Slachtoffer
Slachtoffer is een persoon die een schokkende gebeurtenis (buiten de gebruikelijke menselijke ervaring) heeft meegemaakt, daarvan getuige is geweest of erover gehoord heeft en daarop met een intens gevoel van machteloosheid en intense angst heeft gereageerd. Het gaat om normale reacties op een abnormale gebeurtenis waarbij de eigen beleving van het slachtoffer voornamelijk de impact van de gebeurtenis bepaalt.
In het Strafrecht is het slachtoffer de benadeelde, de persoon die verklaart schade te hebben geleden door een misdrijf, maar oorspronkelijk geen partij is in het strafproces. In de laatste 20 jaar is de positie van het slachtoffer in het strafproces echter verbeterd. Er is een bureau slachtofferhulp die een slachtoffer met raad en daad terzijde staat, meestal na aangifte bij de politie. Slachtoffers kunnen een uitkering krijgen uit het schadefonds geweldsmisdrijven. Er is de mogelijkheid voor het slachtoffer zich met een civiele vordering te voegen in een strafzaak, het slachtoffer hoeft daarbij, onder voorwaarden, geen eigen advocaat mee te brengen. Sinds een paar jaar is er voor politie en justitie een verplichting het slachtoffer te informeren over de voortgang en resultaat van het justitieel onderzoek en van de vervolging. Sinds 2005 hebben slachtoffers het recht een verklaring af te leggen tijdens een strafzaak.
Zie ook victimologie, de wetenschappelijke studie van slachtoffers en slachtofferschap.
Inhoud |
[bewerk] Gevolgen
[bewerk] Lichamelijke gevolgen
Letsels, invaliditeit, medische behandeling, hoge bloeddruk en spanningshoofdpijn zijn enkele van de vele lichamelijke gevolgen.
[bewerk] Psychische gevolgen
Angst, onzekerheid, boosheid, verdriet, neerslachtigheid, matheid, schuldgevoelens, angst voor herhaling, gevoel van onveiligheid, concentratiemoeilijkheden en wraakgevoelens zijn psychische gevolgen die het slachtoffer ondervind.
[bewerk] Materiële gevolgen
Schade aan de woning, inkomstenderving, verlies van geld, kosten van medische behandelingen zijn materiële gevolgen
[bewerk] Psychosociale gevolgen
Deze gevolgen worden beïnvloed door reacties van familie en vrienden, en door de hulpverlening. Deze zijn vaak dubbelzinnig, wat secundair victimisatie in de hand kan werken.
[bewerk] Gevoel van machteloosheid, kwetsbaarheid en controleverlies
- Machteloosheid
Het overweldigend gevoel van de plotse gebeurtenis wordt onbewust omgezet in agressie (tegen anderen of tegen zichzelf, met gevoelens van depressie en schuld), vermijding (uit de weg gaan) of ontkenning.
- Confrontatie met de eigen kwetsbaarheid
Om zonder angst aan allerlei aspecten van het leven te kunnen deelnemen, is het nodig een zekere illusie van onkwetsbaarheid te hebben. Deze illusie wordt doorbroken in de crisis.
- Verlies van controle
Het gevoel zelf over doen en laten te kunnen beschikken vermindert en leidt tot een toename van angst, waardoor het algemeen functioneren vermindert.
[bewerk] Gevoel van onveiligheid
Het verminderd gevoel van onkwetsbaarheid leidt tot een gevoel van onveiligheid, met ongewenste blijvende waakzaamheid als gevolg, vooral voor wie dicht bij de dood is geweest. Moeite met inslapen of doorslapen, prikkelbaarheid en sterke schrikreacties zijn enkele voorbeelden van deze waakzaamheid.
[bewerk] Aantasting van vertrouwen
- in zichzelf en de anderen (omgeving)
Het verlies van fundamenteel vertrouwen heeft het slachtoffer het gevoel er helemaal alleen voor te staan, en laat de vrees na dat iedereen hem kan beroven of bestelen. Het vertrouwen tussen slachtoffer en hulpverlener is een eerste stap in de verwerking hiervan.
- in een rechtvaardige samenleving
Een misdrijf heeft het slachtoffer getoond dat de samenleving niet rechtvaardig is. Wanneer de omgeving dan nog eens koel reageert zal dit nog versterkt worden. Slachtoffers verwachten medeleven, terwijl ze voor de samenleving een teken van haar onvolmaaktheid zijn. Ze verwachten ook dat de samenleving haar verantwoordelijkheid opneemt om de schade van de slachtoffers te herstellen.
[bewerk] Fasen van aanpassing
[bewerk] Schok of impactfase
Tijdens het feit zelf wordt het lichaam in alarmtoestand (alert gemaakt, klaar om te vluchten of te vechten)gebracht met aanvullende symptomen als pijn (hoofd, maag), benauwdheid, hartkloppingen, alertheid.
De weerstand op deze aanval op de persoon is te merken in het handelen, de waarneming en het denken. Een persoon zal hetzij vechten (beoordelen en actie), vluchten (verbijsterd uitvoeren wat gevraagd wordt) of vrezen (in de war, gillen, flauwvallen, in alle staten zijn). De waarneming wordt herleid tot een tunnel-ervaring, d.w.z. er is een vernauwing van het waarneming en het bewustzijn. Ten slotte zal de persoon ook zijn leven aan z'n ogen zien voorbijpasseren.
Na de alarmtoestand en het weerstandsstadium zal het lichaam op termijn een signaal ontvangen dat alles weer veilig is. Triggers, sommige beelden of geluiden of geuren, kunnen de alarmtoestand weer oproepen.
[bewerk] Naschokfase
Na de feiten zich hebben voorgedaan, zullen mensen hetzij kalm vertellen wat er zich voorgedaan heeft, hetzij niet meer kunnen spreken & volledig dichtklappen hetzij volledig ontredderd zijn. Een politieman of hulpverlener zal hen tot rust laten komen vooraleer een verklaring te laten afleggen.
[bewerk] Verwerking
[bewerk] Wat is verwerking ?
Verwerking heeft als doel het herstel van het gevoel van onkwetsbaarheid, controle, veiligheid en vertrouwen.
Enkele reacties tijdens deze fase zijn :
- angst door het gevoel van onveiligheid, voor herhaling, represaille, terugkeer naar de plaats van het misdrijf
- woede door het gevoel van machteloosheid, wat zich uit in fantasieën, dromen, irritaties naar de omgeving of naar zichzelf
- schuld, die de angst verminderen door het gevoel te geven dat men er zelfs iets aan kon doen
Wanneer de verwerking geslaagd verloopt zal dit gepaard gaan met verdediging. Het kan ook zijn dat er een psychisch trauma ontstaat, met mogelijks een posttraumatische stress-stoornis.
[bewerk] Omgaan met de verwerking : Coping
- Emotionele coping
Emotionele coping is een manier om gevoelens weer onder controle te krijgen zodat een integratie binnen het dagelijks leven mogelijk wordt.
Het slachtoffer wil eerst weten wat hem overkomen is. Die informatie geeft hem controle, mogelijkheid tot het voorkomen van een herhaling. Zichzelf de schuld geven is één oorzaak, maar op lange termijn leidt dit tot een laag zelfbeeld. Vervolgens zal het slachtoffer zijn eigen ervaring vergelijking met die van anderen, en dit in een kader plaatsen. Hij zal tevens bepaalde elementen die hij nu niet kan aanpakken isoleren, en zich alleen focussen op de werkbare problemen. Zijn eigen controle van zijn nieuwe leven, als mens met andere perspectieven, zal centraal staan.
- Probleemgerichte coping
Het slachtoffer zal triggers of stimuli die herbeleving bevorderen of veroorzaken vermijden, en zal de herhaling van de gebeurtenis voorkomen ter verhoging van het subjectief veiligheidsgevoel.
Behalve preventie zal er ook herstel zijn, materieel of immaterieel, individueel of vanuit de samenleving, door de veroordeling of vervolging van de dader. Het slachtoffer zal zoeken naar sociale steun in zijn omgeving.
[bewerk] Factoren die beïnvloeding beïnvloeden
- Aard van de gebeurtenis
- Consequentie van de gebeurtenis
- Persoonlijkheidsfactren
- Omgevingsfactoren
[bewerk] Randbegrippen
- Slachtofferzorg
Politionele opvang, informatie, bijstand en doorverwijzing van slachtoffers bij misdrijven
Materiële en/of psychosociale bijstand van misdrijven
- Slachtoffertherapie
Gespecialiseerde hulp aan slachtoffers die meestal langdurige behandeling nodig hebben
Studie van, onderzoek naar en het omgaan met slachtoffers
- Victimagogie
De agogie of veranderingskunde met slachtoffers als thema
