Oude Centrum (Den Haag)

Centrum

Gemeente

Den Haag

Stadsdeel

Centrum (Den Haag)

District

{{{district}}}

Coördinaten

{{{coördinaten}}}

Oppervlakte

- Land

{{{opp land}}} km²

- Water

{{{opp water}}} km²

Inwoners

ca. 18.000

Dichtheid

Postcode

{{{postcode}}}

Website

Het stadhuis, bijgenaamd "Het IJspaleis"

De Ridderzaal

Het Oude Centrum is het hart van Den Haag. Hier bevinden zich onder meer het Binnenhof met de Ridderzaal, het Stadhuis en Paleis Noordeinde. Oude Centrum

De aanduiding ‘oude centrum’ wordt gebruikt voor dat deel van het Haagse stadscentrum dat niet bestaat uit de grote bouwprojecten van na de Tweede Wereldoorlog en waarvan nog vele gebouwen in (gedeeltelijk) oorspronkelijke staat zijn.

De benaming Den Haag Nieuw Centrum wordt als gemeentelijke slogan gebruikt en daarmee worden een aantal dingen bedoeld:

De grootschalig vernieuwingen rond Den Haag Centraal Station;
De afgeronde nieuwe woonwijk ‘De Resident’;
Het Spuiplein (in de volksmond ‘Alexanderplatz’ genoemd, verwijzend naar de typische Oost-Duitse sfeer van kaalheid en lelijkheid die dit stadsgedeelte uitstraalt);
Kleinschaligere vernieuwing zoals het bouwplan Spuimarkt, vernieuwing van de Markthof e.o.;
De ondergrondse tramlijnen en Randstadrail onder de Grote Marktstraat: het ‘Souterrain’.

[bewerk] Definitie

Het oude centrum van Den Haag is dat gedeelte van het centrum dat ontstaan is uit de activiteiten van de graven van Holland en later de Nederlandse overheid. Het centrum van Den Haag is uit historische oogpunt dat deel van de stad dat binnen de oorspronkelijke grachtengordel ligt. Deze grachtengordel loopt als volgt: Prinsessegracht – Houtweg – Hooikade - Mauritskade – Scheveningse Veer – Hogewal – Prinsessewal – Noordwal – Noordwest Buitensingel - Lijnbaan – Buitenom – Zuidwal – Dunne Bierkade – Bierkade – Uilebomen & Zwarteweg.

Het stadsdeel Centrum – een gemeentelijk, administratieve indeling – bevat naast dit Centrum ook de Schilderswijk; de Rivierenbuurt; de Stationsbuurt ten noorden van het Hollandse Spoor; het Zeeheldenkwartier en de gebieden rond Plein 1813 (Willemspark); het Nassauplein en de Archipelbuurt.

[bewerk] Delen van Den Haag oud centrum

Bouwen - probleem inpassen van gebouw in relatie tot omgeving - Ex Kwantum-gebouw - Grote Markt

Bouwen - probleem stadsschoon, graffitti en negeren van omgeving

Bouwen - probleem onderhoud, relatie met omgeving en stadsschoon

Het oude centrum van Den Haag is, net als de stad in zijn totaal, globaal in te delen als 'zand en veen'. Deze typische Haagse indeling, waar de gemeente Den Haag fel tegen strijdt, geeft de werkelijke, en emotionele, sociaal-economische tegenstelling in de stad zeer beknopt weer.

Dit gedeelte bestaat uit een 'chic' gedeelte (het zand) en een gedeelte dat men in de 16de eeuw een achterbuurt noemde (het veen). De naamgeving van straten, stegen, lanen en laantjes is typerend voor deze indeling. In het 'chique' gedeelte herkent men namen als Lange Voorhout, Lange Vijverberg, Tournooiveld, Prinsestraat en Noordeinde. In het andere gedeelte vinden we Spui, Gortstraat, Achterom, Vlamingstraat, Kalvermarkt, Varkenmarkt en Riviervismarkt. Daarnaast treft men op 'het veen' een aantal pogingen van het stadsbestuur uit vroegere tijden aan om dit gedeelte een betere uitstraling te geven. Een typerend voorbeeld is de Prinsegracht. Deze gracht is ontworpen naar het voorbeeld van de Amsterdamse Herengracht maar naarmate de bouw vorderde werd de architectuur steeds gewoner en de gracht eindigt met gewone arbeidershuisjes.

In het 'chique' gedeelte van de stad treft men de bezienswaardigheden aan die ook vroeger al bij buitenlandse bezoekers tot de verbeelding spraken. Bekend zijn:

Koninklijke Schouwburg
het Voorhout
het paleis Noordeinde
het Binnenhof
de Vijverberg en de Hofvijver
de Kloosterkerk
het Mauritshuis

Op de scheiding van zand en veen treft men de Grote- of St. Jacobskerk en het eerste Haagse stadhuis die architectonisch interessant zijn aan.

Meer recente toevoegingen – in de 20ste eeuw ontstonden enkele hoogstandjes zoals het nieuwe Stadhuis – behoren feitelijk niet meer tot het oude centrum maar tot ‘Den Haag Nieuw Centrum’.

[bewerk] Sociaal economische indeling

De sociaal economische scheiding van Den Haag is van alle tijden en komt ook tot uiting in de geschiedenis van het oude centrum. Was het ‘chique’ gedeelte het centrum van de regerende macht – in Holland; in de Zeven Provinciën; in de Republiek en tot op de dag van vandaag – dan was het gewone gedeelte het gedeelte van het werkvolk en de Joden die in veelal erbarmelijke omstandigheden tot ver in de 20ste eeuw waren gehuisvest. Veel oude bebouwing in het oude centrum was tot ver in de 20ste eeuw niet op de riolering aangesloten en er was geen gezond drinkwater.

Al in de eeuwen van pestepidemieën hield deze ziekte in dit stadsgedeelte keer op keer huis en daarvan kreeg de (vermeend) Joodse bevolkingsgroep de schuld.

Toen de stad groter werd, vooral vanaf 1890, ontstonden ‘chique’ gedeeltes ten noorden en westen van het oude centrum. Voorbeelden hiervan zijn de wijken Duinoord; het Statenkwartier en de Archipelbuurt. Deze zijn merendeels op zandwallen gebouwd. Vanaf die periode ontstonden goedkope huurwoningen van slechte en massale kwaliteit ‘op het veen’ zoals de Schilderwijk.

[bewerk] Verkeer

Architectuur - Muzengebouw - 20e eeuws

Architectuur - P&C gebouw - beeldentableaux

Architectuur - Amsterdamse School - Bijenkorf

Het oude centrum van Den Haag is met het openbaar vervoer goed en met de eigen auto redelijk goed bereikbaar. Dit laatste is bewust beleid van de gemeente en komt onder meer door de invoering van het plan ‘de Kern Gezond’ waarbij alle straten in het centrum opnieuw worden ingericht met minder (parkeer)ruimte voor auto’s.

Rond het jaar 2009 wil de gemeente het ‘Verkeerscirculatieplan’ invoeren wat inhoudt dat doorgaand autoverkeer in het oude centrum niet meer mogelijk is.

Tot de periode rond 1900 en de invoering van de elektrische tram was het oude centrum een verzameling van stegen, slopjes, hofjes, smalle straten en grachtjes. Alleen rond het Lange Voorhout trof men bredere en grotere straten aan. De woningen waren van zeer slechte kwaliteit en de hygiëne was, zelfs voor de maatstaven toen, bedreigend voor de gezondheid.

Met de toename van het particuliere verkeer en de wens van de HTM (de Haagse Tramwegmaatschappij) om in de binnenstad meer (verkeers)ruimte te maken, begon de gemeente vanaf 1915 mondjesmaat met verbeteringen in de bereikbaarheid en doorstroming aan te brengen. Een proces dat tot op heden nog niet afgerond is. In de jaren 1920 en 1930 werd de basis gelegd voor het huidige stratenpatroon. Deze zogenaamde ‘verkeersdoorbraken’ leverde de volgende veranderingen in het stadsbeeld op:

Een doorbraak tussen de Prinsegracht en de St. Jacobskerk: de Jan Hendrikstraat;
Een doorbraak tussen de St. Jacobskerk en de Noordwal: de Torenstraat (ter ontlasting van de smalle Prinsestraat waar de tram – lijn 3 – doorheen reed);
Een doorbraak tussen de Noordwal en de Elandstraat: de Vondelstraat.
Een doorbraak tussen het eind van het Spui en het Buitenhof: de Hofweg (waardoor de tramlijnen niet meer over het Plein hoefden te rijden);
Een doorbraak tussen het Buitenhof en de Kneuterdijk: de Vijverdam;
Een doorbraak tussen de Grote Markt en het Spui: de Grote Marktstraat (waardoor enkele tramlijnen de smalle straten tussen Lutherse Burgwal en Spui konden verlaten);
Een doorbraak tussen de Wijnhaven en het Spui: de verbrede Kalvermarkt. Hierdoor kon, in aansluiting op de gebouwde Grote Marktstraat een doorgaande route naar het Bezuidenhout ontstaan en werden tramlijnen aangelegd over dit gedeelte en de Fluwelen Burgwal.

Na de Tweede Wereldoorlog werden plannen gemaakt om het oude centrum rigoureus klaar te maken voor de moderne tijd en er kwamen nog meer verkeersdoorbraken van de gemeentelijke tekentafel. Deze pro-auto houding leverde onder meer het Prins Bernhard-viaduct op. Aansluitend daarop zou dwars door de Amsterdamse en Stille Veerkade en de te slopen Boekhorststraat een nieuw aan te leggen vierbaansweg op de Prinsegracht moeten uitkomen.

Ook de bouw van de Utrechtse Baan is een uitvloeisel van de gedachte dat alleen ruim baan voor de auto zou kunnen zorgen voor een bereikbaar centrum.

Enerzijds doordat deze plannen peperduur waren maar anderzijds ook door het ontbreken van maatschappelijk draagvlak werd vanaf de jaren 1980 met het oude centrum een andere koers gevaren. Panden werden opgeknapt i.p.v. gesloopt en het openbaar vervoer werd gerevitaliseerd. De gemeentelijke slogan ‘Den Haag bruist!’ – als reactie werd daar door vele burgers in plat Haags ‘De Haag bruis nie, ze gis’ (‘Den Haag bruist niet; ze gist’) van gemaakt – werd in het leven geroepen om de binnenstad levendiger en aantrekkelijker als uitgaansgebied te maken. Ook werden meer en meer woningen gebouwd.

Dit uitte zich in de volgende veranderingen:

Er kwamen centrale uitgaansgebieden die ook een positieve uitstraling hadden op jongeren: Plein, Grote Markt en Buitenhof – Grote Kerk;
Verloederde en ongure uitgaansgebieden werden ontmoedigd en kregen geen horecavergunningen meer: Herengracht;
Bouw van meerder moderne bioscopen: Cineac en thans Spuimarkt;
De bouw van een zaal voor het Residentie Orkest en het Nederlands Danstheater.

[bewerk] Architectuur

Architectuur - De Nieuwe Zakelijkheid - Gebouw 'de Volharding'

Architectuur - Oude Stadhuis - Groenmarkt

Architectuur - Berlage gebouw - beeldentableaux

In Den Haag treft men in het Oude Centrum, naar internationale normen, vele architectonische hoogstandjes aan.

Internationaal erkend (in willekeurige volgorde) in het Oude Centrum zijn:
- Grote delen van de intacte grachtengordel: Bierkade, Dunne Bierkade, Houtweg en Hooikade;
- Paleis Noordeinde;
- Paleis Voorhout;
- Het Mauritshuis (Korte Vijverberg);
- De Bijenkorf (Grote Marktstraat);
- Gevangenpoort;
- Binnenhof (Ridderzaal);
- De aanbouw van de Tweede Kamer der Staten-Generaal (Hofweg/Lange Pooten);
- De Passage;
- Het oude stadhuis (Groenmarkt);
- Het Berlage-gebouw (Prinsestraat);
- Het gebouw ‘de Volharding’ (Grote Markt);
- Koninklijke Schouwburg;
- De Nieuwe Kerk;
- Juffrouw Idastraat & Oude Molstraat;
- Diverse hofjes: Hofje van Nieuwkoop – Wauwhofje – Damhofje & Heilige Geest hofje;
- Het Lange Voorhout met de Kloosterkerk.

Er zijn helaas op het netvlies van de Hagenaars ook plekken en gebouwen die geen positieve indruk achter laten. Bij de Nederlandse publieksprijzen – bijvoorbeeld ‘de Beuk Bokaal’ - voor bijvoorbeeld ‘het lelijkste gebouw van Nederland’ is het helaas zo dat Haagse gebouwen daar ook veelvuldig op voorkomen.

Nominaties
- Het gebouw van Zeeman in de Grote Marktstraat;
- Het vroegere gebouw van Kwantum op de Grote Markt;
- De Amerikaanse en de Franse ambassades op het Korte Voorhout;
- De zuidwestelijke hoek van het Buitenhof;
- De parkeergarage op de Amsterdamse Veerkade;
- Het MCH Westeinde ziekenhuis;
- Het ministerie van Financiën.

[bewerk] Grachtengordel

De Haagse grachtengordel is voor het grootste deel nog intact. Het ís mogelijk – zij het met een zeer platte en lage schuit – de gehele grachtengordel rond te varen. Men kan rondvaarten maken vanaf het havenkantoortje aan de Dunne Bierkade.

In de recentste jaren zijn er vele pretentieuze uitlatingen in de politiek geweest in relatie tot het weer uitgraven van gedempte grachten. Brouwersgracht en Prinsegracht werden genoemd. Het simpelste stukje gracht dat direct weer hersteld kan worden – de overkluizing Veenkade – Noordwal bij de Prinsessewal – bleek financieel en politiek al niet haalbaar.

[bewerk] Winkelmogelijkheden

Architectuur - Binnenhof met Grafelijk kasteel, oudste delen uit 13de eeuw

Wat betreft oppervlakte heeft Den Haag in Nederland een zeer groot binnenstedelijk winkelcentrum. In gemeentelijke termen is dit een A-locatie.

Traditionele winkelstraten in het begin van de 20ste eeuw waren: Spuistraat, Venestraat, Vlamingstraat, Lange en Korte Pooten, Herengracht, Hoogstraat, Noordeinde, Plaats en Papestraat.

Het winkelbestand werd in die tijd nog gedomineerd door particuliere bedrijven. Deze situatie veranderde snel na de opkomst – rond 1930 – van de Bijenkorf, het Vroom en Dreesman-concern en C&A. De aanleg van de Grote Markstraat deed de balans van de hoeveelheid winkels meer naar het zuidelijk deel van het oude centrum omslaan.

Vanaf de jaren 1970 werden delen van de binnenstad autovrij gemaakt. Het betrof hier vooral de smalle kleine winkelstraten. Ná de aanleg van de Haagse tramtunnel werd de Grote Markstraat ook autovrij.

Net als in andere steden worden de drukste gebieden van de binnenstad – Grote Marktstraat en Spuistraat – gedomineerd door (inter)nationale winkelketens die men in alle andere grote en kleine steden kan aantreffen. Hét unieke winkeltje vindt men meestal in straten als het Noordeinde, de Plaats, Papestraat, Hoogstraat en ‘Haagsche Bluf’.

Typisch Haags is de Markthof, ooit bedoeld als een markt in het centrum voor de kleine ondernemer is zij nu ook een luxueus winkelcentrum geworden. De gemeente Den Haag wil in dit gedeelte van het centrum een Chinatown ontwikkelen en stimuleren.

[bewerk] De Kern Gezond

De Kern Gezond: onderhoud openbare ruimte

De Kern Gezond: onkruidverwijdering

De Kern Gezond: inrichting openbare ruimte

De Kern Gezond: een aantrekkelijker winkelgebied

Eind jaren 1980 introduceerde de gemeente Den Haag het ambitieuze plan ‘De Kern Gezond’. De bedoelingen van dit plan waren, door de herinrichting en herbestrating van de meeste straten in het oude centrum, een prettiger verblijfsklimaat voor voetgangers te creëren. Anderzijds kreeg het openbaar vervoer meer ruimte en de automobilist minder. Aan de uitvoering van dit plan wordt nog steeds consequent gewerkt en vele straten hebben een nieuw aanzicht gekregen.

Belangrijke pijlers van het gemeentelijk plan zijn:

Consequente toepassing van een mangaanklinker als bestrating;
Vereenvoudigen van straatmeubilair zoals verlichting, fietsbeugels en borden (e.e.a. om een rustiger straatbeeld te creëren) met gebruikmaking van mooi ontworpen duurzaam materiaal;
Zoveel mogelijk fietsvoorzieningen en –paden apart van autoverkeer;
Aanplanten van meer bomen.

Nadelen van het plan zijn:

Eentonigheid;
Forse onderhoudskosten.

Na een aantal jaren klonken over ‘De Kern Gezond’ meer en meer kritische geluiden. Men meende zich in de uitstraling van de mangaanklinker te hebben vergist en er werd voor meer variatie gepleit. Het straatbeeld heeft door de consequentie toepassing van de klinker een eentonige uitstraling. Meer recent zijn in herinrichtingsplannen variaties aangebracht. Dit is bijvoorbeeld rond de Grote of St. Jacobskerk toegepast. Daar zijn gladde, onregelmatige kinderhoofdjes gebruikt die weer veel kritiek van de ENFB hebben gekregen.

Aan ‘De Kern Gezond’ zijn forse onderhoudskosten verbonden. Door verzakking van deze kwetsbare vorm van bestrating en het onprofessioneel herleggen van delen die opengebroken zijn geweest, ontstaan kuilen en bulten in het wegdek. Er is een toename van onkruid langs panden en tussen de klinkers, vuil hoopt zich op en de klinkers maken vaak een morsige indruk.

Het rustiger krijgen van het straatbeeld is – ook door toedoen van de burgers – tot spijt van de gemeentelijke instanties niet gelukt. Enerzijds is er tóch een overvloed aan verkeersborden en aanwijsbordjes gekomen, anderzijds wordt de rommeligheid veroorzaakt door fietsbeugels en vuilnis.