Samaritanen

De Samaritanen zijn een kleine etno-religieuze gemeenschap van 654 leden (telling van 2003) waarvan 346 personen in de Israëlische stad Holon en 308 personen in de plaats Kiryat Luza (bij Nabloes) op de Westelijke Jordaanoever wonen. In de 4e eeuw waren er naar schatting enkele honderdduizenden Samaritanen, maar na eeuwen van onderdrukking, bloedbaden en gedwongen bekeringen tot het christendom en de islam waren er in 1917 nog maar 146 personen van hen over.
De naam Samaritanen is afgeleid van de landstreek Samaria waar zij als volk zijn ontstaan. Zij noemen zichzelf Shomeriem (behoeders). De Samaritanen spreken modern Hebreeuws of Palestijns Arabisch. Voor de liturgie gebruiken zij eigen varianten van het Hebreeuws en Aramees.

[bewerk] Geschiedenis

In 722 voor onze jaartelling werd een deel van de inwoners van het noordelijke koninkrijk Israël (ook wel Samaria genoemd) door de Assyriërs weggevoerd; de Assyriërs brachten andere kolonisten voor hen in de plaats. De noordelijke Israëlieten vermengden zich met deze nieuwkomers en hieruit ontstonden de Samaritanen. Zij werden echter niet door de zuidelijke Israëlieten van het koninkrijk Juda geaccepteerd omdat zij de Samaritanen niet als echte Israëlieten beschouwden en de Samaritanen naar hun mening niet het zuivere Israëlitische geloof navolgden.

Toen de zuidelijke Israëlieten op hun beurt ook in gedwongen ballingschap gingen (de Babylonische ballingschap) waaruit ze in tegenstelling tot het gedeporteerde deel van de noordelijke Israëlieten wel terugkeerden en vervolgens de door de Babyloniërs verwoeste tempel in Jeruzalem wilden herbouwen, deden de Samaritanen een verzoek om te mogen meehelpen hetgeen de zuidelijke Israëlieten (vanaf toentertijd joden genaamd) afwezen. De Samaritanen moesten genoegen nemen met hun eigen tempel in het heuvelland van Samaria op de berg Gerezim.

Nadat de Seleucidische koning Antiochius IV Epiphanes Israël veroverd had, gaf hij in 168 bevel alle tempels aan de Griekse god Zeus te wijden. Dit lokte een opstand uit van de joden waarbij de priesterfamilie van de Makkabeeën de leiding nam. Zij vormden zelf een koninkrijk dat in 128 of 107 v. Chr. Samaria binnenviel en de Samaritaanse tempel verwoestte.

Rond de tijd van Jezus Christus aan het begin van de jaartelling werden de Samaritanen door de joden nog steeds als tweederangsburgers en dito gelovigen behandeld. Volgens het Nieuwe Testament was ook Jezus van mening dat de Samaritanen niet de juiste leer bezaten maar trachtte hij wel hun achterstelling te doorbreken zoals in het geval van de gelijkenis van de Barmhartige Samaritaan.

De Samaritanen werden onderdrukt onder de heerschappij van het Romeinse keizerrijk toen Samaria in de eerste eeuwen van de jaartelling deel uitmaakte van de Romeinse provincie Judea. Later, onder de Byzantijnse keizer Zeno in de vijfde eeuw werden Samaritanen en joden beiden afgeslacht. Een mislukte Samaritaanse onafhankelijkheidsoorlog vond in 529 plaats waarbij duizenden Samaritanen omkwamen. De Samaritaanse religie werd vrijwel verbannen uit het christelijke Byzantijnse Rijk.

Vanaf 634, na de islamitische verovering in de slag van Yarmuk, ontvluchtten vele Samaritanen de regio. Midden 8e eeuw vernietigden moslims vele Samaritaanse en joodse synagogen. Tijdens de 10e eeuw verbeterden de relaties tussen moslims, joden en Samaritanen.

In de 13e eeuw kwamen de Mamelukken aan de macht; zij plunderden alle Samaritaanse godsdienstige plaatsen en veranderden hun heiligdommen in moskeeën. Uit vrees voor hun leven bekeerden vele Samaritanen zich tot de islam. De vele Samaritaanse familienamen die men bij moslims kan aantreffen zijn daar vandaag de dag nog getuige van.

Vanaf de Ottomaanse verovering werden Samaritanen weer frequent uitgemoord.

Na de oprichting van de staat Israël verhuisde een gedeelte van het Samaritaanse volk naar de plaats Holon nabij Tel Aviv en verkregen de Israëlische nationaliteit. Samaritaanse jongeren dienen dan ook in het Israëlische leger. Tot begin jaren tachtig woonde een ander deel in de westelijk gelegen wijk van Nabloes, Haret es-Samira, op de Westelijke Jordaanoever. Vanwege de Eerste Intifada verhuisden deze inwoners van Nabloes naar de nabijgelegen voor hen heilige berg Gerezim. Maar ook daar raakte ze enigszins betrokken bij het conflict tussen de Israëliërs en de Palestijnen doordat het Israëlische leger op deze berg artilleriegeschut plaatste. Op de berg zijn geen gemeentelijke diensten aanwezig. Medische diensten ontvangen zij in de Israëlische nederzetting Ariël.

[bewerk] Godsdienst

De Samaritanen zien zichzelf als de ware joden. Zij baseren zich alleen op de Thora, de eerste vijf boeken van de Tenach; deze Samaritaanse Thora wijkt enigszins af van de joodse versie. Alle andere Bijbelboeken en mondelinge overleveringen verwerpen zij. Alleen Mozes wordt door hen aanvaard als een door God gezonden profeet. Ze beschouwen zichzelf als de hoeders van de traditie van Mozes en noemen zichzelf daarom ook hoeders (shomeriem). Zij houden zich streng aan de sabbat en de besnijdenis en doen hun schoenen uit bij het betreden van hun synagoge.

In Nabloes bewaren de Samaritanen hun Thora, de Abiesja-rol. Deze zou volgens hen door een achterkleinzoon van Mozes op een geitenhuid zijn geschreven wat echter door onderzoekers wordt betwist.

Het centrum van hun godsdienst is gelegen op de berg Gerezim (881 m.) ten zuidwesten van Nabloes; hun zogeheten Tiende Gebod betreft dan ook de heiligheid van deze berg. Op deze berg vieren de Samaritanen elk jaar een week lang Pesach (paasfeest) waarbij zij dan schapen offeren en deze vervolgens met ongerezen broden eten; hierbij zijn zij gekleed in witte gewaden. Verder verwachten zij de messias die zij als een grote profeet opvatten, op deze berg.

Zij menen ook dat het niet uitgevoerde offer van Isaäk door aartsvader Abraham ten noorden van Gerezim plaatsvond, dit in weerwil van het joodse traditie die hiervoor de berg Moria (de Tempelberg) in Jeruzalem aanwijst.

Tegenwoordig spreken de Samaritanen modern Hebreeuws en Arabisch, maar voor hun liturgie gebruiken ze een variant van het Bijbels Hebreeuws.

De Samaritaanse gemeenschap staat onder leiding van een hogepriester. In 1624 overleed de laatste Samaritaanse hogepriester uit de lijn van Aärons zoon Eleazar zonder nakomelingen, waarna nakomelingen van Aärons andere zoon Itamar deze functie overnamen. Sinds 9 februari 2004 is dat Abdel Moein Sadaka (of Elazar ben Tsdaka in het Hebreeuws). Hij volgde de op die dag op 83-jarige leeftijd overleden Salum Imran Ishak op.

[bewerk] Literatuur

• De Samaritanen, Pieter van der Horst, 2004, uitgeverij Kok Kampen (serie: Wegwijs over wereldgodsdiensten en stromingen)

• Les Samaritains, Léon Poliakov en Gilles Firmin, 1991, éd. Seuil, ISBN 2020121565