Goud

Goud wordt al lange tijd als waardevol metaal gezien. In Egyptische hiërogliefen van de 26e eeuw v. Chr. wordt al melding gemaakt van goud als betaalmiddel. Tot ongeveer halverwege de 20e eeuw werd goud nog veelvuldig gebruikt voor munten. Later werd het vervangen door papiergeld.

In de oudheid was goud niet alleen bekend als waardevol, maar ging er ook magie van uit en stond het symbool voor zuiverheid. Alchemisten zijn lange tijd op zoek geweest naar de steen der wijzen, om andere materialen te transformeren in goud. Zij zijn daar echter nooit in geslaagd en met huidige inzichten in de opbouw van atomen is dat goed te verklaren.

In de 19e eeuw zijn er vooral in de Verenigde Staten en Australië veel goudbronnen ontdekt, hetgeen de befaamde goldrushes tot gevolg had.

Het symbool van goud Au is de afkorting van het Latijnse aurum. De naam goud is een verbastering van de term jval uit het sanskriet.

[bewerk] Toepassingen

Als zuiver metaal is goud vrijwel onbruikbaar voor industriële toepassingen omdat het erg zacht is. In plaats daarvan wordt het veelvuldig gebruikt in legeringen omdat het element over uitstekende elektrische eigenschappen beschikt en zeer corrosiebestendig is. Sinds de 20e eeuw is goud praktisch onmisbaar in de industrie. Enkele toepassingen zijn:

Kwalitatief hoogwaardige elektrische schakelaars, connectoren, etc.
In de ruimtevaart als coating voor kunstmanen omdat goud ultraviolette straling goed reflecteert.
Hoewel het veelal is vervangen door andere metalen wordt in sommige monetaire stelsels goud (nog) gebruikt voor muntgeld.
De mooie glans en de goede corrosiebestendigheid maken goud een gewild metaal voor sieraden. 80% van al het goud wordt hiervoor gebruikt.
In de geschiedenis van de mens was goud vanwege zijn glans en schaarsheid altijd een symbool van weelde. Huishoudelijke voorwerpen werden dan ook soms van goud gemaakt of verguld. Hetzelfde gold voor kunstwerken.
In veel elektronische componenten wordt goud gebruikt.
De radioactieve isotoop ¹⁹⁵Au wordt gebruikt bij kanker onderzoek.

[bewerk] Opmerkelijke eigenschappen

Metalliek goud heeft een gele glanzende kleur. Zeer fijn verdeeld kan het ook andere kleuren zoals zwart of donkerpaars aannemen. Van alle bekende metalen is goud het makkelijkst te buigen en te vervormen. Een blokje goud van 1 gram kan worden geplet en gewalst tot een plaat met een oppervlakte van 1 vierkante meter.

Goud is een zeer goede elektrische en thermische geleider en vrijwel inert.

[bewerk] Goudchemie

Goud staat bekend als een inert edelmetaal dat weinig reactiviteit vertoont. Het reageert bijvoorbeeld niet met zuurstof. Toch zijn er redelijk wat goudverbindingen bekend zoals goudhalogeniden en goudchalcogeniden. Het metaal is oplosbaar in koningswater waarbij het een AuCl₄^1- ion vormt.

Met zwaardere elementen, zoals tellurium is de reactiviteit zelfs vrij groot. Goudtelluride is een mineraal en gouderts.

Goud vormt in de regel verbindingen met een oxidatiegetal +1 of +3. Er zijn echter ook een klein aantal verbindingen waarin het zelf als oxidator optreedt en oxidatiegetal -1 aanneemt, de auriden.

[bewerk] Verschijning

Goud

Door de relatieve inertheid komt goud veelal in ongebonden vorm in de natuur voor. Soms wordt het in grote hoeveelheden aangetroffen, maar meestal komt het voor als spore-element in mineralen. In vrijwel de gehele aardkorst komt goud in zeer lage concentraties voor in de mineralen petziet, calaveriet en sylvaniet. De hoeveelheden zijn echter voor commerciële winning volstrekt onrendabel. De hoogste concentraties worden sinds 1880 gevonden in Zuid-Afrika en zo'n tweederde van de gehele wereldproductie is hiervan afkomstig. Andere grote goudmijnen bevinden zich in Nevada en South Dakota in de Verenigde Staten. Bij de vijf belangrijkste goud producerende landen horen (in 2001) ook Australië, Indonesië en China. Ongeveer tweederde van de winning gebeurt in open mijnen (dagbouw) en geeft grote hoeveelheden afval. Voor het goud van een ring van 10 gram 18 karaat ontstaat 18000 kg afval. Twee bekende goudwinningsmethoden gebruiken het giftige cyanide en kwik.

4 Au + 8 NaCN + O₂ + 2 H₂O --> 4 NaAu(CN)₂ + 4 NaOH. Het giftige cyanide heeft onder andere een grote milieuramp veroorzaakt bij de Summiville mijn in de Verenigde Staten.

Vooral vroeger werd kwik gebruikt omdat goud daarin oplost (goud-kwik amalgaam).

[bewerk] Isotopen

Meest stabiele isotopen
Iso	RA (%)	Halveringstijd	VV	VE (MeV)	VP
¹⁹⁵Au	syn	168,10 d	EV	1,220	¹⁹⁵Pt
¹⁹⁷Au	100	stabiel met 118 neutronen

Er is één stabiele isotoop van goud bekend en ongeveer 18 instabiele, waarvan ¹⁹⁵Au met een halfwaardetijd van ruim 168 dagen het stabielst is.

[bewerk] Toxicologie en veiligheid

Voor het menselijk lichaam is zuiver goud onschadelijk en de meeste goudverbindingen zijn niet bijzonder giftig. Er zijn echter wel gevallen van leverbeschadiging bekend van mensen die goudhoudende medicijnen hebben gebruikt.

Colloidaal goud kan worden opgenomen door zogenaamde macrofagen, cellen die een belangrijke rol spelen bij het op gang houden van ontstekingsprocessen (zoals bij reuma), waarna deze worden gedood (en de ontsteking wordt geremd). Hiertoe wordt dit goud veelal geinjecteerd in patiënten (omdat hoge doses nodig zijn voor effect). Verder kan goud (als zogenaamd spore-element) een belangrijke positieve rol spelen voor allerlei enzymatische processen; en dit kan waarschijnlijk optreden bij lage hoeveelheden in lichaam.

[bewerk] Consumptie van goud

Er zijn verschillende dranken waarin goud verwerkt is. Dit betreft 24 karaats bladgoud.

[bewerk] Taal

Goud of gouden heeft in het taalgebruik zijn plaats veroverd als "waardevol" en/of "duurzaam", bijvoorbeeld:

gouden bruiloft: 50-jarig huwelijksjubileum
gouden medaille
De gouden plaat, voor veelverkochte muziekalbums
een rendabele belegging, een voetballer die veel scoort, een familielid waar men altijd kan op rekenen zijn van "goudwaarde".
De gouden eeuw

Van goud is ook het woord gulden afgeleid.

Als men iets als goud(en) wil laten doorgaan wat het feitelijk niet is: klatergoud. Een voorbeeld daarvan is is gekkengoud (vgl. engels: fool's gold) het mineraal pyriet, dat door zijn goudachtige uiterlijk geliefd was bij pseudo-alchemisten en kwakzalvers.

Scheikundige Elementen en Isotopen

Periodiek systeem: Standaard | Alternatief | Elektronenconfiguratie

Isotopentabel: Op element: Compleet | In delen | Op atoommassa

Lijst met elementen: Op naam | Op symbool | Op nummer