbergen 17 tot 39 duizend jaar oude schilderingen van prehistorische dieren, waaronder verschillende ezel- en paardachtigen. De paarden in de grotschilderingen verschillen van kleur, grootte en tekening. De meeste archeologen denken dat er in prehistorische tijden drie originele typen paarden in Europa geleefd hebben. Na de ijstijd breidden de bossen zich uit en ook de menselijke populatie. Dit veroorzaakte een achteruitgang in het aantal paarden. Ze werden minder algemeen in Noord- en West-Europa. De populatie paarden in zuidelijk Europa en Zuidwest-Engeland overleefden een tijdje langer. Het aantal paarden was het hoogst in Centraal- en Oost-Europa, totdat uiteindelijk ook dit aantal afnam.
Rond de 18de eeuw, toen de tarpan voor het eerst wetenschappelijk bestudeerd werd, waren er waarschijnlijk nog maar weinig pure tarpans, doordat de meeste gekruist waren met gedomesticeerde paarden. S.G. Gmelin was de eerste die de tarpan bestudeerde, nadat hij vier wilde tarpans ving vlakbij Bobrowsk in Rusland in 1768. In 1784 gaf Pieter Boddaert de tarpan haar wetenschappelijke naam Equus ferus, verwijzend naar de beschrijvingen van Gmelin. Onwetend van de naam bedacht door Boddaert gaf Helmut Otto Antonius (directeur van de Scholbrunn zoölogische tuinen in Wenen, Oostenrijk) in 1912 de tarpan de naam Equus gmelini, opnieuw verwijzend naar de beschrijvingen van Gmelin. De naam van Antonius werd een synoniem van die van Boddaert, doordat de namen voor de tarpan door zowel Boddaert als Antonius gegeven zijn aan de hand van dezelfde beschrijving en de naam van Boddaert het oudst is. Eerder zelfs, in 1758, had Carl Linnaeus het gedomesticeerde paard de naam Equus caballus. De tarpan heeft nu de wetenschappelijke naam: Equus ferus ferus.
Het is bekend dat de tarpan tot in de 18de eeuw leefde in de grote oude bossen en moerassen van Bialowieza in Polen. Sommige van deze wilde tarpans werden gevangen in 1770 en werden ondergebracht in een privé dierentuin vlakbij Bilgorai, Polen. Ze waren het bezit van Count Zemoyski, één van de grote landeigenaren in de 18de eeuw. Een ander reservaat werd later opgericht in het bos van Bialystock. Deze tarpans kwamen van de kuddes van Zemoyski en van Oost-Europese boeren.
De kuddes verdwenen langzaam. Boeren vingen de tarpans en temden en kruisten deze met hun gedomesticeerde paarden. Naast dit werden de tarpans ook volop bejaagd. De laatste tarpan in het wild was een merrie die stierf in 1879 in Askania Nova (nu in de Oekraïne). Ze viel in een ravijn tijdens een poging om haar te vangen. De allerlaatste tarpan stierf in 1887 in gevangenschap in de dierentuin van München, Duitsland.
[bewerk] Teruggefokt
De laatste tarpan met pure tarpangenen is nu verdwenen, maar veel van de paarden in centraal en Oost-Europa hadden nog steeds wat tarpangenen, omdat deze gedomesticeerde paarden of hun voorouders gekruist waren met de tarpan. In Polen werden deze paarden 'Konik' genoemd, wat 'klein paard' betekent, maar gebruikt wordt voor verschillende rassen. De konikpaarden bezitten primitieve kenmerken. Eén ras heeft de grijze vacht en de aalstreep en worden 'Bilgoraj Konik' genoemd. De Bilgoraj Konik werd het middel van wetenschappers om de tarpan terug te fokken. De konikpaarden zijn de directe afstammelingen van de tarpan.
[bewerk] Heckpaard
De Duitse zoöloog en directeur van de Berlijnse dierentuin, professor Lutz Heck, en zijn broer Heinz Heck begonnen in de vroege jaren 30 van de vorige eeuw met een terugfokprogramma in de hoop de uitgestorven tarpan terug te brengen. Ze geloofden dat alle levende organismen het resultaat waren van hun genetische bouw en dat de genen herschikt konden worden zoals de stukken van puzzel om een paalde verdwenen soort terug te krijgen. Alleen dieren die nog levende nakomelingen hebben konden nog teruggefokt worden, omdat deze nog voorkomende rassen de bron waren van het genetisch materiaal. Verschillende Europese ponyrassen stammen af van de tarpan. De gebroeders Heck selecteerden vooral Poolse konikpaarden, IJslanders, Zweedse Gotlandpony's en Poolse primitieve paarden uit het Bialowieza reservaat. Merries van deze rassen werden gekruist met hengsten van het Przewalskipaard, omdat de gebroeders Heck vonden dat het bloed van het wilde Przewalskipaard zou dienen als een katalysator om de latente tarpankenmerken in deze modernere rassen naar boven te doen laten komen. In het begin was de invloed van het Przewalskipaard te sterk, maar in de jaren 60 van de vorige eeuw lukte het hen om een paard te fokken dat vergelijkbaar was met het skelet van de uitgestorven tarpan in de archieven van de dierentuin van München. De eerste teruggefokte "tarpan" of Heckpaard, een hengstveulen, werd geboren op 22 mei 1933 in Tierpark Hellabrunn in München, Duitsland. Deze paarden kunnen nu nog steeds gevonden worden als Heckpaarden.
[bewerk] Konikpaard
In 1936 begon professor Tadeasz Vetulai van de Poznan Universiteit ook pogingen om de oorspronkelijke tarpan terug te fokken. De Poolse overheid vorderde alle konikpaarden die tarpanachtige kenmerken toonde. Twee van deze paarden, een hengst "Tref" genaamd en een merrie "Czajka" genaamd, werden zelfs wit in de winter, maar de snuit, beenbeharing, manen en staart behielden de donkere kleur, wat de wilde tarpan ook deed. Na drie jaar waren er 18 paarden in Bialowieza, 8 daarvan waren in het bos van Bialowieza geboren. Een ander reservaat werd gecreëerd in het bos van Popielno. Het resultaat van dit selectief fokprogramma is dat semi-wilde kuddes van moderne "tarpan" of konikpaarden vandaag de dag gezien kunnen worden. Veel van de konikpaarden kunnen gevonden worden in natuurgebieden in Europa.
De teruggefokte konikpaarden en Heckpaarden zijn sterke paarden. Ze zijn bestand tegen de ruwheid van het klimaat, overvloedige voortplanters die zelden aborteren, goede vruchtbaarheid, een sterk immuunsysteem, hun wonden herstellen zonder aandacht, zijn gewend om in het wild voedsel te zoeken en kunnen leven op bijna niets. De huidige afstammelingen zijn helaas allesbehalve vrij van de lichamelijke gebreken van onze huispaarden. Mogelijk komt dat ook door de overmatige inteelt van de dierentuinen waarin ze altijd gehouden zijn. Hoewel deze teruggefokte paarden vergelijkbaar zijn met de originele tarpan in het skelet en kleur is er geen genetisch bewijs dat deze moderne "tarpans" ook echt hetzelfde zijn als de originele uitgestorven tarpan. Eén kenmerk van de echte tarpan die zowel de gebroeders Heck als professor Vetulai niet succesvol teruggefokt kregen zijn de rechtopstaande manen. Maar dat streven sproot uit een kennelijk misverstand door verwarring met het Przewalskipaard. Wel rechtopstaande manen maar zonder voorhoofdslok. Beide soorten manen komen voor bij paardachtigen, zie bij ezels, onagers, zebra's, maar hebben kennelijk een eigen erfelijke achtergrond.
[bewerk] Bronnen
- Bennett, D. & Hoffmann, R.S. 1999. Equus caballus. Mammalian Species. 628:1-14. (Online versions: http://www.science.smith.edu/departments/Biology/VHAYSSEN/msi/pdf/i0076-3519-628-01-0001.pdf, and Equine Studies Institute: The "Mammalian Species" Paper: Equus caballus)
- Day, D., 1981, The Doomsday Book of Animals, Ebury Press, London.
- Groves, C.P. 1986. The taxonomy, distribution and adaptations of recent Equids. Pages 11-65 in Richard H.Meadow and Hans-Peter Uerpmann, eds., Equids in the Ancient World. Dr Ludwig Reichert Verlag, Wiesbaden, 421 pages.
- International Commission on Zoological Nomenclature. 2003. Opinion 2027 (Case 3010). Usage of 17 specific names based on wild species which are pre-dated by or contemporary with those based on domestic animals (Lepidoptera, Osteichthyes, Mammalia): conserved. Bull.Zool.Nomencl., 60:81-84.
- Maas, P. 2005. Tarpan - Equus ferus ferus, The Extinction Website.
- Markerink, M., 2002. Koniks, wilde paarden in Nederland. Stichting Ark, Hoog Keppel.
- Wilson, D.E. and D.M. Reeder (eds.). 1993. Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Smithsonian Institution Press, Washington, District of Columbia, 1206 pp.
